Seysenbi, 7 Mamyr 2024
Din men tin 4858 27 pikir 30 Mamyr, 2018 saghat 09:11

Din sayasilanyp barady

Býgingi tandaghy  adamzat qoghamyndaghy bolyp jatqan zamanuy ýrdister, keyde bizdi qúndylyqtarymyzdy qayta baghamdap, bolashaqqa basqa baghdar jasaugha ýiretip jatatyny sózsiz.

Tarih san taraugha bólinip jatady, bir orynda túrghan eshnarse joq, býgingi tarihymyzda zamanuy degen sózding  ózi kýnine ózgeriske úshyraytyn shamagha jetti. Bizding dәuirimiz, adamzat qoghamnyng damu tarihyndaghy ýlken plastty alyp otyrghan erekshe jana aqparattyq dәuir. Kezinde Yaspers atap kórsetken «uaqyt ósi» úghymy zamanuy ýrdisterdi aiqyndap, adamzat qoghamnynyng postindustrialidy damu dәuiri men jahandanudyng danghyl jolyna týsip jatqanyn bergen bolatyn.

Jahandanu ýrdisi býginderi әlemdegi negizgi qozghaushy kýsh pen jana tendensiyalar men aqparatttyq jelisin tamyrday jayghan, jana tehnologiyalardyng damu ýrdisin qalyptastyrushy faktor. Alayda, jahandanudyng payda boluymen payda bolghan key súraqtargha adamzat mýddesi ýshin ynghayly emes jaghdaylardyng tuyndap jatqanyn eskersek, aidyng arghy beti bar ekende eske týsiremiz. Sonday jana mәselelerding biri dinning sayasilanyp, terrorlyq, ekstremistik qúralgha ainaluy bolyp otyr. Sayasi, ekonomikalyq, diny jәne de últ pen mәdeniyetaralyq qatynastardaghy tuyndap jatqan jana mәseleler búrynghy osy salalar boyynsha qúndy sanalghan oilar men sheshu mehanizmderin qayta qarap, jana qorytyndy jasaugha iytermeleytini anyqtaldy. Qúndylyqtardy qayta ólsheu kerek ekendigin búryn sondy bolmaghan jana mәselelerding payda boluymen baylanystyramyz. Osy jana mәseleler bolyp otyrghan terrorizm men ekstremizm әlemdegi kóptegen memleketter men qoghamdardyng óz qúndylyqtaryn qayta qarau men qayta qúrugha әkelip jatyr.

Bizde tәuelsiz memleket retinde әlemdik arenada bolyp jatyrghan ýderisterding belsendi qatysushy bola otyra, múnday mәselelerden tys bola almaymyz. Oghan kuә songhy jyldary elimizde bolaghan terrorlyq aktiler men diny ahualdyng tәuelsizdik jyldaryndaghy kýrt ózgerui. Jәne de geosayasy ornalasuymyz boynysha da Orta Aziyadaghy eng manyzdy sayasy kýsh retinde de, bizding kememizdi qanday da bolmasyn taqyryptardy qúral retinde paydalanghan kýshter terbetuge tyrysary da sózsiz. Múny biz din arqyly elimizge iritki men qogham sanasyna u sebip jýrgen әrtýrli diniy-sayasy toptardyng qozghalystarynan bayqaymyz. Mysaly sol DAIYSh-tyng da jastarymyzdy internet arqyly bolsyn, ishki rekrut júmystary arqyly bolsyn óz qatarlaryna qosyp alyp jatyrghandyghy.

Minekey, osynday qúday men adamnyng arasyn saudalap jýrgenderdin, aramza sayasy júmystaryna qarsylasu ýshin bizge myqty immuniytet kerek. Al ol immuniytet bizding tarihymyz ben salt sanamyz bolyp tabylady, yaghny jer betindegi últ retinde erekshelenetin belgilerimiz. Ekinshiden óte jaqsy úiymdastyrlyghan memlekettik júmystar men әdil de, әdiletti qúqyqtyq qúraldar.

Osy mәsele tóniregindegie elimizdegi qúqyqtyq qúraldargha baylanysty aitar bolsaq, resmy biylik diny ekstremizm jәne terrorizmge qarsy eldegi biylik organdaryn tegis júmyldyra otyryp, memlekettik dengeyde kýres jýrgizip keledi. Zandyq negizderge nazar salsaq, 1999 jyldyng 13 Shildesinde «Terrorizmge qarsy is-qimyl» turaly zang qabyldandy. 2005 jyldyng 18 aqpanynda «Ekstremizmge qarsy is-qimyl» turaly zang qabyldandy. Búdan bólek, 2013 jyldyng 24 qyrkýieginde №648 Jarlyghymen «Qazaqstan Respublikasynda diny ekstremizm men terrorizmge qarsy is-qimyl jónindegi 2013-2017 jylgha arnalghan memlekettik baghdarlamasy qabyldanyp, sol baghytta qyrauar júmystar jýrgizildi.   Jәne de «Diny qyzmet jәne diny birlestikter turaly QR 2011 jylghy 11 qazandaghy № 483-IV Zany» jәne de osy zang ayasyndaghy jýrgizilgen júmystardy eskersek, atqarylghan júmystarda az emes. Alayda terrorizm men ekstremizm onymen kýresken sayyn jana metodtardy oilap tabuda, mysalgha alatyn bolsaq búryn terrorlyq aktini jarylystar arqyly úiymdastyrghan toptar, býginde jýk mәshiyneleri men kólikterdi qúralgha ainaldyryp otyr. Búl degeniniz olarda qalyptasyp jatyrghan jaghdaylargha beyimdelip, jana keyip pen formalar izdenisinde degendi bildirse kerekti.

Qazaqstan birtútas, sayasy jýiesi qalypty el retinde múnday kýndelikti keyipin ózgertip jatyrghan qauip-qaterlerding aldyn alu maqstatynda óz is-shara josparlarynda úiymdastyratyny da anyq. Oghan dәlel «Qazaqstan Respublikasynyng din salasyndaghy memlekettik sayasatynyng 2017-2020 jyldargha arnalghan tújyrymdamasy». Atalghan qújat elimizdegi jәne әlemdegi diny ahualdy eskere otyra dayyndalghan óte manyzdy qújat bolyp tabylady. Tújyrdama negizinde, aghymdaghy diny ahual taldanyp, din salasyndaghy memlekettik sayasattyng damu ýrdisteri payymdalyp, jәne onyng negizgi qaghidattary men tәsilderi anyqtalyp, osy qújat negizinde birqatar zandyq normalargha ózgerister men tolyqtyrular dayyndau kózdelgen. Yaghni, elimizde dindi destruktivti qúral retinde qoldanudyng aldyn alu, zayyrly qogham negizinderin qalyptastyru arqyly túraqtylyq pen qauipsizdikti qamtamasyz etuge birden bir alghyshart bolyp tabylatyn qúqyqtyq qújat bolyp otyr.

Qoghamda diny radikalizm men ekstremizm iydeologiyasynyng taraluyna jol bermeytin jana qúqyqtyq normanyng qajettiligi men aktualdylyghy osynday memleket tarapynan qimyl qoghalysty tuyndatyp jatyr. Tújyrmdamada eldegi diny ahualgha aiqyn bagha berilip, alghash ret din salasyn qúqyqtyq retteu barysynda jana baghyt-baghdarlargha basymdylyq jasalyp, jana júmys josparyn dayyndalyp otyr. Mysaly halyqtyng kópshiligi әli kýnge deyin «zayyrlylyqtyn» ózin dúrys týsine bermeytindigi aitylyp, onyng eshqandayda ateizm emes ekendigi jónindegi resmy anyqtamalyqtar.

Diny ekstremizmning aldyn alu jәne oghan qarsy is-qimyl boyynsha mindetterdi iske asyruda ortalyq memlekettik jәne jergilikti atqarushy organdardyng júmystary tiyimdiligining jetkiliksizdigi anyqtalyp, osy tújyrymdama negizinde dayyndalghaly jatyrghan birneshe zandargha ózgeristerge baylanysty «QR jergilikti memlekettik basqaru jәne ózin-ózi basqaru turaly» zanyna da tolyqtyru jasalu qarastyrylghan. Búl degeniniz ýlken keshendi isterding negizi, fundamenti osy tújyrymdamadan bastau alady degen sóz. Vedomostvoaralyq ózara is-qimyl barysyndaghy, din salasyndaghy maqsattar men mindetterge qol jetkizu jospary ýshin ózara is-qimyldy, vedomostvoaralyq kommunikasiyalardy damytu da josparlanghan. Búl kóptegen prosessualdy mәselerdi sheshedi jәne de qúqyqtyq qúraldardyng belsendi júmysy kórinedi degendi bildiredi, yaghny jedel ózara is-qimyldar arqyly payda bolyp jatyrghan qauip –qaterlerge der uaqytynda jauap beruge tiyimdilikti arttyrady.

 Tújyrmada keshendi sheshimder jasaugha baghyttalghanyn eskeretin bolsaq, qoghamdaghy birqatar baghyttargha mysaly aqparat jәne kommunikasiya, bilim men densaulyq saqtau, mәdeniyet, sport,memlekettik qyzmet, jergilikti ózin –ózi basqaru syndy salalardaghy ekstremizmge jol bermeu josparlary arqyly eldegi diny ahualdyng ong baghamdargha saualatyny kónilge ýmit otyn úyalatady.

Tújyrymdamanyng indikatorlary boyynsha:

  1. El halyqynyng din salasyndaghy memlekettik sayasatty qoldau dengeyi 2018 jyly – 89%, 2020 jyly - 91%
  2. Halyqtyng memleketting zayyrly damu qaghidattaryn qoldauynyng ósui dengeyi 2018 jyly - 61%, 2020 jyly - 63%.
  3. Halyqtyng diny ekstremizm men onyng destruktivti iydeologiyasyna qarsy is-qimyl turaly habardar boluynyng ósu dengeyi 2018 jyly - 76%, 2020 jyly 78% qúraydy dep kózdelgen.

Osy nәtejiyelerge qol jetkizetin bolsaq, elimizde destruktivti jәne de diny  radikaldy qozghalystardyng tirshilik arealy tarylatyny anyq. Tújyrymdama qysqa uaqyt aralyghyndaghy strategiyalyq jospar bolghanymen halyqqa bereri kóp. Ontayly jýrgizilgen aqparattyq júmystardyng nәtejiyesinde halyqtyng diny sauaty artyp, ózindik әrbir azamattyng ekstremizm men radikalizmge qarsy individualdy immuniyeti payda bolady. Al óz kezeginde elimizding azamattaryn әlemdik qauymdastyqta bәsekege qabiletti últ ókilderine ainaldyrary sózsiz.

Snadin Asylbek, dintanushy,, tәuelsiz sarapshy 

Abai.kz

 

 

27 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1595
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1497
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1246
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1215