Ángime

Qyzyldy-jasyldy  kólik kernegen kóshelerding keptelisinen sanylau izdep búltaqtaghan jenil mәshiyne manday túsynan qyzyl jaryq janghanyn kórip, jýk kóligine jete bere arynyn tejey qaldy. Aldyndaghy aj-búj etken dәu kólikting bauyrynan búrqyraghan ashy týtin kólik ishin alyp ketti.  Adam jeldetkishti qosty. Aylinge búrylyp edi – qyzy kýrteshesimen tas býrkenip alypty. Danghyl joldyng boyynda samsaghan qyzylala jaryqtyng qasy men qabaghyn andyp solyqtaghan temir jelayaqtar iyin tirese algha úmtylghanda Adam da gazdy basty.Kenet qatty jel túryp, kýn kýrkiredi de kýzding kempir shuaghyna maujyrap jatqan qala tóbesinde oinaghan әngirtayaqtan qaltyrap, múzgha tayghan kók ógizdey shatqayaqtady da qaldy. Kóz qaryqtyrghan otty sýngi aspan tósin osqylap qayta-qayta jarqyldaydy. Tau baurayynda dalighan әsem shahar ghayyptaghy sheksiz qúdyretting qamshysynyng úshy ghana sipay ótse ne bolaryn týisinip, tarynyng qauyzynan pana izder kýige engendey... Aspan men jerding arasyn dirildetken súrapyl dýmpuden jol jiyegindegi qantaruly mәshiynelerding dabyly qosylyp ketip, ainala azan-qazan boldy. Adam ainadan artqy oryndyqtaghy qyzyna qarady. Jarqyldaghan jasyn mәshinagha týserdey boyyn ýrey qúrsap, etudniygin qúshaqtap alghan Aylin nәzik denesi kushiyp, bir uys bolyp oryndyqqa jabysyp qalypty. Adam qyzynyng beti quaryp, alaqanday qap-qara kózderi baqyrayyp ketken shyghar dep oilady. Álde, kózderi kók ne qoy kóz be eken?.. Adamnyng keudesin jyly tolqyn teuip, qyzyna emirene qarady. Bir qolymen ruli ústaghan kýii kózin joldan almay, artqa qaray bar denesimen búratylyp, sozylyp baryp Aylinning qolynan aldy da eppen sausaqtarynan ópti. Aylin ýlbiregen sausaqtaryn әkesining betine tiygizdi.

-Áke, jana kýn kýrkiregende men ne oiladym, bilesing be?

- Bilmedim, kýnim.

- Nege bilmeysin, men sening qyzynmyn ghoy.

- Keshirshi kýnim, keleside tyrysamyn.

- Al men sening ne oilaytynyndy bilemin.

- Sen indigo shygharsyn. Men qarapayym adammyn.

- Joq, sen qarapayym emessin, óte kýrdeli kisisin.

- Ayta ber?

- Aytpaymyn. Seni zerttep jýrmin, mýsinindi salamyn.

- Jana kýn kýrkiregende oilaghanyndy aita ghoy?

- Áldebir, temir etikti alyp qúbyjyqtar shoyyn gýrzilerimen aspannyng kýmis kýmbezin ortasyna týsirgileri kelip úrghylap jatqanday kórindi.

-Danyshpanym menin. Kýnning kýzde kýrkireuin men osy jasyma deyin kórmeppin.

- Áke shәuish qatuyna әli kóp bar ma?

–  Ádette qarashanyng orta sheninde qatatyn.                                                      –   Internetten jana jylgha deyingi aua-rayy boljamyn qaradym. Qarashanyng basynda  suyq bolady eken.

– Olar shamalaydy ghoy.

– Jeksenbige dóp kelse eken, әitpese apay jibermeydi.                                    – Apayynnan súra alarmyn.

– Áke, shәuish turaly maghan bir tosyn oy keldi.

– Ol ne oi?

– Keyin bilesin, qyzyq bolmay qalady.

Ángimege alandap bayqamay qalypty, aldynda kele jatqan avtobustyng astynan shygha kelgen qazan-shúqyrdan qashyp, rulin shalt búryp jiberdi. Qamsyz otyrghan qyzy sol jaghyna jantayyp baryp týzeldi.

Aspandaghy arpalys tynyshtaluy sol eken, tayaqtan qoryqqan doly qatynday búghyp qalghan kóshe ýirenshikti shan-shúnyna qayta basty. Salondaghy saghat on birdi kórsetip túr. Otyz minuttan keyin sabaq bastalyp ketedi. Adam tereze әinekterin týsirdi. Auada tansyq ozon iyisi anqidy. Aylin basyn syrtqa shyghardy. Shashtaryn júlmalaghan jelge alaqandaryn tosady. Tazalyq әkelgen jeldi qarpyp-qarpyp alghysy kelgendey sýirik sausaqtarymen aua qarmaydy. Keudesi dýrkin-dýrkin kóterilip basylady. Adam jeksenbide qyzyn taugha aparyp, qaraghayly ormandy aralatudy oilady.

Kenet nóser qúiyp ketti. Shelektep qúighan janbyr mәshiynening tóbesin tesip jibererdey úrghylaydy. Tap bir jýn sabalaghan taramys kempirlerding tayaghynday tarsyldatyp әketip barady. Áynek tazalaghysh mol sugha qauqary jetpegenine yzalanyp on-solyna jantalasa qúlap, sheber qaqpashyday alasúrghanymen de  alda ne bar ne joghyn bayqau mýmkin bolmay qaldy. Joyqyn nóser de eregeskendey onyng sypyryp-siyryp laqtyrghan suynyng orynyn kózdi ashyp-júmghansha toltyryp, qúiylyp jatyr. Aspandaghy әldebir kólding tabany jarylyp, alapat su tas tóbeden laqyldap tógilip jatqanday. Kóshe jiyeginde beygham kele jatqan halyq qolda baryn tóbesine qoyyp, yqtasyn izdep tyraghaylap qashuda. Baghdardan aiyrylghan mәshiyneler apat shamdaryn jaghyp, túrghan jerlerinde qalypty. Enis qua jónkigen su aq jaldanyp sarqyrap aghyp, kóshe jiyegindegi aryqtardy lezde kemerinen asyryp jiberipti. Su jylap aqqan búldyr әinekten kósheni tamashalap otyrghan Adam balkonnyng erneuine jayghan kirin jinamaq bolghan әielding qolyn bir siltep, ishke qashqanyn kózi shalyp qaldy. Aylin jauyngha úshyraghan bir-eki adamdy ishke kirgizip alsa dep oilady, alayda әkesining ne aitaryn bilip ýndemedi. Aynalanyng bәri shalqyghan su – ýilerding shatyry da, ayaldamalardyng tóbesi de. Sarqyraghan su jer asty ótkelderining granit baspaldaqtarymen shashyray sekirip, tómen qúiyluda. Jauyngha razy tek aghashtar tәrizdi – japyraqtaryn júlqylay úrghylaghan nóserge alghys aityp, túla boyyn tosyp, rahattanyp túrghanday.

Adam jymidy. Ákesining oiyn týsingen Aylin ainagha qaraghan kýii ýn qatty: «Aspan tesilip ketken be...». Ájesining qolynda ósken Aylin ol kisining sózderin aityp jýredi. Keyde әke-sheshesin de әjesinshe «tәrbiyelep» qoyady.

– Ájem júmaqta ma, әke?

– Ony Jaratqan biledi.

– Bes birdey úl-qyz tәrbiyelep, ósirdi. Ótirik aitpady, eshkimge jamandyq jasamady.

– Ájeng júmaqqa barmaghanda ol jerge kim barady, kýnәsiz adam ghoy. Eshkimdi satpaghan...

– Satpaghan degen ne әke, adamdy qalay satugha bolady?

Satu... Adam osy sózdi estigisi kelmeytin. Oiyna týsip ketse, alda-jalda estip qalsa kónil kýii nildey búzylyp, jaryq dýnie kýngirt tartatyn. Endi óz auyzynan qalay shyghyp ketkenin bayqamay qaldy. Týnimen ashy quyrdaq jegendey auyzy keuip, erinderi kebirsidi. Kishkene shólmek qútyny ashyp, su jútty. Spidometrge qarasa jyldamdyqty asyryp keledi eken. Jaylap qana tejegishti basty.

– Ol kisilerding zamany qiyn boldy. Qyzyl terrordyng zamany.

- Býgingining adamdary perishte me?

Jauyryn túsy tútasyp, jelkesi qúrysyp alyp bara jatqan Adam qúnysyp qaldy. Syrtqa kóz saldy – tynbay laqyldaghan su kólikti bozghyl týspen túmshalap tastapty, opayghan-sopayghan súlbalar әrli-berli qozghalady.    Aylinning tesile qarap otyrghanyn sezgen Adam óz-ózinen quystanyp, janary taysaqtap ketti. «Osy barmaqtay bala bәrin... sezetin siyaqty».

– Áke, anam ekeuimiz saghan kýshti syilyq alyp qoydyq.

– Saghat pa?

– Tappadyn.

– Shanghy, Tau shanghysy.

– Joq.

Adam qyzynyng aityp qoyghysy kelip, kómeyindegi sózdi әreng irkip, óz-ózimen alysyp otyrghanyn sezip jymidy.

– Saghan qatty únaytyn nәrse. Bes әripten túrady.

– Qylysh?

– Joq.

– Plita. Gaz.

– Plita? Ol emes.

– Shylapshyn. Taziyk.

– Shylapshyn?..

– IYә.

Ázildep otyrghanyn týsingen Aylin әkesining jelkesin shymshydy.

– Qoydym, qoydym.

Kenet birdene qarandap kelip mashinanyng sol jaq býiirine dýrs ete úryldy. Mashina aidaghan adamnyng ishinde búghyp jatatyn qorqynysh syrtqa tepti. Selk ete qalghan Adam jalt búrylyp jan-jaqqa kóz tastady. Asfalit joldy kese jýgirgen qyz ben jigit qol ústasa kelip mәshiynege soghylypty. Jigit qyzdyng basyna tosqan qolshatyrynan túmsyghyn shygharyp jan-jaghyn barlap aldy da, qyzdy qoltyghynan alyp tilersekten su keshe әri ketti. Ekeui mәz – janbyr shuymen jarysyp kýlkileri  estilip barady. Adam әinekti týsirip, qisayyp qalghan ainasyn týzedi.

Kóshe-kóshe quyp, dauyl sapyrghan tenizdey kóbik atyp, aqjal tolqyndana yldigha jónkigen joyqyn su iyirimine tartyp әketerdey Adam boyynda qorqynysh tudyrdy. Kóz aldynda qars-qúrs jarylyp, teniz betinde jónkip jýrgen ýidey múzdar, múz ýstinde qalt-qúlt etip ketip bara jatqan mashina, adamdar jarq etip kórinip ghayyp boldy. Adam radiony qosty. Sausaqtarynda jenil diril bar. Tolqynnan tolqyn quyp otyryp kýige tap keldi. Konsert ayaqtalyp qalghan eken – «Tóremúrattyn» songhy qaghysymen bitti. Estrada әnderin birinen song birin ótkizip jiberdi de operagha kelgende qolyn radiodan tartyp aldy. Diktor opera jәne balet teatrynyng Evropa elderindegi gastrolidik sapary óte tabysty ótip jatqanyn, spektakliderge kýnde anshlak ekenin aita kelip býgin Rim sahnasynda Verdiyding «Attilasymen» gastroli shymyldyghyn jabatyndaryn habarlady. «Attyly». Ghúndardyng danqty sardary – Edige patsha. Nege ekenin ózi de bilmeydi Verdiyding muzykasy oinalsa, qay taqyrypta bolmasyn –  kóz aldyna Verdiyding Djuzeppinasy keledi. Djuzeppina Strepponi. Úly kompozitorgha sheksiz berilgen, riyasyz ghashyq adal jar. Ol әiel bolmasa mýmkin Verdy Verdy bolmas pa edi... Ýide bir jarqyldap kónildenbeytin tomagha túiyq, qazymyr tirannyng barlyq qorlyghyna shydauy... Buseto okrugining Le Ronkole derevnyasynda araq-sharap satugha rúqsaty bar traktir ústaushynyng otbasynan shyqqan, siniri shyqqan kedeylikten bay aqsýiekter qataryna qosylghan danqty kompozitor әielin jaqsy kóretin, alayda bir auyz jyly sózge sarang adam edi. Peppinanyng әielding qory minez kórseter erining ashyqtan ashyq seriligine, ózin keyde adam dep elemeuine qynq demeui...

Adam Djuzeppinanyng shyghys әielderine tәn minez – eri aldynda ózin tómen ústauyna tang qalatyn. Peppina erining jýrip-túrghanyn eshqashan tergegen emes, Djuzeppeden esh jauap bolmasyn biledi. Ol ýshin Verdy – әulie ispetti, tas qamal qorghany, aspandaghy aidy alyp berer súnqary... Adam Begimaydy oilap ishi jylyp qoya berdi.

- Áke, úmytqan joqsyng ba?

- Joq, kýnim.

- Asyp ketpeyik.

- Áriyne, jaryghym.

Adam men qyzy bir-birimen kóbine ýnsiz tildesedi. Aylinning oiyn ýnsiz úqqan ol joldan búrylyp, mandayshasyna týrli-týsti әriptermen «Kolor» dep jazylghan dýkenning janyna toqtady. Aylin әdettegidey boyaulardy ózi tandady. Týrli týsti syqpa boyaular jatqan sórening janyna keldi de bir qyryndap túrdy. Qyzynyng ishtey әldekimdermen tildeskendey tylsym bir kýige enip, basqa әlemde túrghanyn sezetin Adam tu syrtyn berip, kassa apparatynyng janyna keldi.

Búlar kirgeli Aylinnen kózin aiyrmaghan dýkenshi kelinshek kýlimsirey til qatty: – Qyzynyz qanday әdemi. Kózderi taza zýbarjattay jap-jasyl. Dýkenshi kelinshekting búlar kelgen sayyn Aylinge óstip súqtanatyn әdeti. Adam edenge qoyylghan aghashtan oighan nәn globusqa qaraghan kýii ýnsiz túra berdi. Ótkende «kózderi moyylday qap-qara» dep edi... Adamdardyng bәri sóitedi – biri qara, biri kók, endi biri jasyl deydi. Kózi túzday eken dep jatatyndary da bar... Anasy qyzymnyng kózi әdemi – aspan týsti deydi. Adam qyzynyng kózi aq ta emes kók te emes, qap-qara ekenin týisinedi. Qap-qara. Túnghiyq. Alaqanday bota kózder. Móldirep túrady. Ishtegi biteu jarasy syzdap ketken Adam dýkenshi kelinshekke rahmetin aityp qyzyna búryldy. Dýkenshi kelinshekting súqtanuyn sezip, qymsynghan Aylin anadayda túrghan kýii ymdap әkesin shaqyryp boyaulardy ústatty da, әkesining aldyna týsip, tezdetip esikke bettedi.

Jolda «Aida» operasy shyrqaldy. Adam úyaly telefonyn ala qoymady. Án sharyqtau shegine jetti. Adam rulidi bir qolymen ústaghan kýii abaylap telefondy alyp, qúlaghyna taqady da jolda kele jatqanyn aitty. Kamilla Mәskeu әuejayynan soghyp túr, eki saghattan keyin elge úshady. Tap bir temir qyzdyryp basqanday jon arqasy kýiip qoya berdi. Kóshelerdi tamashalap kele jatqanday otyrghan Aylinning oiyn týisindi. Baghdarshamnyng qyzyl jaryghyna ótip kete jazdap baryp tejegishti basyp qaldy. Ayausyz tistesken temirler shyiqyly jýikeni jep jiberdi.

Adam beyneleu óneri studiyasynyng úzyn dәlizindegi qosaqtalghan kreslogha jayghasty. Studiya shәkirtterining qabyrghadaghy sórelerge qoyylghan marapattaryna kóz saldy. Bәrin jatqa biledi, Aylinning de marapaty túraryn oilady. Telefonyn alyp Kamillagha habarlasty. Kamilla gastroliding songhy kýni Kanadada ótkenin aitty. Opera teatry gastrolining marshrutyn jatqa biletin Adam úzaq joldan sharshanqyraghan әnshining kókiregi kýmbirlep, maqpal qonyr ýnmen bayau sóileui súlu dauysyna ózgeshe  boyau qosyp, qylyqtandyra týskenin angharyp, sózin bólmey ýnsiz tyndady. Ottavadan Venagha, Venadan Mәskeuge úshu qaljyratyp tastapty. Adamgha «sening tughan kýnine ýlgereyin dep truppadan bir kýn erte úshtym» degeninde kelinshekting ýni ózine ghana tәn tәtti qylyqpen jadyrap, synghyr ete týsti. Adam sәl múng seziletin búl synghyrdan, bildirgisi kelmese de Kamillanyng ózin saghynghanyn sezdi.  – Dum spiro, spero. Osy sózdi sybyrlap qana aitqan Kamilla ýnsiz qalghan Adamnyng tynysyn tyndap túrdy da – «Búl dýniyede sening baryng qanday jaqsy, «Dum spiro, spero» – dedi sózding әr әripin altynmen aptap, kýmispen kýptep jetkizetin saf taza ýnimen. Úshaqqa otyrghyzu bastalghanyn aitqan Kamilla telefonyn óshirdi.    «Ýmitim ózimmen birge óler...».  Qazir Begimay týstik as dayyndap jatyr. Dum spiro, spero et amo…  «Ýmitim – ólgen, mahabbatym – tiri.» Kabiynetten shyqqan qyzyn kórip, Adam kýbirlegen kýii orynynan túrdy.

Bir qyzben qol ústasyp, «endi keskindemege baramyn, kýt iyә, әke, sharshaghan joqsyng ba?» dep qasynan syqylyqtap óte shyqqan Aylin dәlizding sonyndaghy esikti ashty.

Adam kreslogha jaylanyp otyryp, shalqayyp shekesin qabyrghagha tiredi de kózin júmdy. Bernge joldastarynan bir kýn erte keldi de muzey aralady. Ertesinde Fridrih pen Garibalidiydi aeroporttan kýtip alyp, ýsheui restoranda týn ortasyna deyin otyryp, Matterhornnyng minezin әngime qyldy. Kóne zamanda osy jerding halqy búl erekshe taudy tylsym dýley kýsh iyesi dep tabynatyn da, shyng basynda Ibilisting túraghy bar dep zәre-qútylary qalmay qorqatyn da. Álemdegi biyik shyndardy baghyndyrghan alipinisterding ózi Materhornnyng aldyna kelgende jynynan aiyrylghan baqsyday juasyp qalady. Jana ghana jayma-shuaq, meyirin tógip túrghan tau ayaq astynan shart búzylyp, qatty dauyl soghyp, aq týnek boran borap, Matterhorn perilenip shygha keletin. Osy sәtte taudyng tasyna týiening bauyryna qadalghan tas keneshe jabysyp alghan alipinister Qúdaydan myna súmdyq qoyylymynyng kelesi aktisin boldyrmauyn tileydi. Búdan әri, basyna shyghugha úmtylghandardy tiri jibermeuge bekingen Matterhorn minezining naghyz apofeozy bastalady – kýn kýrkirep, nayzaghay jarqyldaydy da, tóbeden tas jauady. Bir jarym ghasyrgha juyq uaqyt ishinde nebir saylanyp shyqqan alty jýzden astam alipinist Matterhornnyng osy minezining qúrbany boldy.

Ýsheuining búl, Matterhorngha ekinshi mәrte saparlary. Fridrihting tәjiriybesi mol. Everesti bir mәrte baghyndyrghan. Andynyng Akonkagua shynyn baghyndyrghan Garibalidiyding alipinizmmen ainalysqanyna on jyldan asqan. Matterhorngha shabuyldy tórteu bolyp bastaghan edi, ol kezde aralaryndaghy eng tәjiriybeli – Kalimulla edi. Taugha órmeleu aldynda әr baghyt múqiyat zerttelip, qauip-qater barynsha eskerilgenmen de taudyng minezin, әsirese Matterhornnyng minezin bes sausaghynday tanyp-bilu mýmkin emes. Osynday sәtterde tez, batyl sheshim qabyldaytyn Kalimullany sheteldik eki jigit birden moyyndaghan. Fridrih pen Garibalidy Bernge kelgen kýni Fransuzdar shirkeuine baryp, Kalimullanyng aruaghyna dep shyraq jaqqandaryn aitty.

Ýsheui erte túryp, Sermattany betke aldy. Jol bastaushy jergilikti tәjiriybeli eki adamdy tauyp sol kýni Sermattada qonyp, tang qylang bere Matterhorngha attandy. Búl jolghy sapar ә degennen sәtsiz bastaldy. Jol bastaushynyng biri alghashqy túraqqa jete bergende, tastan qúlap, jaryqqa kirip ketken ayaghy tilersekten mort syndy. Tikúshaq shaqyrtyp, ony keri attandyryp ekinshi túraqqa kelgende ol jerde aghylshyn alipinisterin kezdestirdi. Jeti adamnan túratyn top, kóterilu kezinde eki adamynan aiyrylyp, keri oralghan eken. Tiri oralghan beseuding ýsheuining ayaq-qoldary ýsip, adam kómeginsiz jýre almaytyn qalge týsipti. Olardy túraqqa jetkizgen eki aghylshynnyng adam kóretin týrleri qalmapty – betteri dombyghyp, it silikpeleri shyghyp qaljyrap, әbden boldyryp jatyr eken. Baylanys qúraldary isten shyqqan. Adamnyng tobyn kórgende әlsiregen qoldaryn kóterip, quanyshtaryn barynsha bildirip baqty. Adam men Fridrih ýsigen jerlerine may jaghyp, dәkemen tanyp, Garibalidy qaynatqan kofeni iship әzer degende óz-ózderine keldi. Adam toby bir apta aghylshyndargha kómektesip, myng metrden astam terendegi múz ordan eki alipinisting denesin shygharyp alyp, tik úshaqpen Bernge jóneltip, Sermattagha qayta oraldy.

Qonyrau shyryldap, úzyn dәlizding esikteri ashylyp, oqushylar klastarynan shygha bastady.

Esikti ashqannan-aq múryndy qytyqtaghan bauyrsaq iyisi Adamdy qolyn jua sala dedektetip as ýige jeteledi. Begimay tereze aldynda túr eken. Sary, alqyzyl japyraqtar bederlengen ýlbiregen aq shilter perde arqasyn jauypty. Áyeli Adam kózine saghymgha oranyp túrghan eles siyaqty bolyp ketti. Stol ýstindegi tabaqtay farfor vaza tompighan bauyrsaqqa toly. Qiyq kesilgen kýreng bauyrsaqtargha qaraghan Adam eriksiz jútyndy. Bir-birining ýstine qalap shelpek, eki jerge shәy kesemen qaymaq qoyylyp, ýlken sorpa kesege shýlpildetip airan qúiylypty. Keselerding arasynda tilingen taba nan shashylyp jatyr. Shәy qúiyp otyrghan anasynyng tizesine shyntaqtaghan ózi, dastarhandy ainala shýpirlegen bauyrlary Adamnyng kóz aldynan jýgirip ótti... Begimay dýkenning qaymaghyn, airanyn almaydy, inisine auyldan aldyrady.

Adam as ýide býgin bir ózgeris baryn bayqady. Bar nәrse óz orynynda siyaqty. Ol ne ózgeris... Á-ә... Begimay ýlken jaqta ilingen óz portretin as ýige әkelip ilipti. Kalimullanyng salghany. Mayly boyau. Tau basynda shanghy teuip jýrgen Begimay. Qara kózildirik kiygen súlu aq mandayy jarqyrap, aqsha jýzi albyrap, shanghy tayaghyna sýienip kýlimsirep túr. Kalimulla arshyghan júmyrtqaday Begimaydy aq boyaugha malyp alyp, aq qargha shaghylysqan kýn sәulesine bólep tastapty. Osy suretting adamdy arbap tastaytyn bir siqyry bar. Adam әielining beynesine súqtanyp túryp qaldy. Suretshi jandýniyesining bar asylyn ayausyz syghyp otyryp kenepke tókken. Mynanday shygharma tughan sәtte Kalimullada ne jan qaldy eken... IYә... Begimayday súlu ýshin qanday kýnәgha batsang da keshirimdi...

– Tanmen talasa, qyrynghanda jaghatyn kremning iyisi keldi. Býgin –Kalimullanyng jerlengen kýni. Sening dosynnyn. «Sening dosynnyngha» sәl ghana salmaq týsirgendey boldy. Adamdy dýniyede mәn qalmaghanday bir sezim buyndyryp tastady. Jýregi janshylyp, kónili qúlazyp ketti. Sýlderin sýiretip, dastarhan basynan túryp ketkisi keldi. Qozghala almady. Begimay bir qyryndady da, moyynyn sәl búryp, Adamgha qarady. Qap-qara móldir kózderding qarashyghy tipti ýlkeyip ketkendey. Sekseuilding shoghynday jaynaghan qos janar jarq-júrq ete týsti de úzyn kirpikterdin  tasasyna jasyryndy. Ýlbiregen perdeni órtep jibererdey alaulaghan  sekseuilding qos shoghy birtindep baryp sóndi. Osy qas-qaghym sәtting ózi Adamgha jetkilikti edi. Adamnyng kózi Begimaydyng moyynyna eki jerden qighash týsken syzyqqa týsti. Appaq nәzik moyyngha aq jibekting qos tini batqanday. Adam әielinin  boyyna túnghan súlulyq belgilerin kórgen sayyn tili kýrmeletin. Begimay biliner-bilinbes qozghalyp terezege qayta búryldy. Alqyzyl, sary japyraqty perdening ar jaghynan estilgen dauys aqyryn ghana shyqty. Tasqa tamghan tamshyday midy tesip barady.

– Búl iyis meni úmytpaydy. Jyl sayyn qayda jýrsem de tauyp alady.

Býgin de әdetinen janylmapty. Tamaqty sәl qyratyn iyis – rozmarin mayy men shyrghanaq mayy iyisi bólmeni alyp ketti.

Adam as ýiden bauyrsaq iyisinen basqa esh iyis sezbedi. Áyelining aitqanyna sendi. Kenet, qaynaghan shәinekting túmsyghyndaghy ysqyryghy shar-shúr etip qoya berdi. Begimay aq perdening ar jaghynan beri ótti. Portretting bagetin aq shýbirekpen ayalay sipady. Áyelding kózderi as ýide kýibendep jýrgen әielding kýndelikti kózderine qayta ainaldy.

–Aylin tortty ózim dayyndaymyn degen, qazir bauyrsaqpen shәy isheyik. Á-ә, keshir, úmytyp kete jazdappyn ghoy. Tughan kýning qútty bolsyn.

Begimay erining aldyna shyntaq boyy úzynsha qorapsha qoydy. Adam qorapshany ashyp, ishinen qamshy aldy. On eki órim, dyrau qamshy.

–  Aylin ekeuimiz jazda dayyndap qoyghanbyz. Aylin ózi tandady. Qamshy jasaytyn adam «qazir jasap qoymasam qysqa qaray talystyng qayysy bolmaydy» degen song erte qamdandyq. Sening qamshyny jaqsy kóretinin biletin Aylin qatty quandy. Ishine simay auyzy qyshyp, seni quantqysy kelip kýnde oqtalyp jýrdi. Men joqta berip qoyma degen, renjiytin boldy.

Begimay orynan túryp kelip Adamnyng betinen ópti.

– IYgiligine ústa, janym.

Qyrghyz órim júmyr qamshynynyng órimining әr búdyryn Brayl shriftin sipalaghan zaghiptay sausaqtarynyng úshymen ayalap otyrghan Adam Begimaydyng úlpa beti betine tiygende, saghynghan anasyna talpynghan sәbiydey abdyrap qaldy. Jyl sayyn úmytpay oralyp, әielining jýregin júlmalap ketetin, qadiri ózining tughan kýninen artyq, erkekter qyrynghanda jaghatyn krem iyisine degen jekkórinishi de úmytylyp, qúrys-tyrysy jazylyp qoya berdi. Shәiin qolyna alyp, kónildene til qatty.

– Managhy nóserding súmdyghy-ay, Aylinning mektebine keshigip qala jazdadyq. Joldan boyaularyn aldyq.

– Jaughany dúrys, qalany tazalap ketti.                                                              – Kolordaghy satushy qyz Aylindi kórgen sayyn bir sóilep qalady. Kózderi zýbarjattay eken dedi. Ótkende «qap-qara bolyp, móldirip túrady» dep edi. Begimay bal salghan tostaqty Adamgha qaray ysyra týsti de: – «Opera jәne balet teatrynyng gastroli ayaqtalypty ghoy» – dedi jaybyraqat qana. Áyelimen ashyq әngime bolatynyn biletin, biraq tap qazir kýtpep edi. Qúzdyng qabaghyna ilinip, týpsiz terenning ýstinde salbyrap túrghan sәtterinde de ózin dәl osylay qauqarsyz sezinbep edi.

– Opera jәne balet teatrynyng ónerin shetel jyly qabyldapty. Synshylardyng resenziyalaryn oqydym. «Qyz Jibek» operasynyng muzykasyn egjey-tegjeyli jazypty. Jazghan adam bizding konservatoriyada oqyp, qazaq muzykasynyng teoriyasyn zerttegen adam eken.

Begimay asyqpay baryp shәinegin otqa qoyyp keldi. Adam әielining bir sheshimge bel baylaghanyn bildi.

– Qyz Jibek – Kamillany, kelbetin Monika Belluchchiyge úqsatypty da, oiynyn dramalyq partiyalardyng has sheberi Djoys DiDonatogha tenepti.

Adam býkil tayanysh, tiregi qausap, qúzgha qúldilap bara jatqanday sezindi. Begimay Adamnyng qolynan shәii bayaghyda tausylghan kesesin alyp, shәy qúidy.

– Men óz basym, osynday әielderdi únatamyn. Operaday kýrdeli ónerde júldyz bolu onay emes.

Kenet balkonnyng qanyltyr jiyegine birdene tyrs ete qaldy.                        Sary shymshyq kelip qonypty. Shoynaq shymshyq. Qystan beri kelip túrghany osy. Adam top shymshyqty qústyng toryna aldap kirgizip, synyq ayaq mynany ústap, Begimay men Aylin emdep, jazylyp ketkenshe ýide ústaghan. Begimay balkonnyng terezesining jaqtauyna iluli túrghan kenep dorbany alyp, bir uys kýnbaghys shemishkesin, býgin ýiirinen sayaq úshyp, jalghyz kelgen sary shymshyqtyng aldyna tókti. Pyr etip ýrikken tiytimdey qús Begimay keyin shegingende qayta kelip qondy. Qys boyy Begimay men Aylinning qolynan jem jese de, asa saq edi – bir týiir dәndi alyp úshyp ketip, anadaydaghy aghashtyng bútaghyna otyryp alyp jeytin.

Áynekting ar jaghyndaghy shymshyqqa kóz salghan erli-zayypty ekeu ýnsiz otyrdy.

– Sen ketip qalma, Aylin mektepten kelgenshe kýt. Ol seni keyde týsinde kórip shyghady.

Sary shymshyq Begimaydyng sózin týsingendey shoynandap balkonnyng erneuimen әrli-berli jýrdi.

Begimay tosyn әngime bastady.

–  Adam balasy birneshe jyl boyy tek qana kýnbaghys shemishkesimen tamaqtanyp ómir sýre ala ma?

- Áriyne. Shemishkede aghzagha kerekti biraz miyneraldar bar.

- Al, qúrttan basqa tamaghy bolmasa she?

- Qúrt kaloriyagha bay tagham.

- Aldyma tamaq kelse Leningrad blokadasyndaghy ashtan ólgen adamdar kóz aldyma keledi. Afrikadaghy ashtar da. Ásirese, jas balalar.

Begimay terezege kóz saldy

– Erteng kýn suyidy-au, әsili.

Shoynaq ayaghyn kóterip túrghan sary shymshyqqa qarap kýlimsiredi:

– Sary shymshyq, sen bizdi izdep kelding be, әlde... Keshir, shemishkege qaraghan da joqsyng – sen bizdi úmytpapsyn. Saghynyp, izdep keldin.

Alipinistti ajaldan saqtaytyn qabiletting biri – tepe-tendikting auyp ketu qaterin der kezinde baghamday bilu. Keyde sausaghyng úshyna ilingen kýrishting dәnindey búdyr salmaq auyp ketuden qútqarady. Adam qúzdan úshqan sәtinde sau ayaghymen ile jónelgen shoynaq shymshyqty ishinen ainalyp-tolghandy.

Begimay oimaqtay keselerge shәy qúidy. Ózi shәidi osy oimaqtay ghana bir jútym keselermen ishkendi únatady. Oghan erli-zayyptylyq ómirde bara-bara Adam da ýirendi. Ózge dastarhanda býiirli keselerge qúiylghan shәy qansha shólirkep otyrsa da batpaytyn boldy. Begimaydyng Adam tabynatyn taghy bir qasiyeti – dastarhan mәdeniyetine asa súnghylalyghy. Kelin bop týsken alghashqy kýni-aq kelin shaygha jinalghan kempirlerding «kórkemdik kenesi» qalada ósken jas kelinning basyna taqqan oramalynan, tize býguinen, orynynan túruynan, jayghan dastarhanynan, qúighan shәiinen, shәy keselerdi úsynuynan kózderi jasauraghansha kirpik qaqpay andyp baqsa da, qylday kinarat taba almady. Ózderi әriyne, kór-jerdi sóz etip әngime soghyp, beygham keyip tanytyp, әrtis bolyp-aq baghady. Keyin, soghym soyghanda, enesi kelinin qaladan auylgha arnayy aldyryp, kórshi kempirlerge jas quyrdaq dayyndatyp, Begimaydyng tu jylqynyng etin babyna keltirip túzdauyn, qazy ainaldyruyn әdeyi, maqtana kórsetetin. Ásirese, qartany túzdy suyq sugha salyp túzdaytynyn, túzdy qartanyng ýstine sebe salatyn key kempirge әngime arasynda retin tauyp kórsete qoyatyn.                                                                                        Begimay as dayyndaugha kiriskennen bastap, pisirip-týsirip, dastarhan jinalghangha deyin manayynda qútyrynghan qúdiretti әuen qalyqtaydy. Sol sәtte búl kelinshekten aulaq bolghan dúrys. Adam әzildep «Ashananyng Paganiniyi» deytin. Gazdy qosyp, shoyyn tabaqqa tamghan may kónirsy bastaghannan-aq Begimay shynynda da, әldebir siqyr әlemge sýngip, shym batyp, aluan hosh iyisterdi qúiynsha iyirip, jyndarymen arbasqan baqsyday tylsym kýige enetin. Kisi maqtaugha sarang sheshesining «Bizding Begimaydyng tamaq jasaghanda arqasy ústaydy» deytinine Adam ishtey mәz bolyp qalady.

Adam shәy iship bolyp, Begimaydyng betine meyirin tóge qarap otyryp aqyryn ymdap janyna shaqyrdy. Áyelining belinen qúshyp, sausaqtarynan ópti.

– Dýniyede senen asqan sheber aspaz joq. Aylin bizge Jaratqannyng bergen erekshe syiy.

Begimay Adamgha sýiengen kýii salaly sausaqtaryn salyp jiberip kýieuining shashyn taraqtap túryp, kózine tura qarady:

– Kamilladay әiel ghashyq bolghan mening erim asyl ghoy. Ketem deseng men ústamaymyn. Aylinning senimen kindigi bir. Álemning batyrlarynyng bәrinen seni artyq kóredi. Boy jetip, kýieuge ketkenshe kýtesin.

Begimay stol ýstin jinastyra bastady.

– Aylin keshe, kórshining qyzy Lәzzat maghan «Beting appaq bolyp túrady, ne jaghasyng dep súraydy» – dep keldi. Anada Miras «Qara qyz-au qara qyz, qashan toygha baramyz...» dep kelemejdepti. Qúrbylary da kózdering birde kók, birde qara bolyp qúbylyp túrady deydi eken.

Adam balkongha qarady. Shoynaq shymshyq úshyp ketipti. Aylin «Nege jiberdinder?..» dep qighylyq salghanda ne dep aqtalaryn oilady.

Begimay stol ýstin jinap bolyp, tereze aldyndaghy gýlderge su qúidy da, bóksesin bir býlk etkizip, qylyqtana qisayyp Adamnyng aldyna túra qaldy. Kýlimdegen kózderinde jasyrghan quaqy bir syr bar siyaqty.

– Jýr.

Begimay kýieuining qolynan alyp Adamnyng kabiynetine bettedi.

Júmys bólmesining qabyrghasyna shaghyn tyqyr kilem ilinipti. Ejelgi týrki anyzynyng – tau, tau basyndaghy aghash, aghashtyng basyna qonaqtap otyrghan qús sujeti sәl ózgertilipti – taudyng baurayy – jasyl, beluary – aq, úshar basy – kók boyaumen bederlenipti de, taudyng úshyna ósken sәmbi taldyng solqyldaq jasyl shybyghynan taraghan sýirik japyraq órilip kelip ayaly qos alaqan tәrizdi ýilesim tauyp, úya-alaqanda júmyrtqa basyp otyrghan shymshyq beynelenipti. Kilemshege tókken oiyn ýnsiz zerdelep túrghan Adamnyng osyndayda tike aitatynyn biletin Begimay:

- «Qoydy – alaqangha, qoy ýstine úya salghan boztorghaydy – ózimizding sary shymshyqqa ózgerttim» – dep kýieuining beysezim jýzine jautanday qarady.

- Sary shymshyqty sheber qosypsyn. Ejelgi mifti útymdy stilidepsin. Boz torghay da, shymshyq ta – qús. Odan babalar múrasyna núqsan kelgen joq. Shygharmanyn, qay janrda bolsa da tamyry últtyq topyraqtan nәr alghany dúrys. Tamyryn ózimizdiki qylyp baylap tastapsyn. Qansha uaqytyng ketti?

- Sheberhanamda tek osymen ainalystym. Eng qiyny iydeyasynyng tuuy boldy. Sodan son, mifti sol kýiinde kóshirgim kelmedi, soghan qinaldym. Sary shymshyq kelip kilemime qonghan sәtten bastap qolym jýrip ketti. Jarty jyl júmsadym ghoy.

- Kileminning aldynda jyldar boyy túrugha bolady. Biraq ta mynanday shygharmagha mening kabiynetim tarlyq eter.

- Búl enbegim tek sen ýshin.

Erte túramyn degen uәdesi jayyna qalyp Aylin sәskege deyin úiyqtady. Adam týnde balkonnyng kóshe jaq erneuine bir kese su qoyghan edi – beti qabyrshaqtanyp, qatyp qalypty.

Aylin ekeui tau basyndaghy kólge kýn tas tóbeden aua bergen kezde jetti. Adam aldarynan byqsyp jatqan ot orynyn kórdi. Mashinany sóndire sala kól jaghasyna jetkenderinde Aylin әkesining qolynan qysyp ústap aldy. Kólding beti aghal-jaghal. Kim bolsa da erinbey kirisken eken – tap bir zenbirekpen atqylaghanday jan-jaqtan laqtyrylghan shymkesekter kól betine qatqan shәuishti shúryq tesik qylyp, oiyp tastapty. Adam arnayy kelgen song kórsin dep, qyzyn jetektep kól jaghasyna týsti. Aylin jaghadaghy qoy tastyng ýstinen enkeyip, shәuishting ar jaghyndaghy móp-móldir kóldi kórip tan-tamasha boldy.

– Áke, ana balyqtar tonbay ma?

– Tonbaydy kýnim. Ýsterinde qysta kiyetin jyly tondary bolady.

– Áke, shynyndy aitshy.

– Olar suyqqandylar ghoy.

– Áke, shәuishti syndyryp, qolyma ústap kórsem bola ma?

– Ózim alyp bereyin.

– Kól renjimey me?

– Renjimeydi. Ózin jaqsy kóretin adamdardy kól biledi.

Adam shәuishting dәpterding paraghynday bir kósegin Aylinge úsyndy.                Aylin shәuishti kózine taqap aspandy, tau-tasty, shyrsha, qaraghaylardy týgel sholyp kelip әkesine toqtady.

- Áke, sen teniz týbindegi... altyn balyqsyn. Men ne búiyramyn sony  oryndaysyn.

- Men sening qarmaghyna týsken joqpyn. Búiyra almaysyn.

- Áke, bol! Shәuish erip barady!

- Jaraydy, aita ber.

- Birinshiden – sen telefonyndaghy muzykany ózgertesin!

- Jaraydy.

- Ekinshiden – mamamnan basqa әielmen sóilespeysin!

- Jaraydy.

- Ýshinshiden – meni mashinagha deyin arqalap barasyn!

- Jaraydy.

- Tórtinshiden – mamammen qartayghansha birge túrasyn.

- Altyn balyq ýsh tilekti ghana oryndaydy.

- Onda torsyldaghyndy jaram!

- Tórtinshi tileging de oryndalady.

Aylin qolyndaghy shәuishti asa bir múqiyattyqpen tastyng ýstine qoydy. Adam qyzyn arqasyna otyrghyzyp, úzyn sharfymen tanyp tastady. Kól jaghasynyng úsaq qúmyn keship otyryp jarqabaqqa jetti de, janbyr suy jyryp tastaghan jyramen órmeley bastady.

- Áke, sen batyrsyng ba?

- Joq, kýnim.

- Sen kýshtising ghoy. Batyrlar kýshti bolady.

- Sen jep-jenilsin, qústyng qauyrsynynday.

Aylin erkelep, әkesining moyynynan qylghyndyra qúshty.

- Sen batyrsyn, batyrsyn.

- IYә, batyrmyn. Jiber qylghyndyrdyn. Batyr qazir qúlaydy.

- Men batyrdyng eskertkishin jasaymyn. Altynnan.

- Eskertkishti ataqty adamdargha qoyady ghoy.

- Sen ataqty alipinistsin. Segizmyndyqty baghyndyrdyn.

- Joq, sen әueli altynnan eskertkishti mamana jasa.

- Mamam alipinist emes qoy.

- Mamang әlemdegi eng súlu mama. Eng qayyrymdy mama.

- IYә, jaqsy. Altynyn sen tauyp beresin. Kólge endi qashan kelemiz, әke?

-Erteng kýn jylidy da, aptanyng ayaghynda qayta suyidy. Sol kezde kelemiz.

- Ony qalay bildin?

- Kýn rayyn aldyn-ala bilip otyrmaghan adam alipinist bola almaydy. Arnayy oqydyq.

- Maghan da ýiretesing be?

- Saghan ne ýshin kerek?

- Aldymda ne bolatynyn bilip otyrghym keledi.

- A-a, onda bolady.

Taudyng búralang joly terbedi me Aylin úiyqtap qalypty. Jana ghana – «Shәuishke adamdar nege tas laqtyrady eken...»  dep qayta-qayta súrap kele jatqan. Adam mashinasyn aqyryn búryp jol jiyegine toqtatty da, qyzynyng basynyng astyna moyyn kópshik salyp, ýstine kýrteshesin japty.

Mana kól jaghasynda Adam Aylinning bet-jýzin aiqyn kórdi – aq mandayly, aqsha jýz; eki betining úshy albyrap, qap-qara kózderi móldirep túrdy. Adam qoy tastyng ýstindegi qyzy kólge qúlap ketpesin dep janyna kelip túrghan. Aylin kóldi qyzyqtap, әr nәrseni aityp, syqylyqtyp mәz bolyp túrghanynda búl qyzynyng shәuishke týsken jýzine qaraumen boldy.  Búl ne – kezdeysoqtyq pa, әlde, tau suynyng erekshe qasiyeti bolghany ma? Begimay ekeui qyzdaryn ne medisina mamandaryna, ne bolmasa el ishindegi emshi-bәlgerlerge aparghan emes. Adam bala kezdegi tentektigin kóz aldynan ótkizdi – oinap jýrip bir balagha qoly qate tiyse nemese kýsh kórsetse sol kýni qarymtasy dayyn túratyn – ózenge shomylyp jýrgende әinek synyghy may tabanyn aiyryp túryp kesip ketedi ne velosiypedten onbay qúlaydy. Birde dop quyp jýrip pasty dúrys bermegen balany qúlaqshekeden qoyyp edi, sol kýni keshke qoranyng tóbesinen qúlap týsip, eki apta belin jaza almay jýrdi. Kalimullagha qolyndaghy arqandy laqtyryp ýlgergeninde, teniz jútyp bara jatqan dosy arystansha atylyp múzdyng ýstine bir-aq qarghyr edi ghoy... Keudesin batpanday salmaq janshyghan Adam auyr kýrsindi... Kólikting esigin aqyryn ghana japty da syrtqa shyqty.

Tau ishining súlulyghynan bas ainalady. Alipinizmdi qoyghaly taugha shyghudy siyretken Adam tau ishin saghynyp qalypty. Ásirese bal sary, qanyq jasyl, qankýreng týster týisikting tamyryn iyitip, kónil-kýidi әldeqayda sharyqtatyp alyp ketedi. Arsha, qaraghay, tyani-shani shyrshasy, aq qayyn, emen, it múryn, dolana bútalary, shyrghanaq aghashy, aluan ósimdikter, dәrilik shópter iyisi jansarayyndy asha týsedi. Adam qúlaghan emenning ýstine otyrdy. Esine Shveysariya, Alipi tauy, Alipining qara túmsyq qoylary týsti. Fridrih pen Garibalidiydi shygharyp salyp, әli bir apta demalysy bolghan song Bernde qalyp qoyghan edi. Janynda Kamilla bar qanqyzyl kabrioletpen Sermattagha qaray yzghytyp kele jatqany kóz aldyna keldi. Kamillanyng Shveysariyagha túnghysh kelui eken. Ekeui keshe tanysty. Kamilla da Adam jatqan qonaq ýige toqtaghan bolyp shyqty...

Matterhorngha sәtsiz joryqtan keyin qatty sharshaghan Adam sәske týske deyin úiyqtap úiqysyn qandyryp aldy. Týske deyin esh qayda shyqqysy kelmey, jyly dushqa týsip, nomerge jenil-jelpi tamaqqa tapsyrys berdi. Dauysy tynyghyp, ýnining kýmbirlep túrghanyn bayqap, kónili kóterilip әn saldy. Á degennen «Aqqúmnan» bastady. Shyrqau biyikten bastalatyn qúdiretti әndi keng dauyspen qúiyndatyp, dauyldatyp, erkin bastap, sozyp túryp aldy. Myna jerding maqpal klimaty әser etti me tamaghy da qyspay, kókiregi gýmbirlep, tau suynday taza, quatty zor ýn, aspaly shamnyng shynysyn synghyrlatyp, qabyrghalardy jaryp jibererdey bólme ishin kernep ketti. Odan keyin әnning tóresi «Aynamkózdi» shyrqady. Búl kezde dәlizde Kamilla kele jatqan. Súlu bel canto. Qazaq әni. Taza qazaq tilinde. Kamilla an-tang túryp qaldy. Truppa artisteri qonaq ýige kire  qoyghan joq. Janynda shamadanyn kótergen qonaq ýy qyzmetshisi bar joghary kóterilip kele jatqan Kamilla ghana. Qazaqtyng opera әnshilerin dauysynan tanityn Kamilla búl ghajapqa tang kýii nomerding esigin qaqty.

Adam esik qaghylghanyn estigen joq. Dauysy ashylghanyna quanyp, erekshe shabyt ýstinde «Qúsny Qorlangha» kóship edi. Kamilla әnning qayyrmasyna qosyla ketti –  «Ahahau, arman, Qúsny Qorlan, ekeui tughan eken bir anadan...». Terezeden Bern kórinisin qyzyqtap, shyrqap túrghan Adam bólme ortasyndaghy súlu kelinshekti bayqap, jymidy da, myqty degendey bas barmaghyn kórsetti.

– «Shirkin, qazaq әnderi! Netken súlulyq!». Men osy әnderge ghashyqpyn. Siz – Kamillasyz ghoy. Men sizdi tanimyn.

– Bravo! Siz әnshisiz be?

– Joq.

– Konservatoriyany qaydan bitirdiniz?

– Bitirmegenmin. Alipinistpin.

– Alipinist? Alipinist-vokalist?!

– IYә. Biz taudyng basyna shyghyp alamyz da tómenge aighaylaymyz. Ottyghym qalyp ketipti, laqtyryp jiber dep!

– IYә?..

– Jerde qalghan dosyng da aighaylaydy – «Djinsiyinning qaltasynda ma, әlde beshpetinning be?» dep. Osylaysha segiz myng metr alystaghy adammen aighaylasa berip operalyq dauys payda bolady. Sondyqtan alipinisterding bәri әnshi keledi.

– Taudyng basynda temeki tartasyz ba, ottyq ne ýshin?

– Joq. Biyiktikti jaulaghan song basyna aghash ýiip alau jaghamyz.

Kamilla kenet kýlip jiberdi. Kózderi janghan súlu kelinshekting senip tyndaghanyna Adam da kýlip jiberdi. Álde sheber aktrisanyng improvizasiyasy.

Adam keshke «Qyz-Jibek» operasyna bardy. Kamillanyng synghyrlaghan asa jaghymdy ýni zal ishin kernep ketti. Ánshining koloraturalyq messo-soprano dauysy birde taudan qúlaghan kәusәr suday keudesinde gýmbirlep kelip, birde jas býrkitting sanq etken ýnindey kókke tik kóterilip, shyrqau biyikting perdesin jaryp, adam tang qalar jogharygha shyrqap ketedi eken. Adam Kamillanyng dramalyq partiyalardy oryndauda aldyna jan salmas shyn talant ekenin tanydy. Dauysymnyng tireuinen aiyrylyp qalam dep oqtau jútqanday tik jýretin key әnshilerge qaraghanda sahnada әnning yrghaq-ólshemine esh núqsan keltirmey, tastan tasqa sekirgen elikting laghynday jyldam da jenil qozghala biledi eken. Spektaliden song Kamillanyng grimm bólmesine kirip, bir shoq mimoza gýlin syilady. Qústyng sap-sary balapanyn eske salatyn ýlbiregen sary monshaq gýlderdi qolyna alghan Kamilla asa bir jylylyqpen iyiskedi de, erekshe iltipatpen Adamgha betin tosty. Adam Kamillany Garibalidi, Fridriyh, Kalimulla tórteuining ýirenisken Meridiano restoranyna  alyp bardy. Bernning qantary Almatynyng nauryzyn eske salady – omyrauyndy samalgha tósep kóshe qydyryp jýre berseng – ómirding bar rahaty osy siyaqty kórinedi. Ekeui qalanyng eng biyik ýilerining birining jogharghy qabatynda ashyq terrasada otyryp, keshki Berndi tamashalady. Kamilla azdap qyrmyzy sharaptan aldy. Eki betine sәl qyzyl reng jýgirgende tipti әdemi bolyp ketedi eken.

– Sizding dauysynyzday dauysy bar adamnyng әnshi bolmauy kýnә ghoy.        – Konservatoriyanyng ýshinshi kursynda jýrgende tamaghyma ota jasattym. Kómeydegi eki bezdi sylyp alyp tastady. Sodan keyin tamaghym qúrghap, sәl salmaq týsse qyshyp, jótele beretin boldym.

– Alipinizmge qalay keldiniz?

–  Dosym – Kalimulla alipinist edi.

–  Keshiriniz, dosynyz qazir joq pa?

–  IYә. Ekeuimiz qysta tenizde balyq aulap jýrgende opat boldy.

–  Keshiriniz, imandy bolghay...

- Men Sizdi erteng Sermattagha alyp barayyn. Gornergratty tamashalaymyz.

-  Sayahat poezy baratyn sol jer me?

- IYә. Ol uaqyt alady. Mashinamen barghan dúrys.

Qanqyzyl kabriolet tau jolymen yzghytyp keledi. Biyikke kóterilgen sayyn keudesin toltyra qoy qonyr ýnmen bir yshqynyp alady da, jolgha jabysa jatyp alyp, joyqyn kýshpen algha tartady. Birde shalt búryp, birde gazdy basyp-basyp jiberip jyldamdyqty ýdetip, birde tejegishti basyp-jiberip kólikti oinatyp kele jatqan Adam әlsin-әlsin janyndaghy Kamillagha qarap qoyady. Shashyn jel júlmalaghan Kamilla da qauip-qater toly myna bәigege qany qyzyp, eleurep keledi – eki kózi janyp, joldan kóz almaydy – ishtey qorqynysh ta joq emes. Áldenege bas tikken Adam ýnsiz. Shiyrshyq ainala biyikke sozyla beretin jol tausylar emes – artta bir saghattyq jol qalsa da, búlar әli taudyng beluar túsyna da jetken joq. Jelmen talasa Adam dauystay til qatty:

– Kamilla!

– Au!

– Siz meni sýiesiz be?

Kamilla Adamgha jalt qarady da aldyna qayta kóz tikti. Janary jasynday jarq ete týsti.

– Aldymen, siz meni tanisyz ba dep súraghanynyz jón bolar.

Adam gazdy basa týsti. Kabriolet algha yshqyndy.

– Endi qayta súramaymyn. Ana taudyng basyna jeterlik uaqytynyz bar. Esep ketti.

Kamilla taudy janghyryqtyra synghyrlay kýldi. Aldan shúghyl búrylys kórindi. Adam gazdy basa týsti de rulidi búryp qaldy. Kólikting artqy donghalaqtary qúzgha qaray syrghy jóneldi de, jol jiyegindegi úsaq qúmdy boratyp jantalasa ainaldy. Adam kózdi ashyp-júmghansha qimyldap jyldamdyqty auystyrdy. Tabany tasqa ilikken kólik әrli-berli búltandap aldy da tas jolgha qayta týsti. Búrylystan keyin say eken – alda tik qúlama yldy kýtip túrdy. Mashina oq tiygen úshaqsha tómen qaray qúldilady. Say tabanyna jete bere Adam gazdy ayamay basty. Tik jarqabaqqa kóterilgendey tórt dóngelegi jolgha jabysa, biyikke úmtylghan kólik algha sýiregen  jyldamdyq sәl bayaulasa shalqalap baryp qúlaytynday. Erinderin tistep alghan Kamilla oryndyqtyng sýrik qabyna qos qoldap jabysyp alypty. Kamillanyng tip-tik otyrysyna qarap Adam onyng qorqynyshqa әli berilmey otyrghanyn bayqady. Saydan keyin jol tegis eken. Adam oryndyqtyng arqasyna shalqaydy da, gazdy basyp-basyp jiberip kólikti úshyra jóneldi. Joldyng ortasyna jete bere jyldamdyqty auystyryp tejegish pen gazdy alma kezek basa otyryp jyldamdyqty kýrt tejep kólikti jer tabandatty da, rulidi búryp qaldy. Kabriolet tar jolda shyr kóbelek ainaldy.

– Vy sumashedshiy...

Kóligin tiktep alghan Adam ajyldatyp gazdy basyp-basyp jiberdi. Bar quatyn tórt dóngelekke qúighan kólik bir júlqynyp qaldy da algha qaray órshilene úmtyldy. Tau joly biyiktegen sayyn Kamilla otyrghan jaq qaptaldaghy qúz zәreni ala týsedi. Adam janbyr jyryp, jiyegin su shayyp ketken, jogharydan qúlaghan úsaq tastar shashylyp jatqan jerlerden de qúighytyp ótumen boldy. Kólik shúqanaq pen tastardan jaltaryp, qúz erneuin jaghalay jýrgen sayyn Kamilla yrqynan tys taqymyn qysyp, Adamgha qaray jantaya qalady. Keyde iyghy janasyp ta ketedi. Ondayda Adamnyng boyyna ystyq qan úrady. Joldyng eng kýrdeli túsy – úzyndyghy jarty shaqyrymday ór bastaldy. Ýsh jýz seksen attyng kýshi bar quatty mashinagha kýsh týskeni bayqalady. Alda-jalda motor toqtap qalatynday jaghday tusa, tejegishten ýmit az – tómenge qaray tassha domalaghannan basqa qayran joq. Adam rulidi qos qoldap syghymdap, qalyng qasy jiyrylyp, býrkitshe tónip aldy. Tership ketken alaqandaryn kezek-kezek djinsiyining  sanyna ýikep-ýikep jiberdi. Kamilla aldyna qarap, ýn-týnsiz qatyp qalypty. Mәngilik ornaghanday bolyp, uaqyt jyljymay qoydy. Jýrekteri dýrs-dýrs soqqan ekeu bir dene, bir adamgha ainalghanday. Kólikting ynyranghan ýnin tyndap, ýnsiz keledi. Joldyng qauipti bóligin enserip qalghan kólik kenet solq ete qaldy. Óne boyyna diril jýgirip, tamaghyna balyqtyng shóngesi ketken adamday qaqala bastady. Kamilla Adamgha jalt qarady. Osy bir qas qaghym sәtte janaryndaghy ýrey men ýmitti bayqap qalghan Adam boyyn qorqynysh bughan әielding súlulana týskenine tang qaldy. Asyl tekti degen osy bolady! Has asyldyng belgisi! Ýreyding orynyna kókiregin әldebir quanysh kernep ketken Adam sabyrly qalypynan ainymay, jyldamdyqty qayta-qayta auystyrdy. Yqylyq atqanday bir mәrte solq ete qalghan kólik qúlaqqa jaghymdy ýnin keri tapty. Qanqyzyl kabriolet tóbe basyna da kóterildi. Jonnyng ýy orynynday ghana tegistiginen song qúlama yldy taghy bastalady eken. Qylaulap qar jaua bastady. Adam aldyndaghy tetik-týimeni basyp edi, sәl yzyldaghan dybys estildi de artqy oryndyq jaqqa jinalghan býrkenishi jazylyp, kólikting tóbesin jaba bastady. Tereze tazalaghysh әinekke qonghan qardy ong men solgha ysyrugha kiristi. Jaghynyng búlshyq etteri oinap, týiilip alghan Adamnyng jyldamdyqty auystyryp, qúldilaugha dayyndalghanyn bayqaghan Kamilla qolyn aqyryn ghana toqpan jilikting basynday jyldamdyq auystyrghyshty syghymday bastaghan jigitting júdyryghynyng ýstine qoydy. Qolyna ottay ystyq úlpa alaqan tiygen Adamnyng túla boyynan ystyq lep jýgirip ótip, jol boyy tas bolyp qalghan denesi bosap, balbyrap qoya berdi.

Kamilla Adamnyng kózine qadalyp úzaq otyryp – Sen... Sen...  – dep bir nәrse aitugha oqtalyp kele jatty da kilt toqtap, basyn shalqayta kýlip jiberdi.

Adam Kamillanyng sizden senge kóshkenine ishi jylyp qoya berdi. Ekeui kólikten shyqty. Tau ishining salqyn samaly denelerin bir rahatqa bóledi.

Kamilla Adamgha tayap kelip moyynynan qúshaqtady da, erininen qúshyrlana sýidi. Adam Kamillanyng mandayyna týsken shashyn  sausaghymen ayalay ysyryp, betine qonyp jatqan qar úlpalaryn ópti.

Adam ózine viski, Kamillagha hosh iyisti júmsaq sharap qúidy. Dayashygha kýmis ýsh túghyrly balauyz sham aldyrdy. Dayashy shamdy tútatty.

– Ár roliden song ózimdi bos keuek sezinemin.

Kamilla jartylay sharap qúiylghan bokaldy balauyz shamnyng jaryghyna tosty.

– Adam.

– IYә.

– Taugha ghashyq bolyp qaldym.

–  Jana Kere-kony¹ ghajap oinadyn.

– Saghan rahmet. Taudaghy ekstrim jandýniyemdi tazalap ketti. Ómirge

kózqarasym ózgergendey. Elge barghan song alipinizmmen

shúghyldanamyn.

– Qolday almaymyn.

– Nege? Alipinizm tek erkekterding sporty ma?

– Alipinist әielder jeterlik. Tau әiel, erkek dep bólmeydi.

– Basqa ne sebep?

– «Óner – qúrbandyq talap etedi» dey me.

– IYә. Bagha jetpes asylyndy beresin. Keyde tipti baryndy beruing de mýmkin. Ibilispen shart jasasqan siyaqty.

– IYә... Birinshi kursqa týskennen-aq ústazymyz osyny miymyzgha qúimen boldy.

– Sen ónerden ketip qaldyn. Qúrbandyqsyz qútyldyn. Adam, sen kóp iship otyrsyn?

Adam Kamillanyng kózine qarady. Móldiregen kózderdegi qimastyq sezim jýregin eljiretti.

Kamilla aqyryn ghana Adamnyng qolyn alyp, sausaqtarynan sipady.

– Taudaghy stressting әseri me?

– Mening qúrbandyghymnyng ónerge qatysy joq.

– Ol ne qúrbandyq? Sendey jigitti qinaghan?

Adam viskiyden jútty.

– Aytugha auyr.

– Janyndy qinama.

– Joq. Aytyluy kerek. Ekeuimizding aramyz taza bolghany jón.

Kamilla bokalyn stolgha qoyyp, oryndyqqa shalqaydy da, sabyrly keyippen Adamgha kóz saldy.

– Jaraydy. Osydan on jyl búryn Kalimulla ekeuimiz Almatydan ýsh myng shaqyrym alysta jatqan tenizge tarttyq. Qantar aiy, jol auyr, mashinany kezek-kezek aidadyq. Ýshinshi kýn degende tenizge jettik. Jaghadaghy nar qamys ishine shatyrymyzdy qúryp, auymyzdy alyp tenizge shyqtyq. Tenizding ol túsynyng suy birtindep terendeydi. Qalyng qamys kóz úshynda qaldy. Múzdyng qalyndyghy bir metrdey bar. Mashinadan au, sýimen, syryqtardy týsirip birneshe jerden ýki oidyq. Múz astynan balyq aulau degen bar – arasyn bes-alty metr etip, qatar ýkiler oiylady da au syryqqa jalghanyp ýkiler arqyly jyljytylyp otyrady. Au kerilgen kezde ekinshi úshy jaghynan audy erkin shygharyp alarday qúdyqtyng auyzynday oiyq oiylady. Kóp uaqyt ótpey-aq auymyzgha «jan bitip» búlqyna bastady. Shygharugha kiristik. Kapron au ap-auyr. Ekeulep sýirelep jýrip audyng jartysyn shygharghan kezde múz ýsti balyqqa tolyp ketti – syla, sazan, kókserke, jap-jalpaq taban balyq, bәri bar. Audyng qalghan jartysyn oiyqtyng auyzyna sýirep әkelgenimizde ekeuimiz de tandanghannan aiqaylap jiberdik – tayynshaday bekire balyq ilinipti. Men jýgirip baryp mashinadan úzyn arqan әkeldim. Arqandy bekirening jelbezeginen ótkizip múz ýstine mashinamen tartyp shyghardyq. Zildey nemeni jýksalghyshqa tiyep audy jinaugha kiriskenimizde kenet mariyan jeli kóterildi. Teniz jaqtan soqqan dauyl lezde qútyryp shygha keldi. Jer silkingen siyaqty múz qozghalyp, kýtirlep, boylap jaryla bastady. Dýniyedegi eng jaman qorqynysh – ayaghynnyng astyndaghy múz qozghalghany eken. Taudan qúlasang tastyng bir búdyryna iligermin degen ýmit bolady, al múz jarylyp, kóz aldynda «kel, jútamyn» dep tolqyp túnghiyq jatqanda sharasyzdyqtan aiqay salady ekensin. Zәrem úshyp, sennen senge sekirip mashinagha qaray jan úshyra jýgirip kele jatyp ayaghym tayyp ketip tenizge kýmp berdim. Jantalasyp múz tyrmalap jatqanymda jetip kelgen Kalimulla meni suyryp alyp senning ýstine shyghardy. Seng qaq jaryldy da Kalimulla túrghan jartysy tenizge qaray agha bastady. Men kólikke jettim de arqandy ala salyp Kalimullagha jýgirdim. Jýgirip kele jatyp qolymdaghy arqandy basymnan asa shiyryp, Kalimullagha laqtyrugha ynghaylandym. Endi tórt-bes attasam laqtyrghan arqanym Kalimullanyng qolyna tiyer edi. IYә, qolyna tiyer edi! Ol eki qolyn sozyp aiqay salyp, kýtip túrdy. Men senning shetine jete bergende ayaghym tayyp ketti de shalqamnan týstim. Shýidemmen onbay soghylsam kerek, esengirep baryp orynymnan túrsam – Kalimulla túrghan seng aunap barady eken, men arqan laqtyryp ýlgergenshe kóz aldymda dosymdy túghiyq jútyp ketti.

– Sen qolynnan kelgenindi istedin. Qúrbandyq nede?

Adam orynynan túryp oryndyqtyng arqalyghyna iluli túrghan pidjagin kiydi. Sәl túryp pidjagin keri sheshti de orynyna otyrdy. Tisterin qarsh-qarsh shyqyrlatyp tistengen kezde jaghynyng búlshyq etteri oinap shygha keldi. Qos qolymen basyn syghymdaghanynda bilegining tamyrlary adyraya kórindi.

– Men әdeyi qúladym. Estiysiz be?! Ádeyi! Ekeuimiz de Begimaydy sýietin edik. «Dostyghymyzdy saqtayyq, qyz kimdi tandaydy, renish bolmaydy» dep kelistik. Begimay asyqqan joq. Dostyghymyzdy qimady ma... Biraq ta onyng Kalimullany tandaytynyn sezdim. Mening dosymnyng aldynda úpayym mardymsyz edi. Siz Kalimullanyng qanday jigit ekenin bilmeysiz ghoy.

Adam bokalyn toltyra visky qúidy da, basyn sәl shalqayta berip auyzyna qúya saldy.

– Kóktem shygha denesin tótenshe jaghdaylar departamentining qyzmetkerleri bar, tuysqandary bar, tenizdi kezip birneshe ay izdedik. Jylgha jaqyn kýtip, aqyry tabudan kýder ýzgen әke-sheshesi balalarynyng kiyim-keshegin qala syrtyndaghy qauymgha aparyp kómdi. Qanday zanda jazylghanyn – osy kýn mening tughan kýnime dóp keldi. Sodan beri tughan kýnime jazylghan dastarhan basynda Kalimullanyng aruaghy birge otyrady.

Adam alaqandaryn jelkesine qoyyp, ayaqtaryn sozyp jiberip, oryndyqqa shalqayghan kýii, tóbege tesile úzaq ýnsiz qaldy. Bir kezde baryp, aidalada otyryp óz-ózimen sóileskendey ýn qatty:

- Kamilla, keshiriniz, ekeuimizding tanystyghymyz mәresine jetti bilem. Sharshaghan shygharsyz, demalynyz, jýriniz shygharyp salayyn.

Kamilla qara kýzen mantosyn iyghyna qymtay jamyldy da orynynan túrdy.

Ayaq astynan sizge kóshken jigitke Kamilla eshtene degen joq.

Adam tóseginde dónbekship biraz jatty da orynyn túryp terezeni aiqara ashty. Kóshedegi kólik sayabyrsypty. Salqyn auagha denesin tosyp biraz túryp mandayyn terezening әinegine tiygizdi. Kenet aqyryn ghana esik qaghyldy. Adam esik ashqanda aldynda Kamilla túrdy. Kamilla tabaldyryqtan attay berip, ayaghynyng úshyna kóterilip qos bilegin Adamnyng moyynyna artty da, erininen sýidi. Adam qúshaq tolar Kamillany quyrshaqtay kóterip aldy.

Týngi Bern kóshesi typ-tynysh. Tek anda-sanda jýrip ótken kólik dauysy ghana estiledi. Kamilla Adamnyng iyegindegi, jaghyndaghy kók tikenekti alaqanymen sipalady.

– Esimnen aiyrylyp, erkekke dәl osylay qúlap týsemin dep oilamappyn. Ne qasiyeting bar edi...

– Adamdar kezdesui kerek qoy. Kýieuing bar ma?

– Bolghan.

– Qúlap týspeseng qalay kýieuge shyqtyn?

Kamilla Adamdy qytyqtap, alysyp oinady.

– Kompliyment tilep jatsyng ba? Qusyn, ә? Da, ty luchshe! Boldy ma? Senen asqan jigit joq!

– Qalay boldy?

– Esh qyzyghy joq. Ol memlekettik qúramanyng jattyqtyrushysy, men әnshi. Ol jarystarda jýredi, men gastrolide jýremin, keyde tipti ýsh-tórt ailap kezdespeytin kezimiz de boldy. Bal aiymyzdyng ózi eki-aq kýnge sozyldy. Eki jyl túrdyq. Qyzym әke-sheshemde. Ol komandasyndaghy jas gimnast qyzgha ýilendi.

– Oilaysyng ba?

– Bilmeymin. Onday adam ómirimde bolmaghan siyaqty.

– Onda qyzyng kimnen payda boldy.

- Ah, sen!

Kamilla erkelep Adamdy kópshikpen úrghylady.

- Ottavada «Aida» ma?

- IYә. Sosyn «Qyz-Jibek».

Kamilla keruet basyndaghy tumbanyng ýstinde jatqan Djuzeppe Tarossiyding kitabyn qolyna alyp, múqabasynyng syrtyndaghy, buryl shashy qara qalpaghynyng astynan búiralanyp shyghyp túrghan, qyr múryndy, qabaghy týksiygen, múrty edireygen, saqaldy, túnjyranqy Verdiyge kóz saldy.

-Konservatoriyadan keyin kitap oqu siyrep barady.

- Taugha shyghar aldynda oqimyn.

- Taugha seni ne kýsh tartady?

- Bilmeymin. Oilanbappyn. Tynyshtyq shyghar.

- Qauip she?

- Tau qaladan qauipti emes.

- Men sahnany sýiemin. Erte baryp, adam joqta sahnanyng ózine ghana tәn auasyn jútyp, qaranghyda ýnsiz túramyn.

- Taudyng tylsymy bólek. Tilmen jetkize almaymyn. Everestting basyna on mәrte shyqsang da talabyna say kelmeseng tau seni ógey balasynday kórui mýmkin.

– Talaby nede?

– Ony eshkim bilmeydi. Tauda bir tiym bar. Qúpiyaly qyryq esigin ashqan er bolsang da, qyryq birinshi esigin ashtyrmaydy. Verdiyding ónerdegi jankeshtiligi mening Kalimulla dosymdy eske salady. Ol naghyz taudyng adamy edi. Verdiyding әr jazghany shedevr. Ónerding qyryq birinshi esigin ashqan adam. «Aida»  – adamnyng peshenesine jazylyp qoyghan taghdyr. Jýrekpen kórip, jýrekpen tanityn shygharma. Taghdyryna qúy – kón, qúy – kónbe, moyynúsynasyn. Netken tabandy adam. Qanshama ólmes tuyndy qaldyrdy.

- Adam, talghamymyz da bir... Verdiydi men de basqa kompozitorlardan bólek qoyam. Ekeuimizding kezdesuimiz – taghdyr shyghar?

Kamilla terezening aldyna baryp, jibek perdemen bóksesin bir orap, sol tizesin algha bere, salmaghyn ong ayaghyna týsirip, Adamgha qaray búrylyp, sol qolyna alma ústap túra qaldy. Belindegi jibek perde ýlbirep, terezeden týsken ay sәulesine malynyp, taghyday ýrkek kýide túrghan tәkappar kelinshek Afroditaday minsiz edi.

- Úqsaymyn ba?

- Úqsaysyn. Porno aktrisagha.

Adam qúshaghynda búlqynghan Kamillany úzaq aimalady.

- Tabynushylarym ayaghyma jyghylyp, ant iship jatady. Sen bóleksin. Sendey erkek joq shyghar deushi edim.

Kamilla Adamdy qasynan, kózderinen sýidi.

- Biraq, sol dýniyedegi jalghyz erkek «sen mendiksing degenime jauap bere almay dir-dir etip qorqyp otyr».

Adam janyndaghy kelinshekting sәby qylyghyna qyzygha qarady.

- Adam, qoryqpa, tandau ózinde. Ázil ghoy, senip qaldyng ba? Jana spektakliden song eki qariya, erli-zayypty shamasy, dәlizde kýtip túr eken,  qolymdy aldy. «Seksenge keldik, opera bolmasa bayaghyda ólip qalatyn edik» dep әzildep qoyady. Búlardyng klassikagha kózqarastary tang qaldyrady.  Verdiyding zamanynda da premiera sayyn teatrgha adam simay ketetin bolghan. Halyq spektakliden song kóshege simay shúbyryp, kompozitorgha qonaq ýige deyin erip kelgen.

- «Aidada» – qantógis joq; «Rigoletto», «Ernaniy», «Trubadurdaghyday» dóreki-óktemdik joq, tau basynan sekirgeli túrghan adamday alqynyp, entiguden ada; erke sәbiyding jylaghanynday jýrekti eljireter ýn, ghashyqtyq yntyq lirizm, psihologiyalyq asqan súnghylalyq bar»  – dep Tarossy óte dәl bagha bergen.

- «Aidada» meni tartyp túratyn bir siqyr bar. Qayta oralmas jastyqty jyrlauy ma eken...

- «Aida» – ómirding ózi. Qyzylala әsire boyau joq. Ekeuimizding aramyzda senim, shyndyq bolghanyn qalaymyn.

Kamilla Adamnyng qasyna kelip qisaydy.

- Áyel bolsam da Djuzeppinanyng janyn týsine almay qoydym. Verdy ony kózine de ilmey ótti. Peppina erine kýnindey qyzmet etti.

- Djuzeppina Strepponi. Peppina. «Shydaydy riza bolyp jar isine, Qorlyq pen mazaghyna tabynsa da...» Tura Djuzeppina ýshin aitylghanday. Peppina men ýshin, әiel boludyn, jar boludyng ýlgisi.

Tang endi bozaryp kele jatqanda Kamilla tósekten túrdy.

– Adam, sen meni sýiesing be?

– ...

– «A v otvet tishina. On vchera ne vernulsya iz boya²»... Jaraydy. Men ýshin qanday erlikke bara alasyn?

– Erlikke?

– IYә.

– Seni arqalap Everestke shyghamyn.

– !!! Sonan son?

– Bal aiymyzdy Everestte ótkizemiz.

– Jaqsy. Sonan son?

– Seni Everestte qaldyryp ketemin.

– Ne ýshin?

– Jaqsy saqtalasyn. Tabynushylaryndy kórmeysin.

– Seni she?

– Ay sayyn kelip túramyn.

– IYdeya?

– IYdeya? IYdeya – súlulyq qol jetpes biyikte boluy kerek. Úly Jaratushy taudy jerding tepe-tendigin saqtau ýshin qazyq qylyp qaqqan. Shynnyng basyndaghy kәusar tazalyq pen sening súlulyghyng әlemdik tepe-tendikti saqtaydy.

– Tau basyndaghy tazalyqqa úmtylu jolynda keybireuler ómirin qúrban etedi. Mening qúrbandyghym nede? Sening arqanda barsam.

– Ónerinmen qoshtasasyn. Tek men ýshin ómir sýresin.

– Saghan nege qúlap týskenimning syryn endi týsindim. Áyelindi әli sýiesing be?

Adam súlu kelinshekting әsem qozghalyp kiyingenin qyzyqtap jatty. Sýiiktisining aldynda sheshinip-kiyinu de әielding qylyghyn ashady.

– Sýiem. Aramyzda bir perde túrady. Salqyndyq lebi. Tenizdegi jaghdaydyng qúpiyasyn sezetin siyaqty. Áyel ghoy.

– Meni she?

– Seni de. Taugha kóp órmelegen jigitterding jýregi ýlken bolady.

Kiyinip bolghan Kamilla enkeyip kelip Adamnyng betinen ópti.

–  Eki saghattan song әuejayda boluym kerek.

– Gastroli qashan ayaqtalady?

–  Áli bir apta bar.

– Men keshe restoranda senimen ishtey birjolata qoshtasyp ketkenmin.

– Kýieui ózi ýshin osynday qúrbandyqqa barghan әiel qanday baqytty. Shygharyp salma.

Kamilla esikting tútqasynan ústay bere keri qarady. – Ketkim kelmeydi, men seni saghynamyn. Qatty saghynyp jýrem.

Denesi tonynqyrap qalghan Adam orynynan túryp, boyyn jazyp kerildi de kóligining artqy esigin ashty. Aylin aunap týsip, oryndyqtyng arqasyna qarap jatypty. Adam týsip qalghan kýrtesheni kóterip qyzynyng ýstin qymtady da, rulge otyrdy. Qalagha qas qaraya jetti.

Aylinning qyzyq bir qasiyeti – basyna bir oy kelse, tapjylmay, tamaq ta ishpesten plastilindi iylep otyryp iydeyasyn sol sәtte mýsinge ainaldyra qoyady. Plastilindi mol qylyp alady da ýiding ishindegi jylu batareyalarynyng ýstine japsyrady, әkesi men sheshesining qoldaryna ústatady – osylaysha plastilindi júmsartyp, iyleuge dayyndap qoyady. Stiyli neskege jaqyn – ýidegi sóre bitkenning ýstinde samsap túrghan sausaqtyng basynday pil, siyr, qoy, iyt, qús tәrizdi mýsinderden min tabu qiyn. Ákesimen kólge barghannan keyin bir kýn óter-ótpeste ýige ýiirmede jasaghan shygharmasyn alyp keldi. Ortalyq galereyada ótetin kórkem suret studiyasy shәkirtterining kórmesine ústazy kóp júmystyng ishinen iriktep alypty. Adam men Begimay qyzdarynyng tuyndysyn ainalyp úzaq jýrip aldy. Aylin kórmege eki mýsin dayyndapty – kishkentay qyz bala eki qolyn basynan asa kóterip túr – on sausaqtyng úshynda – shәuish. Adamnyng úzaq ýnilgeni ekinshisi boldy – qazdyng júmyrtqasynday shәuish-qaghanaqtyng ishinde sary shymshyq otyr. Ózderining – shoynaq shymshyghy. Qisyq bitken shoynaq ayaghyn kóterip alghan shymshyq tiytimdey kózi jyltyrap, basyn sәl qisayta, ainalagha tandana qaraydy.

Studiya diyrektorynan arnayy shaqyrtu alghan erli-zayyptylar júma kýni ortalyq galereyagha bet aldy. Syrty altyndap jazylghan qatyrma qaghaz bolatyn sharanyng manyzyn arttyra týskendey.

Búlar erte kelipti. Qyzdarynyng enbegi kópshilik talqysyna týserin oilaghanda kónilderine kәdimgidey qobalju kirgen ekeu, ishke kiruge batpay galereya aldyndaghy skverde anany-mynany aityp qydyrystap jýrip aldy. Saghat on bir bolghanda kóppen birge kórme zalyna kirdi. Keng zaldyng ishi qaraqúrym adam. Ata-analar, studiya shәkirtteri, qaladaghy kórkem suret oqu oryndarynyng studentteri, múghalimderi, ónertanushylar. Kameralaryn merleumen әure operatorlar, әr jerde interviu alyp jatqan jurnalister oqighanyng manyzyn arttyryp, boyauyn tipti qalyndatyp jiberdi. Adam men Begimay bota tirsek әinek túghyrlargha qoyylghan mýsinderdi aralap kelip Aylinning studiyasy shygharmalarynyng janyna keldi. Aylin shetkeri túryp, tuyndysyn syrttan baqylyp túr eken. Qyzynyng qolynan shyqqan mýsindi kórgen Adamnyng jýregi shym ete qaldy. Begimay mýsinge qarap qatyp qalypty. Qazdyng júmytqasynday ghana júmyr shәuishting ishinde maqpal qara shashy iyghyna tógilip qyz bala túr. Tizesinen keletin, sholaq jeng aq kóilek kiygen talshybyqtay qyz balanyn... bet-jýzi joq. Aqshyl mәrmәr siyaqty materialmen betting orynyn quys qylyp qana beripti. Aylin móldir múz qabyqshamen bet-jýzsiz qyzdyng әlemin myna әlemnen bólip tastapty... Begimay bar kýshimen Adamnyng qolyn qysyp aldy. Denesining dirili sezilip túr. Adam әieline kóz qiyghyn saldy – qos janardan móltildegen jas, laq etkeli túr eken. Bet-jýzi joq qyz mýsinining janyna jinalyp qalghan kópshilik Adam men Begimaydy birtindep yghystyryp tastady. «Beti joq qyz... beti joq qyz...» dep abyr-sabyr bolghan jurnalister mýsindi qorshap alyp, operatorlar men fotograftar jantalasa týsirip jatty. Jýregin zil qara tas salmaq janshyghan Adam Begimaydy jetelep zaldan shyghugha asyqty. Mýsinge «shedevr» dep at qoyyp ýlgergen jurnalist qyz aldaryn orap kes-kestep súqbat alugha úmtylyp edi, Adamnyng tas mýsin kelbetin, Begimaydyng jasauraghan kózderin kórip bas shayqap qala berdi.

Erli-zayypty ekeu týski astaryn ýnsiz otyryp ishti. Keshke teledidardan janalyqtar qarap otyrghan Adam Aylinning enbegi synshylar tarapynan joghary baghalanyp, halyqaralyq kórmege joldama alghanyn estidi. Jol qarajatyn qalalyq әkimshilik kóterip alghan eken. Kelesi arnadan oqys janalyq kórdi. Kórshi elding bir biznesmeni kәsipting adam oiyna kelmes tosyn týrin ashypty. Týni boyy janaghy kәsipker qolgha alghan isti oilap dónbekshigen Adamnyng tangha jaqyn ghana kózi ilindi. Ertesine firmasynyng júmysyn orynbasaryna tapsyryp teledidardan kórgen elge úshty.

Áuejayda túrghan taksisterden baratyn jerin surettep edi biletin adam tabyla qoymady. Olar «bir bilse dyadi Misha biledi» dep eski «Volga» kóligine siltedi. Dyadya Misha jetpisti alqymdap qalghan adam eken, Adamdy basynan ayaghyna deyin tinte qarap túrdy da, ystalghan sap-sary múrtyn taramdap, dórekileu dauyspen «Alys jer, jol joq, aqshasyn aldyn-ala tóleysin» dedi. Áuejaydan kóp alystamay jatyp-aq tas jol bitti de, oiqy-shoyqysy kóp jol bastaldy.  «Ol jerge kóbine baylar men banditterdi aparam» dep Adamnan syr tartqysy kelgen dyadi Misha shytynaghan ainadan jolaushysynyng әngimege qúlqy joghyn bayqap, búrqyratyp әldebir ashy temekisin tartugha kiristi. Kók týtinge túnshyqqan Adam terezening әinegin týsirmek bolyp edi «Ne polojeno, maghan suyq tiyedi, ýsteme aqsha qossang ghana asham» – dep dyadi Misha gýr ete týsti. Qaltasynan bes jýz rubli suyrghan Adamgha ainadan kóz salghan dyadi Misha «Qaljyndy týsinbeysing be, asha ber» – dep sap-sary tisterin aqsityp kýle bergeninde, jótel qysyp qiqyldap-shiqyldap qaldy.

Eski «Volga» shandatyp jetkende kýn de kókjiyekke baryp qalyp edi. Adam «Erteng tanertengi segizden qalmay keliniz» dep dyadi Mishanyng qolyna aqsha ústatty. Aqshany býktep-býktep pidjagining ishki tós qaltasyna sýngitip jibergen shal osynda qonatynyn aityp mashinasyna bettedi. Ketip bara jatyp «Ey, Djigiyt, esly segodnya nochiu tvou dushu Djabrail zaberet to denejky u menya ostanutisya» dep qarq-qarq kýldi. Búlardy qarsy alghan jigit aghasy Adamnyng qolyna birden kelisim-shart qaghazyn ústatty. Bir bet qaghazdy qolyna alghan Adam «qaytys bolyp ketken jaghdayda, sýiekti eline jetkizuge júmsalatyn qarjy» degen tarauyn qaytalap oqyp shyghyp qol qoydy da shartta kórsetilgen somany jigit aghasynyng qolyna ústatty. Aqshany múqiyat sanap shilanyna salghan ol Adamnyng qay dindi ústanatynyn súrady da «bastanayaq juynyp keliniz» dep ýsh esikti ýidi núsqady. Birinshi esikke hristiandardyng kreshi, ekinshi esikke jarty ai, al ýshinshi esikke Davidting júldyzy japsyrylypty. Adam ekinshi esikke kirdi de sheshinip tastap ghúsyl alyp, týkti halat kiyip, ayaghyna sýiretpe ildi. Ishke aq halatty sýp-sýikimdi tompighan jas qyz kirip Adamnyng qan qysymyn, qyzuyn ólshedi, qanday aurularmen auyrghanyn súrady da әldebir qaghazgha qol qoyyn ótindi. Qyz úsynghan qaghazgha oqymay-aq qol qoyghan Adam palitosyn jelbegey jamyldy da qyzgha erip qaraghay bórenelerdi qiilastyryp salghan aghash ýige kirdi. Bólmening ishi jyp-jyly eken. Úzynsha bólmede kólikterge tehnikalyq qyzmet kórsetu ortalyqtarynda bolatyn kólikterdi kóteruge arnalghan qúrylghy siyaqty jeti qúrylghy túr. Ishke janynda molda bar, jigit aghasy kirdi. Týri tatargha keletin, oily aq shapan kiygen sәldeli molda qoltyghyna bir oram aq mata qysypty. Tompighan sýikimdi qyz edenge tóseytin aghashtardan jasalghan stólding ýstine júqa kórpeshe japty. Molda Adamnyng tyrjalanash sheshinip stólge shalqasynan jatuyn súrady. Qyzgha qayta-qayta jaltaqtap qaray bergen Adam kýibendep stólge jatty. Molda qayshysyn jalaqtatyp, aq bózdi әp-sәtte pishti de sýikimdi qyz ekeui Adamdy aq kebinge orady. Jigit aghasy men molda Adamdy ólik juatyn zembilge salyp qúrylghynyng janyna kóterip kelip bir týimeni basty. Yzyndaghan dybys shyghyp qúrylghynyng eki túghyrynyng arasyndaghy jer birtindep kóterile bastady. Jer astynan biyiktigi qúlash jarym, eni bir qúlash qabat-qabat qattalghan penoplast kóterildi de tóbege tiyer-tiymes bolyp toqtady. Adamnyng aldynda quysynyng tórt búryshynda sham janghan kór payda boldy. Jigit aghasy kórde jeldetkish jýiesi bar ekenin – taza aua kelip túratynyn, alda-jalda jýregi qysylyp nemese basqa da sebeptermen shyday almaytynday bolsa, ong qolynyng janyndaghy tetikti basuy kerektigin, әri ketse on sekundta kórden shygharyp alatyn adamdar dayyn túratynyn jәne onday jaghdayda tólengen aqsha qaytarylmaytynyn ejiktep túryp aitty. Jer astyna týsken song jaryq sóndiriletinin, syrtpen eshqanday baylanys bolmaytynyn, tang atqansha shydauy tiyis ekendigin shegeledi. Jәne de, Adamnyng kórge óz erkimen týskenin, ghayyptan tayyp ólip ketse firma eshqanday jauapkershilik jýktemeytinin aityp shartta jazylghandardy taghy bir pysyqtady.

Kenet azaly muzyka oinaldy. Molda Adamnyng bas jaghyna kelip «Kýnәsiz pende joq, aqiyrettik ómirindi oilaghanyng – kýnәnnan arylugha bet alghanyn, qabyl bolsyn» – dedi de qúlaqqa jaghymdy maqammen qúran sýrelerin oqy bastady. Adamgha bóten jer, aidala, qazylghan kór, aq kebinge oranyp tiri ólik bolyp jatqany, basynda dúgha oqyp otyrghan molda qiyalynda bolyp jatqan nanymsyz is bolyp kórindi. Molda dúgha oqyp bolyp, jigit aghasy ekeui Adamdy qabirding janyndaghy esiktey jaypaq temirding ýstine saldy. Sýikimdi tompaq qyz, shiyedey erinderi tompiyp Adamgha әldebir әuestikpen kóz saldy. Zynyldaghan ýn estildi de Adam jerden aqyryn kóterilip kórding ýstine keldi. Astyndaghy temiri bir júlqynyp aldy da Adam kórge týse bastady. Kórding týbine jetkende jaypaq temir ongha jyljyp úzyn quysqa kirdi. Yzyndaghan ýn kýsheye týsti de astyndaghy temir solq ete qalyp Adamdy quysta qaldyryp joghary kóterilip ketti. Adam tot baspaytyn jyltyraq temirmen qaptalghan quysqa kóz saldy. Qolyn kebinnen shygharyp ong jaghyndaghy tayynshanyng mýiizindey tetikti sipalap kórdi. Kenet zynyldaghan ýn taghy estildi de kórge qattalghan penoplast tekshe týse bastady. Yzyndaghan dybys óship, syrtqy ómirmen baylanystyryp túrghan sol jaghyndaghy shúnqyr biteldi de, shamdar sóndi. Tastay qaranghy, óli tynyshtyq ornady. Ýstine qúlay ketip, janshyp tastaghan tynyshtyqtan basy shynyldap, qúlaghy kýngirlegendey boldy. Týnekting túnghiyq qúshaghyna engen Adam ózining eshtene emestigin týisindi. Kózing qajetsiz, ayaq-qolyn, kýsh-quatynnan esh dәrmen joq. Sausaq iliger búdyr tapsa zor deneni qúzdan suyryp alar quatty qoldar, tau-tasta qansha jortsa da sharshaudy bilmeytin tegeuirindi ayaqtar, búlshyq eti oinaghan shynyqqan dene de bir, jayyn jútqan shabaq ta bir kýige týsti. Talay alipinisterding tereng múz jyrada qalghanyn kórgen. Kózi aqshighan sýiekke erigen múzdaq suy qúiylady, qysta qar basyp, bәri qatady. Óli dene kók múzgha ainalady. Úshqysh kók aspanda, alipinist kók múzda, artist sahnada ólgenin dәreje tútady. Tayyp ketip, kók múzgha ainalyp, qúzda qalsam degen úry ýmit ózinde de bolatyn. Al qazir qara topyraq qoyynynda, qúrt-qúmyrysqalar әleminde jatyr...

Qazir jer betinde, tiriler әleminde kýn batqan shaq. Tiriler әlemi... Al búl óliler әleminde?.. Bir kezderi shyn ólgende qalay bolady? Adam Kalimullany jerlegende, shyndyghynda jerleuding rәsimin jasaghanda, qaraly toptyng qarasy kóptigine tang qalghan edi. Qaladaghy әr týrli mekemelerden, oqu oryndarynan aza gýl kótergender leg-legimen kelip jatty, kelip jatty. Sol sәtte Adam ózining qazasyn elestetken edi. Qaraly jiynda júrttyng ózi turaly ne aitaryn oilady. Begimay shyn qayghyryp, aza tútar ma eken? Estigen júrttyng qabyrghasy sógilerdey zarly joqtau aityp, «Arysym-ay!.. Arystanym-ay!..» dep egilip, qayta-qayta esinen tanar ma eken?..  Adam múrynynyng pyshyldap demalghanyn estidi. Jýregi qaghyp, alqynghan adam siyaqty múryny shuyldap, qatty estildi. Tyng tyndady. Kókiregin jaryp shygharday jýregi dýrs-dýrs soghyp, alyp barady. Qan kernegen qúlaq shekesining kýre tamyry jarylarday bolyp, solq-solq etedi. Myna týnekte әldebir jemir jәndikter, pyshaqtay azulary aqsiyp, kórdi jan-jaghynan qazyp, jaqyndap kelip qalghanday. Ýlken bashpayymen ayaq jaq qabyrghany týrtkilep, shúqylap kórdi – jyltyr temir kәdimgidey qalyng siyaqty. Perishteler saghat on ekiden keyin keler me eken? Álde, qazir kele me? Perishteler qoyatyn súraqtardyng jauabyn biledi. Olarmen kezdesuge dayyn. Kýnәsi qanshalyqty auyr? Jazasy qanday bolmaq? Jalghyz jaratqangha serik qosqan jeri joq. Kýnәsi tauday pendeler de... Búl jerde әrkim ózi ýshin jauap beredi. Kalimullamen kezdesu qalay bolar eken? Adam janalghyshtardan góri Kalimullamen kezdesuden qoryqty. Búl tiri, ol óli qalay kezdesedi?.. Adam ózin ótkir qandauyrmen sylyp alyp tastaghan soqyrshek siyaqty sezindi. Súq sausaqtay jansyz birdene. Qabynghan óli shek, әli suyp ýlgergen joq, kóp keshikpey suidy. Sosyn shiriydi, topyraqqa aralasyp joq bolady. IYә, soqyr shek. Deneden ajyraghan, syrtqy әlemmen, tiriler әlemimen baylanysy ýzilgen, kereksiz mýshe. Pendening shauyp tastaghan basy on bes sekund boyy bәrin tiri kezindegidey sezip jatady eken. Búl da qazir shauyp tastalghan bas siyaqty, domalap kelip kórge týsti, birazdan keyin qalghan sezimi óshedi. Búl kórge nege týsti ózi? Ólim turaly esik-terezeni tars jauyp alyp, jaryq bitkendi óshirip, ýide jatyp ta oilaugha bolar edi ghoy. Joq. Qabirding aty qabir. Qara jerding qoyynyna kiru – óz erkinmen o dýniyening esiginen syghalau. Kelgeni dúrys. Mýmkin, janyn jegidey jegen kýnәsi, Kalimullanyng aruaghy aldyndaghy qylmysy az da bolsa jenilder... Mýmkin, Begimaydyng jýregindegi shәuish erir... Aylinning bet-jýzindegi perde sypyrylyp týser... Aqsha beti albyraghan, qara kóz, aqsha manday qúlynynyng betinen, kózinen shópildetip sýier. Adam kózin tars júmyp aldy. Perishtelerdi kóruden qoryqty. Ál-dәrmeni qúryp, boldyryp, sharshaghanyn sezdi. Birneshe saghat úshu, eski «Volgamen» ishi-bauyryn solqyldatyp soghyp tastaghan úzaq jol, kóktem tua juyp-tazalap, sandyqqa salyp tastaytyn qysqy kiyim siyaqty orap, baylap kórge tastaluy jýikesin de júqartyp, kýsh-quatyn da sarqyp, qaljyratyp tastapty. Úiyqtaghysy keldi. Tang atqangha deyin eshtene oilamastan túyaq serippesten jatsa. Ólgen joq, múnda kimning sharuasy bar. Jýregi soghyp túr, aqyl-esi orynynda. Perishte bolsang shyn ólgen kezde kelersin. Úiqy qysyp, maujyrap, kóz ilgisi kelgenimen bas qauashaghynyng ishi uday ashyp, kýnde qalghan shúbat toly torsyqtay tyrsyldap túr. Kernegen qysymnan bas sýiegi shytynap, qúiqasy jiydip bort-bort jyrtylyp, qany syrtqa shapshitynday әketip barady.

Kenet betin bir jyly lep jelpip ótkendey boldy da kór ishi jap-jaryq bolyp ketti. Kózin ashyp edi – janynda aq qanatty bireu túr eken. Erkinen aiyrylyp, әligining artynan erip jýre berdi. Úzaq jýrgen joq. Perishte aq qanatyn bir jelpigende teniz payda boldy. Adam kók múzdyng ýstinde jalanash túr. Ýstimdegi aq kebinim qayda ketken dep oilady. Jaghadaghy qamystyng arasyna kirip, ot jaghyp jylynghysy keldi. Biraq ta ilgeri basqan ayaghy keri ketip, jaghadan alystay berdi. Kenet ayaghynyng astynan bir nәrse týrtip qaldy da, múz kýtir-kýtir ete týsti. Áldebir alyp balyqtar múzdy jaryp әrli-berli oiqastap jýzip jýrdi. Adam ayaq astynda jatqan sýngini alyp әr balyqqa bir jýgirdi. Qúlashyn barynsha jazyp sýngini silteudeyin siltep-aq qalady, alayda qorghasynday auyr qoldary kóterilmey sýngisi kók múzgha qúlap teben iynege ainala berdi. Aynalasyndaghy balyqtardyng qong etin ýlbiretip kesip alyp, tabagha salyp quyryp jatqany kóz aldyna kelgen Adam sharasyzdyqtan aiqaylay bastady. Alyp balyqtar bir kezde Adam túrghan senge sekirip týsip, alyp qúiryqtaryn serpip qalyp, shorshy bastady. Búdan әri shyday almaghan Adam bir balyqtyng arqasyna qarghyp minip, torsyldaghyn jaryp jibergisi kelip sýngisin býiirden ayamay shanshydy. Dәu balyq balasha shynghyrdy da tauday sender bir birine soghylysyp, teniz beti qazanday qaynady. Adam jәndәrmenmen jaghagha qaray qashty.  Sennen senge sekirip janúshyryp keledi. Kenet aldyndaghy múz qaq aiyrylyp, bir-birine soghylghan tauday senning biri tip-tike shanshylyp sәl túrdy da búnyng ýstine qúlap kele jatty. Adam aiqaylayyn dese jaghy qarysyp qalghanday auyzyn asha almaydy. Ólgen jerim osy dep oilady. Kóz aldyna joqtap otyrghan Begimay, Aylin keldi. Dәu seng ýstin janshyp, sugha kete bergende tenizden kóterilgen bir qol sendi tirey qaldy. Adam aldynda Kalimulla túrghanyn kórdi. Teniz tynshydy. Ekeui múz ýstimen jaghagha qaray jýrdi. Osydan on  jyl búrynghy tenizde bolghan oqighany qashan aitar eken dep ishtey quystanyp kele jatqan Adam Kalimullanyng betine jaltaqtap qaray berdi. Alayda dosynyng jýzi núr tamyp jyly jymighan qalpynan ózgermedi.

– Maghan jete almay sýringenine qayghyra berme. Ómirde kim sýrinbeydi. Ótken on jyl ishinde tozaqtyng azabynda qalghanday qinalumen jýrsin. Shyn dos ekensin. Sen Begimaydy shyn sýiesin, sol ýshin de saghan aiyp tagha almaymyn. Begimay baqytty bolsa maghan sodan artyq quanysh-múrat joq. Begimay endi meni úmytady. Jýregindegi shәuish eriydi. Qyrynghanda jaghatyn maydyng iyisi de mazalamaytyn bolady.

Kenet jarq etip kýn shyqty da, tenizden jyly lep esti. Kalimulla alqarakók sudy jaryp qúlashtap jýze jóneldi.

Zyng ete qalghan bәseng ýnnen Adamnyng qúlaghy jarylyp kete jazdady.  Qattalghan tekshe joghary kóterile bastady. Kórge qúiylghan jaryqtan kózi qaryqqan Adam moyynyn kórding qabyrghasyna búrdy. Syrttan «Ey brat, ty jiyv?» – degen ýn estilgende Adam jýregi jarylarday quandy. Kór auyzynda túrghan jigitter Adamdy bir qap kәrtóshkeni úradan suyryp alghanday kóterip әketti de ayaghyna tik qoydy. Arqalaryna  «Dva metra pod urovenom zemli» dep qyzyl boyaumen tayaqtay qylyp jazyp alghan júmys kiyimderi bar jigitter Adamdy qoltyqtap aghash stoldyng janyna apardy. Stolda kiyimderi jatyr eken. Adam jan-jaghyna qarap edi, keshegi sýikimdi tompaq qyz kórinbedi. Shalbarynyng beldigin buyp jatyp basy ainalyp qúlap týsti. Kózin ashsa aghash stolda shalqasynan jatyr eken. Sýikimdi tompaq qyz qan qysymyn ólshep janynda otyr. «Eki metr jer astyna týskennen segiz myng segiz jýz qyryq segiz metr biyikke kóterilgen jenil eken» – dep әzildep kórip edi, sýikimdi tompaq qyz da, súr týsti júmys kiyimdi jigitter de ýndegen joq.  «Jyndanghannan sau ma eken» degendey sekemdenip qarady da qoydy.

«Nu djigiyt, rasskaji, kak proshla vstrecha?..» dep mәz bolyp, Adamnyng iyghynan qaghyp mashinasynyng esigin ashqan dyadi Mishagha «Vstrecha proshla v teploy, drujestvennoy obstanovke...» dedi de «Volganyn» artqy oryndyghyna qúlay ketti. Mashinasyn otaldyra almay әlek bolyp jatyp «Kak tam tebya vstretily rayskie krasavisy?»  – degen shalgha birdene deuge erindi. Biraz qaqalyp-shashalyp baryp gýr ete týsken «Volga» saldyr-gýldir etip shoqalaq jolgha týsti. Adam qatty qaljyraghanyn sezdi. Túla boyy del-sal bolyp, әli ketip, maujyray kerildi. O dýnie jóninde anekdot aitugha kóshken shaldyng ýni qúlaghyna kýngirlep kelip jatyp úiyqtap ketti.

Adam alipinister muzeyining ashylu rәsimin ózi ótkerdi. Muzeyding aldyndaghy eskertkishting aq jabyny sypyrylyp týskende Kalimullanyng qoladan qúiylghan beynesi kórindi. Kalimulla taudyng úshar basynda, tizeden kelgen aq búltty keship túr. Adam jinalghan júrtty ishke bastap kirdi. Áynek vitrinalargha Kalimullanyng alipinister kiyetin kiyimi, kózildirigi, qúral-jabdyqtary, tútynghan zattary, kitaptary, kýndeligi qoyylypty. Kópshilik aldynda Kalimulla turaly estelik aitqan Fridriyh, Garibalidilar shyng basynda Kalimullamen birge týsken suretterin muzeyge tapsyrdy. Begimay Alataudyng qarly shyndary beynelengen pannony muzeyge syigha tartty. Shaqyrylghan qonaqtar tarqap, muzeyde ózderi onasha qalghanda Begimay bәrin týski asqa ýige shaqyrdy. Kamilla Garibalidy men Fridrihty týske deyin bir saghattay qalany aralatugha alyp ketti de Adam men Begimay Kalimullanyng әke-sheshesin ýige alyp keldi. Qariyalar jol boyy Kalimullany úmytpaghany, úldarynyng atyna muzey ashqany ýshin Adamgha alghystaryn jaudyrumen boldy.

Búlar kól basyna jetkende qas qarayyp qalghan edi. Auzy-múrynynan shyqqan tirkeme sýiretken abajaday kólik, ashy shektey shúbatylghan taudyng qiya jolynda bauyryn jazyp kósile almay, býgejektep úzaq jýrdi. Adam kóligin kól jaghasynan alystau, qaraghaydyng arasyna toqtatty. Jyrta qarys jalpaq tórt dóngelegi birdey júlqynyp, órge órshilene úmtylumen bolghan kólikten kýigen maydyng ba, әlde qajalghan rezenkening be, kónirsigen iyis shyghady. Qalagha qaraghanda tau ishi suyqtau eken. Tau jotalaryna jypyrlap ósken qaraghay alystaghan sayyn qarauytyp, tútasyp kórinip, qar basqan tau basyna jetip baryp tauysylypty. Adam qaraghay shayyry anqyghan salqyn saf auany keudesin kere jútty. Begimay jerde shashylyp jatqan qaraghay sobyqtaryn jinaugha kirisken Aylinge jyly kýrteshe kiygizip, ózi de júqa palitosyn iyghyna jamylyp, týie jýn sviyterining moynaghyn iyegine deyin kóterip, qymtanyp aldy. Adam aldymen jerden bir qarys biyik edenin tósep, shatyr qúrdy. Shatyrdyng ishine kýn núry shamyn ilip, sandyqsha tәrizdi temir peshti qoydy. Syrtqa qoyylghan gaz ballondy qosyp, peshti jaqty da jinalmaly keruetterdi jazyp, tósekti dayyndap, shatyrdan shyqty. Aylin men Begimay kólding biyik jarqabaghynda túr eken. Qalanyng bir móltek audanynday jerdi alyp jatqan apan shúqyrdyng týbindegi kólding betinde úsaq tolqyn dirildep, batar kýnning qyzghylt sәulesi órttey jalqyndaydy. Adam qyzyna ótken ghasyrdyng orta sheninde, shildede tau basyndaghy múzdaqtar erip, myna kólge tolyp, erneuinen asqan kól suy angharmen qúldilap, ýidey-ýidey tastardy asyqtay shiyryp, domalatqan alapat tasqynnan tómendegi el biraz zardap shekkenin әngimeledi. Qazir qauip seyilgen siyaqty – kólding enis jaq tabanyna birneshe jerden jer astymen anghargha deyin, qúrsaghyna jýk kóligi erkin siyarday betonmen qúrsalghan arna jýrgizilipti. Áserlengish Begimay, kýieuining әngimesinen ishine qorqynysh úyalyp, tas laqtyrym tómende jatqan kól kenetten qútyrynyp, kókke shapshyghan alapat tasqyn ózderin jútyp jibererdey ýreylenip, qyzyn qolynan myqtap ústap aldy. Ózi tau-taspen tútasyp, mylqau týrmen jan-jaqtan tóngen manaydyghy aghash bitkennen de zәresi úshyp, shatyrdyng terezesinen kóringen jaryqqa qayta-qayta jautandap qaray beredi. Taudy janghyryqtyra kýlgen Adam kójektey bolyp qoyynyna kirgen әieli men qyzyn qúshaqtap shatyrgha bet aldy.

Taza aua tәbetterin ashty ma tamaqty qarpyp jegen ýsheui bastary kópshikke tie bere úiqygha ketti.

Taudyng kýn shyghys jaghy endi bozara bastaghanda oyanghan Adam әieli men qyzy әli de úiyqtay týssin dep, ayaghynyng úshymen basyp shatyrdan shyqty. Mosygha qazan ilip, kólikting tonazytqyshyndaghy baghylannyng etin әkelip, tútas salyp, sirne dayyndaugha kiristi. Sirne pisti-au degende qaraghay otynnyng qoshqyl iyisin qúshyrlana jútyp jýrip, samauryn qoydy. Shatyrdyng aldyna qúralmaly stol jayyp, ýstine neshe týrly jemis-jiydek, qaymaq, bauyrsaq, qymyz qoyyp Begimay men Aylindi oyatty. Oyanghan boyda tәtti tamaqtyng iyisi múrynyn jarghan Begimay shatyrdyng aldynda jaynap túrghan dastarhandy, mýiizi iyir-iyir qoshqardyng basy qashalghan aghash astau-tabaqqa qazandaghy sirneni audaryp jatqan kýieuin kórip til-jaghynan aiyrylyp qaldy. Tek kózi kýlimdey beredi. Aylin ýnsiz kelip әkesining betinen shóp etkizdi. Áyeli men qyzynyng qolyna Adam sudy ózi qúidy. «Tau mening ekinshi mekenim, ýiime qosh keldinder» dep әzildep qoyady. Adam Begimaydy qimyldatpay shәidi de ózi qúidy. Samaurynnyng sýt salghan shәiin iship otyrghan Begimay as ýstinde kýieuining erekshe kóterinki kónil-kýiine ishtey tanyrqap otyrdy. Ómiri asqa aralaspaytyn Adamnyng býgingi aspazdyghynda әieli men qyzyna qúrmet kórsetuden de ózge bir sebep bar siyaqty. Dastarhandy da ózi jinaghan Adam qyzyna qarap:

- Týnde ýsh-tórt gradustay suyq bolypty. Kólge shәuish qatypty. Aylin armanyng oryndaldy, jýr barayyq – dep, kólge qaray bet aldy.

Taza aua, tynyshtyq, tamyljyghan súlulyqty ýnsiz tamashalaghan ýsheu apan-shúnqyrdy ainalyp otyryp, jaypaqtau jer tauyp tómen týse bastady. Ár basqan sayyn úsaq tastar susyp, key tústarda bәtenke tabany tiyanaq tappay syrghyp kete beredi. Áyeli men qyzy tayyp ketken jaghdayda tirek bolu ýshin Adam algha týsti. Begimay Adamnyng jenine jabysyp, bir qolymen qyzynyng bileziginen tas qylyp ústap alypty. Adam birde qoy tastargha qol tirep, birde tyrbyq bútalargha jabysyp, jol bastap keledi. Bir-eki ret tikenekti itmúryndy qarmap qalyp, alaqanyn ayamay sydyryp aldy. Kól jiyegine jetken ýsheui alqynystaryn basyp, sәl tynystady. Kólge týsip keterdey bolyp toqtaghan Ayliyn, әldebir siqyrdyng erkine baghynyp qimylsyz qalypty. Móp-móldir әlem. Sol móldir әlemdi basqa dýniyeden túmshalaghan móldir shәuish. Júp-júqa múz qabyrshaqtan andaghan qaraghaylar ósken kólding týbi kórinedi. Han balyq pa eken, keyde sylandap balyqtar ótedi.

Adam tayaq tastam jerdegi jartasqa qaray bet aldy. Jaghadan bes-alty adym jerde ónkiyip jartas túr. Jartastyng kól betinen sәl kóterinki bir búdyryna jaghamen jalghap tórt elidey qalyng taqtay tastalypty. Shamasy, jaz kezinde jartasqa órmelegenderding isi bolsa kerek. Adam taqtaydy eppen basyp jartasqa jetti. Jartastyng qújyr-qújyr tastaryna tyrmysyp joghary kóterile bastady. Yza tartqan tastyng jaltyraghan betinen bәtenke tabany taya bergen song Adam ayaq kiyimin, shúlyghyn sheship alyp, jaghagha qaray qúlashtap laqtyryp jiberdi. Jalang ayaq órmeleu kishkene jenildedi – bashpaylarymen sipalap búdyr tauyp ilinip, tastyng әr qyryna tyrmysyp jartastyng basyna da jetti. Eki ret ayaghy tayyp ketip qúlay jazdaghany beker ketpepti – tizeleri dir-dir etedi. Talay taugha órmelegende búnday bolmap edi. Alipinizmdi qoyghaly tastar da ógeysiytin bolypty. Jartastyng ainalasynyng suy tayyz, asty tolghan ýshkir tastar – myna biyikten qúlasang mylja-mylja bolasyn. Búl kólde jýzemin deu de beker, suy qysta týgil jazda shekennen shyghady. Bir kelgende úyaly telefonyn týsirip alyp, artynan sýngiymin dep sugha ketip qala jazdaghan – jan-jaqtan múzday sýngiler qadalyp,  dem ala almay qalsh-qalsh etip, keudesi qysylyp, jaghagha shygha almay qoldary erbendep jatqanyn kórgen Kalimulla rahattana kýlgen.

Adam óz-ózine kelgen song kólding arghy betindegi tau shyndaryna kóz saldy.  Múz jamylghan taudyng ýshkir basy әldeqaydan qalqyp kelgen ala búltty jaryp, kýnge shaghylysyp jarqyrap túr. Adam osy taudyng eng biyik shynyna Kalimulla ekeuining bir arqangha qosaqtala shyqqanyn esine aldy. Kalimulla osy shyndy erekshe jaqsy kóretin. Shyng basynda aq qús bar, tau ózi únatqan adamyna sol aq qúsyn jiberedi deytin. Songhy kóterilgeninde «aq qústy kórdim, tau meni jatsynbady, jaqynynday qabyldady. Aq qús tóbeme bauyryn tiygize úshyp ótti» – dep mәz bolghan. Shyngha kóterilgende kózge әr nәrse elesteytini bolady, sonyng biri shyghar dep oilaghan Adam mәn bermep edi. Matterhornda ibilis úyalasa, myna tauda aq qús úya salghan.

Shynnyng alystan kóz salghan jangha tegis bolyp kórinetin kýngey jaq qyrymen órmelegennen góri samsaghan qanjardyng úshymen órmeleu onayyraq ekenin alipinister ghana biledi. Shyngha shyghugha tek әbden synalghan, әr attaghan sayyn múz qúshaghyn ashyp, kýtip túratyn ajaldyng kózine qaymyqpay qaray alatyn adamdar ghana bir-birine serik bolady. Árdayym alda jýretin, shyghar joldy da ózi tandaytyn Kalimulla naghyz alipinist edi. Qúzdyng erneuine ilinip túryp ta, borangha úshyrap, ýsip óleyin dep jatyp ta taugha degen mahabbatynan ainymaytyn. Alipinister ýshin eng qauypti – shyndy qúrsaghan qatpar-qatpar jaltyr múzdargha jetkende eng ermin degenderding ishine qorqynysh úyalasa, Kalimulla qaylasymen múz jaryp, alaqanyn toltyra asap, kýtirlete jep, sharshaghanyn úmytyp, rahattanatyn. «Mә, mәngilikting dәmin tatyndar» dep uysy toly múzdy ainalasyna shashatyn. Kalimullanyng shyngha órmelegende qorqynysh degendi nege sezbeytinin týsingen Adamnyng jýregin saghynysh torlap, tәtti múngha malyndy. Ózin, anada qabirge týnegeninde dosy keshirgenmen tau keshirmegenin, әr jyqpylyna ajal jasyrghan ana kók múzdar keshirmegenin týsindi. Sosyn... óz ózin keshirmegenin osy kól jaghasynda, jartas basynda túryp úqty. Osy sәt... dosynan aiyrylghaly janyn janshyp jatqan zil qara tas nauryzdaghy Samarhannyng kók tasynday erip qoya berdi. Myna kólding betin japqan múz qabyrshaq – móldir kólding saf taza tamshylarynan týzilgen shәuish – Kalimulla ekeuining qimas jaqynyna ainalghan aq qar, kók múzdardyng tamyrlarynan aqqan... taudyng jany. Dosynyng qúz basynda túryp kók múzdy qarshyldatyp nege jeytinin, zәmzәm suyn ishkendey nege rahattanatynynyng mәnisin endi týsindi. Myna kólding terenine batqan pende taudyng janymen kezdesedi... Endi Begimaydyng jýregindegi shәuish te eriydi. Kómkergen shәuish erigen Aylinning aqsha jýzi albyrap, qap-qara kózderi móldirep, aq mandayy jarqyrap jýretin bolady. Adam, kýn sәulesi tókken bar meyirimdi jútyp alyp, manayyn kók múz, aq qargha ainaldyrghan ana sústy taudyng basynan tómen sekirgisi keldi. Onyng osy oiyn týisingendey shyng basyna qara búlttan jelek jamylyp, qaraly súluday býrkenip aldy. Ózine Kalimulladay ghashyq endi tumasyna azaly  shynnyng naza-ayazy jartas basyndaghy Adamnyng jýregin kóktep ótti. Adamnyng keude túsy shym ete qalyp, kókiregine ystyq sәule qúiyldy. Adam  dosynyng tauda ajal tapsam, mәngi múzdaqtyng qúshaghynda denem mәngi jatsa dep armandaytynynyng syryn endi týisindi. Kalimulla «әuliyelerding denesi shirimeydi, múzda qalsam men de mәngi saqtalam, sen meni әulie tútyp basyma týneysin» dep әzildeytin. Kalimulla mәngi múzdaqta mәngi qalmay-aq әulie edi... Adamnyng dosy, tómendegi shuly qalada, adamdardyng arasynan góri sәt sayyn ólim kýtip túratyn qúzdardyng ayasynda, kirshiksiz kók múzda ómir sýruge jaralghan jan edi.

Adam auyzyn әntek asha, túnghiyq kók apangha shalqayyp úzaq kóz saldy. Aspan betin janary talghansha sholyp kelip, kól betin qúrsaghan shәuish betinde jarqyrap, jan-jaqqa shapaq shashqan kýn sәulesine súqtana qarady. Kenet eki qolyn qanatsha jayyp jiberip, ayaqtaryn býge berip erekshe quatpen joghary serpilip, jýzi núrlanyp, alystaghy shyng basyna qaray qarghydy.

Úyaly telefony synghyrlap qoya bergen Aylin әkesinen kelgen habarlamany oqydy da tanyrqaghan kýide telefonyn anasyna úsyndy. « – Ayliyn! Kýnim! Sen mening maqtanyshymsyn. Mamang ekeuindi qatty sýiemin.». Begimay habarlamany oqy sala, jartasqa qaray jýgirdi. Áldebir súmdyqqa kedergi bolghysy kelgendey qoldaryn algha sozyp janúshyra úmtylghanymen, boyynan әl ketip, adymy ashylmay-aq qoydy. Jaghalaudaghy úsaq tastar da qas qylghanday, basqan sayyn keri susyp, dinkesin qúrta týsti. Orta jolgha jetkende úzynynan sozylyp baryp qúlap týsti. Kózderin tars júmyp alyp, súp-suyq jerdi qúshyp jatqan kýii túrghysy kelmedi. Qúshaq jayyp kýtip túrghan qasiretting azaly jýzin kórgisi kelmey, uaqytty soza týskisi keldi. Aylin kelip «mamalap» iyghynan kótergende, jantalasa úshyp túryp, esalang adamsha talyqsy kýbirlep, algha jýgire jóneldi. Jartasty ainala bere qalshiyp túryp qaldy. Jartastyng tasasyndaghy shәuish oiylyp qalypty. Ýkining auyzyna shashyraghan su jaylyp, әinekting synyghynday júqa múz qabyrshaqtar shashylyp jatyr. Auyr salmaq opyryp týsken ot orynynday ýkining syla balyqtyng qabyrshaghynday jarqyraghan betinde kýlimdep kýn sәulesi oinaydy. Sheshesining ókshesin basa jetken Aylin tizerley jyghylyp, jylap otyrdy. Qolynda әkesining synar tópliyi. Begimay qyzyn bauyryna tartyp, oramalmen betin sýrtip, qap-qara kózderinen ópti de, jas sorghalaghan jýzine qarap qimylsyz qaldy. Auyr qayghy torlaghan betin shymyrlatyp quanysh tolqyndary shayyp ótti. «Qyzym aq mandayy jarqyraghan, eki beti albyraghan aqsarynyng óndisi, kózderi qap-qara» deushi edi әken, sezgen eken ghoy». Bir-birinen kózderin almaghan ana men qyzy úzaq otyrdy.

Bir kezde qanattary suyldap, auany tilip tóbeden qús úshyp ótkendey boldy. Kóldi ainalyp úshyp, biyikke tik samghaghan aq qústyng qanatynan tógilgen aq úlpa mamyqtar birtindep kól betin jaba bastady.

Kól betin japqan shәuish te, jartas ta, Begimay men Aylin de, kól jaghasyndaghy shatyr da aq úlpa jamyldy.

Sony 

Asylbek Múqanbetqaliyúly Ihsanov

Kere-ko*1 – Edil patshanyng әieli

*2 – V.Vysoskiyding әninen

14.04.2018 j.

Abai.kz