Búl maqala 2009 jyly «Jas qazaq» gazetinde, 2010 jyly «Tan-Sholpan» jurnalynda  jariyalanghan bolatyn. Taghdyr-talayy bólek aqyn turaly júrtshylyq  bile týsse  degen niyetpen Abay kz. portalynyng oqyrmandaryna da úsynghandy jón kórdik.  Ádilding sureti әkesi Ánuarbek aqsaqaldyng jeke múraghatynan alyndy.

Avtor.

 

32-avtobustan «QazMU qalashyghy» ayaldamasynan týsip, zang fakulitetining korpusyna qaray bettey bergenim sol edi, tu syrtymnan bireudin:

- Ei, temeking bar ma? - degen ýni jalt qaratty. Búrylyp qarasam, alasa boyly, búira shashty, qaratory jigit maghan tesile qarap túr eken.

Áskerden oralghanyna jana ghana jyl tolghan әri júmysshylar jataqhanasynda talay qiyan-keski «shayqasty» kórgen maghan beytanys bireuding «ey...» dep sóileui únay qoyghan joq, әriyne. Ásirese,  ýsti-basymdy shola qarap, basyn kekjiyte qaluy tipti «nervime» tiydi: «Túmsyqtan perer me edi?». Ile-shala taghy bir oy kiymeledi: «Sabyr, Bauyrjan, sabyr, sen endi júmysshy emes, studentsing ...». Ózimdi ózim әreng ústap:

- Joq, - dedim. Tisim shyqyr ete qaldy. Ayaghymdy jyldam basyp, ayaldama manynan tez ketip qalugha tyrystym.

Búl maqala 2009 jyly «Jas qazaq» gazetinde, 2010 jyly «Tan-Sholpan» jurnalynda  jariyalanghan bolatyn. Taghdyr-talayy bólek aqyn turaly júrtshylyq  bile týsse  degen niyetpen Abay kz. portalynyng oqyrmandaryna da úsynghandy jón kórdik.  Ádilding sureti әkesi Ánuarbek aqsaqaldyng jeke múraghatynan alyndy.

Avtor.

 

32-avtobustan «QazMU qalashyghy» ayaldamasynan týsip, zang fakulitetining korpusyna qaray bettey bergenim sol edi, tu syrtymnan bireudin:

- Ei, temeking bar ma? - degen ýni jalt qaratty. Búrylyp qarasam, alasa boyly, búira shashty, qaratory jigit maghan tesile qarap túr eken.

Áskerden oralghanyna jana ghana jyl tolghan әri júmysshylar jataqhanasynda talay qiyan-keski «shayqasty» kórgen maghan beytanys bireuding «ey...» dep sóileui únay qoyghan joq, әriyne. Ásirese,  ýsti-basymdy shola qarap, basyn kekjiyte qaluy tipti «nervime» tiydi: «Túmsyqtan perer me edi?». Ile-shala taghy bir oy kiymeledi: «Sabyr, Bauyrjan, sabyr, sen endi júmysshy emes, studentsing ...». Ózimdi ózim әreng ústap:

- Joq, - dedim. Tisim shyqyr ete qaldy. Ayaghymdy jyldam basyp, ayaldama manynan tez ketip qalugha tyrystym.

...1989 jyly «Til turaly» Zang qabyldanghasyn kelesi jyly QazMU-dyng filologiya fakulitetinine qújat tapsyrghandar kýrt kóbeydi, bir oryngha 18 talapker talasyppyz. Alty ay aqyly dayarlyq kursynda oqyghanym beker ketken joq, student atanghan  shoghyrdyng ishinde men de bar edim. Sol kezde ústazdarymyz tamyz aiynyng songhy kýninde zang fakulitetining aldynan auyl sharuashylyghy júmystaryna attanatynymyzdy eskertken. Mynau soghan kele jatqan betim.

Tym erte kelippin. Jalghyz ózim sopayyp túrmyn. Bir kezde taghy bireuding qarasy kórindi. Qarasam, әlginde menen temeki súraghan jigit eken. «Qap, mynadan qútylmadym-au».

- Sen de biyl týsting be? - dedi ol jaqyndap kelip. Basymdy iyzedim.

- Men de. Ádil, - dedi ol qolyn úsynyp. Qoly nәzik eken, qalanyng balasy ekeni kórinip túr.

Ángimemiz asa jarasa qoyghan joq. Bir kezde júrt jinala bastady da Ádil tanystaryn kezdestirip, solarmen ketti. Dayarlyq kursynda birge oqyghandar men «balmúzdaq» (Almatyda abituriyentterdi solay ataydy - B.B.) kezde birge jýrgenderding bәri «qúlap» ketkendikten men eshkimdi tanymaytynmyn.

Jolbasshy ústazdardyng aituynsha, qyzdar kóp týsetindikten filfak «jenskiy fakulitet» atalady eken. Sondyqtan da bizge júmystyng da jenili tiyetinge úqsaydy. Almatydan birer saghat jerdegi Shelek audanynyng «Qazaqstan» kensharynda jýzim teredi ekenbiz.

«Qazaqstanda» bizdi Mәdeniyet ýiine týsirdi. Diyrektory aq kónil jigit eken, birden muzykalyq aspaptary bar bólmening esigin ashyp tastady. Bir-bir dombyra ústaghan jigitter ana tústan, myna tústan әndete bastaghanda qyzdar jinalyp qaldy. Olardyng arasynda da әnshileri kóp eken. Sóitip ornalasyp ýlgermey jatyp, әjeptәuir konsert bastaldy da ketti.

Sәlden song bizdi bólmelerge bólip, ornalastyra bastady. Jogharyda atalghan  Zannyng yqpaly bolsa kerek, jigitterding qarasy qalyng edi. Ári Bilim ministrligi sol Zangha arqa sýiep, ýzdik shyqqan 50 balagha qosa «qúlap» túrghan 25 talapkerdi  oqugha qabyldau turaly sheshim shygharghan. Ári sol jyly orys mektepterinde qazaq tilinen sabaq beretin múghalimder dayarlaytyn top ta ashylghan bolatyn. Sondyqtan da biz kóp edik.

Osy jerde taghy shy shygha jazdady. Bir kereuetti iyelenip, jayghasa bergenimde Ádil keldi de:

- Jigit, basqa jerden oryn tauyp alghanynyz dúrys, myna jerde Baltabek jatady, - degeni. Bauyrjan degen joq, mýlde tanymaytyn adam sekildi «Jigit...» dedi. Qanym basyma tepti. Sol kezde Qaysar aghay kirip kelip, abyroy boldy, әitpese bir soyqannyng bolary anyq edi. Týsim qatty búzylyp ketse kerek, Ádil búrylyp jýre berdi. «Qap, qolyma bir týsersin...».

Keshke taghy da du bastaldy. Oqugha týskenimizdi atap ótuimiz kerek eken. Ári aramyzdaghy Erjan degen jigitting tughan kýni bolyp shyqty. Bir-birin abituriyent kezinen biletinderding әngimesi jarasyp-aq túr. «Ýsh somnan jinayyq, samogon satyp alayyq...» desti jigitter. «Kassiyrimiz» - Ádil. Jigitterding bәrinen sypyryp aqsha jinap jatyr. Alay ótedi, bylay ótedi, tek maghan búrylyp qaraytyn emes. Múnysy әbden qytyghyma tiydi.

Jetip baryp:

- Áy, Ádil, menen nege aqsha almaysyn? - dedim. Sasyp qaldy bilem, qalbalaqtap: «A, senen almadym ba, bayqamaghanmyn ghoy», - dep jatyr. Sol-aq eken, aramyzdaghy tong jibip sala berdi.

Jigitterding bәri ónerli eken. Biri әn salyp, biri óleng oqyp jatyr. «Anau dýr, mynau da dýr, men de dýrmin», - dep Esenghaly aitpaqshy, kil myqty ekenbiz. Ezuin qisayta kýlip otyrghan Ádil ghana eshqanday ónerin kórseter emes. Ádebiyet turaly daugha da aralasqan joq. Tek anda-sanda janynda otyrghan Baltabekke jargonmen birdenelerdi aityp qoyady. Basynda asa jaratpay otyrghanymmen ol maghan birte-birte jylyúshyray bastady. Ózin tipti búryn bir jerde kórgen siyaqtymyn. «Ói, mynau...».

-  Sen Botpanovsyng ba? Dausym birtýrli qatty shyqty. Onymdy anau da sezdi bilem:

- Bolsaq bolarmyz, - dedi jaybaraqat. Sosyn әngimeni basqa jaqqa búryp jiberdi.

Sonyng aldynda ghana «Jalyn» jurnalynan ólenderin oqygham. Óte únaghan bolatyn. Ásirese, Múqaghalidyng әigili ólenining izimen jazylghan «Mahabbat dialogyndaghy»:

- Ólsem she? IYә, ólsem neter edin?

- Aq bóz bop ózindi orap keter edim... - degen joldary erekshe әser etken. Sol Ádilmen bir kursta oqimyz dep kim oilaghan.

Kim-kimdi de «ishine» jibere qoymaytyn kidi Ádilmen «selihozda» jýrgende menen góri janymdaghy Batyrbolat jaqsy aralasty. Ádilding jana jazghan ólenderin maghan sol oqyp beretin. Jýzim terip jýrgen kezde ol mynaday óleng jazdy:

 

Únatam kýzdi,

Japyraqtardy uaqyttyng alyp úshqany,

Týskeni jerge... sandalyp, sabylysqany.

Qor bolyp qaldy-au sap-sary saghynyshtary,

Júbatam kýzdi.

 

Baqta da sәndi

Qydyram alys aqylgóy aqymaqtardan,

Júbatam sosyn kónildi qaqyrap qalghan.

Baqyttyraqpyn men azdap japyraqtardan,

Meni eshkim taptamaghan-dy.

 

Degenmen-daghy,

Ómirding sony sap-sary baq bolaryna,

Tirlikting kýiki otyna qaqtalaryma,

Japyraq syndy bir kýni... taptalaryma

Senem men taghy.

 

Bәri de beker,

Mәngilikti oilap qaydaghy ketildi janym,

Ólemin aqyr... oghan da bekindi tәnim.

Tek qana japyraqtardyng songhy әni sekildi әnim

Árige keter...

 

Janbyrlap qyz-kýz,

Kónilsiz kýidin  týskende toryna ghalam

(Bolmashy baqyt tapqanda sorynan adam),

Japyraqtardy býrisken qolyma alam,

Taghdyrlaspyz biz...

 

«Saghynysh» dep atalatyn myna ólenin kurstastar da lezde jattap aldy.

 

SAGhYNYSh

 

Osylay, janym, úday

Ketisip saghynarmyz.

Adamnyng bәri - qúday,

Qúdaydyng bәri - jalghyz.

 

Taghdyr sol jelókpe tek,

Netemiz, kónemiz de.

Ketemiz bólek-bólek

Beyshara kememizde.

 

Ketemiz jaghamyzgha,

Alysqa ýnile kil.

Qaytalap sanamyzda:

«Jalghyzdyng jýgi jenil»,

Jalghyzdyng jýgi jenil...

 

Songhy sóz, songhy nýkte

Birlikke tyiym salar.

Jalghyz jan torgha ilikse,

Tirlikte qiyn soghar.

 

Osyny oilamadyq,

Janym-au, qate edi búl.

Asqaqtyq boylap alyp

Bizderdi ketedi kil.

 

Sezimge jarymaghan

Jylaydy әli keude.

Qúdaydyng bәri de - adam,

Adamnyng bәri  - pende...

 

Kóp úzamay  studentter arasynda «Birinshi kursqa Ádil degen aqyn jigit týsipti. Ólenderi súmdyq. Birneshe jinaqtargha enipti. Jaqynda jeke jinaghy shyghady eken» degen әngime tarap ketti. Joghary kursta oqityndar da Ádilge qúrmetpen qaraytyn. Kóp úzamay onyng «bytovkasyna» (sol jyly birinshi kurstyqtargha bólme tiymey, túrmystyq qajettilikterge arnalghan bólmelerge ornalastyrylghan bolatyn - B.B.) Jarasqan, Úlyqbek, Mәdy (Qayynbaev) sekildi aqyndar jii bas súghatyn boldy. Marqúm Jarasqan aghanyng keyin bizding aramyzda әri qaray  «damytylghan» «Aqyn Ádil Botpanov Kele jatyr vodka alyp...» degen ólenin de sonday keshterding birinde tyndadyq. Aghalarymyz Ádilding ghana emes, bizding de temirqanat ólenderimizdi yqylastana tyndaytyn. Keyde tipti maqtap ta jiberedi. Bizdi maqtamaytyn tek Ádil ghana...

Jarasqan aghanyng Ádilding oqugha týsuine de septigi tiyipti. Jalpy, bizding erke dosymyz men siyaqty oqugha ýshinshi ret qújat tapsyrghanda ghana túyaq iliktiripti. Onda da Jarasqannyng arqasynda.

Almatyda tamyry men tanysy kóp Botpanov ýshinshi emtihannyng uaqytyn shatastyryp, kelmey qalady. Týsten keyin kelse, emtihan әldeqashan bitip ketken, qabyldau komissiyasyndaghy qyzdar esikti kórsetipti. Jany qysylghan Ádil birden Jarasqan aghasyna tartady. Jәkeng týnde qonaqtan kelip, endi túryp jatyr eken. Alqyn-júlqyn әngimesin aita bastaghan inisining sózin kilt tyiypty: «Familiyang kim, bala?». Ádil an-tan. Óitkeni aghasy múnyng familiyasyn jatqa biledi ghoy. Jәkeng súraghyn taghy qaytalaydy. «Botpanov...». «Botpanov bolsang saspa, oqugha týstim dep esepte», - deydi Jәken. Ádilge endi «oqugha týskenin» «jughannan» basqa amal qalmaydy...

Ertesine tanerteng Jarasqan agha qasyna Ádildi ertip, QazMU-gha tartady. Búl kýni múnda bolashaqta orys mektebine qazaq tilinen sabaq beretinder emtihan tapsyryp jatyr eken. Jәkeng Zeynolla Qabdolov pen Túrsynbek Kәkishevke jolyghyp, mәn-jaydy týsindiredi. Sonymen, «keshe ayaq astynan auyryp, dәrigerding kómegine jýginuge mәjbýr bolghan talapker Ádil Botpanovqa býgingi lekpen emtihan tapsyrugha rúqsat» beriledi...

Týnde «oqugha týskenin» qattyraq toylap jibergen Ádil emtihandy da qatyrmapty. Qyrsyqqanda Qobylandynyng astyndaghy atynyng «aty» esine týspey, dinkesi qúridy. Sonymen, birde-bir súraqqa dúrys jauap bere almaghan ol komissiya tóraghasy Túrsynbek Kәkishevting aldynan bir-aq shyghady. Abyroy bolghanda, onyng janynda Jarasqan aghasy otyr eken. «Ói, myna balanyng bilimi nashar ghoy...», - deydi Túrsekeng qaghazgha ýnilip. Aldynda «Qazaq әdebiyetinin» songhy nomeri jatyr eken. Onda Ádilding bir top ólenderi jariyalanghan. «Mynany sen jazdyng ba?». «IYә, men. Mening ólenderim mynaday-mynaday jinaqtargha engen ...», - deydi ol «tal qarmap». «Áy, myna balanyng bergen jauaby eki qonggha da jetpeydi eken. Múnyng baghasy - «1», - dep әueli Ádilding zәresin úshyrghan Túrseken: «Biraq  ólenine «4» qongha bolady. Ekeuin qossa «5» bolmay ma?» - deydi Jarasqangha búrylyp. Jәkeng qostap, ekeui qarq-qarq kýledi. Mine, Ádil oqugha osylay qabyldanghan...

«Birde Kenshilik agha Babyr turaly keremet әngime aitty. Mening yqylas qoyyp tyndaghanymdy angharghan boluy kerek, «Sen osyny jazsanshy», - dedi. Men Pushkin kitaphanasynda (Últtyq kitaphana ol kezde solay atalatyn -  B.B.) bir ay otyryp, kóp derekter jinadym. Qúday qalasa, Babyr turaly poema jazamyn», - deytin Ádil.

...Sol jyly Zekeng jurfakqa sabaq beretin boldy da, bizge «Ádebiyet teoriyasynan» Últtyq Ghylym Akademiyasy M. Áuezov atyndaghy әdebiyet jәne óner institutynan kelgen Baqytjan Maytanov dәris oqydy. Búryn uniyversiytette sabaq bergen tәjiriybesi joq aghayymyz bizge jas ghalymdargha qoyatyn talapty qoyatyn. Bir shygharma turaly aitar aldynda: «Mynau kimning shygharmasy?» - deydi birimizdi túrghyzyp qoyyp. Kil auyldan kelgen boqmúryn sheteldik jazushylardy «týstep tany almay», ústazymyzdyng qaharyna úshyraymyz. Bir kýni Ádildi túrghyzyp edi, ol әlgi shygharmanyng avtoryn aityp qana qoymay, ony talday jóneldi. Sol-aq eken leksiyamyz Maytanov pen Ádilding arasyndaghy әngimege ainalyp jýre berdi. Biz әli esty qoymaghan neshe týrli әdeby aghymdar, aqyndar men jazushylar turaly qyzyqty derekter aityldy. Ay, Baqytjan aghamyzdyng sol kýni bir qabaghy jazyldy-au, әiteuir. «Birinshi kursta Ádil Botpanov degen student bar. Bilimi professordyng dengeyinen kem emes», - depti kafedragha baryp.

Shetel әdebiyetinen dәris beretin Sagalovich  apayymyz da bir sabaq ýstinde Ádilge qatty riza bolghan. Tek orys tilinen leksiya oqityn әdemi kelinshek qana «tәrtibi nashar» Botpanovqa  sәl qyryn qarady...

Ol kezde kýnde duman, kýnde toy. «Filfak, jurfak bir tughan, istfak itti kim tughan?» dep ólendetip, jurfakka baramyz ne olar bizge keledi. Gýrildep óleng oqimyz. Múndayda Ádil «jauyzgha» ainalady. Ol taldaghanda әp-әdemi óleninning byt-shyty shyghady. Bireulerge tipti «sen óleng jazudy qoy!» dep ýkim de aityp jiberedi. Onymen talasatyn Ámirhan Balqybek qana. Ákesi Júmabek: «Eng bolmasa jaqsy oqyrman bolyp shygharsyn», - dep baghyt-baghdar siltep, kóp kitaptar oqytqan Ámirhannyng da bilmeytin pәlesi joq edi. Ony Ádil de moyyndaghanymen, «shahanovshalap jazghanyndy qoy» ólenine tiyisedi. «Ekeumiz әdebiyettegi baqtalastar bolayyq...», - depti birde.

«Búl QazMU-da menimen shendesetin aqyn Núrjan  Quantay ghana», - dedi bir kýni.

«Jurfakta Indira Ótemisova degen mening qaryndasym bar. Naghyz aqyn!» - dedi birde.

Bir kýni keshke Ádil bólmege kirip keldi de ýnsiz túryp qaldy. Ózinde ón-týs joq. Kózi mólt-mólt etedi. Biz shoshyp kettik. «Ne boldylap?» jatyrmyz. «Júmaghang qaytys bolypty...», - dedi ol.

Shynyn aitqanda, merzimdi baspasózderden ólenderin oqyghanymyz bolmasa,  Júmatay Jaqypbaevty biz ol kezde kóp bile bermeytinbiz. Júmaghannyng jyr qaghanatyn qúrghanyn, onyng eng jas sarbazy Ádil bolghanyn sol kýni estidik. Kóp ólenderin sol týni oqydyq.

Ádil Júmaghannyng qazasyna arnap «Jan azasy» degen ólenin jazdy. Mynaday:

 

JAN AZASY

 

Qúshaqtap qayghy jabyqqam-dy qúr,

Jabyqpas jaqqa ketermin.

Úiyqtasam qara tabyttardy kil

Aymalap jýrem, netermin...

 

Qashanghy endi ghashyq balasha

Soza da berem tózimdi.

Tabyttyng ishin ashyp qarasam,

Ishinen kórem ózimdi.

 

Ýreyim úshyp, ýdeyip kýmәn,

Basqa bir keldim tabytqa.

Onda da ózim, ne deyin búghan

Qolymdy sozyp jaryqqa.

 

Qolymdy sozyp, jalyn dep laulap,

Óshirip ýnin nalanyn.

Armandy quyp tәnimnen aulaq,

Alysqa samghap baramyn.

 

Sanagha endi búl da azyq pa eken,

Taghy ashtym tabyt, bekemmin.

Ishinde ózim - gýl nәzik ólen,

Byldyrlap jatyr ekenmin.

Byldyrlap jatyr ekenmin...

 

Kóp úzamay jas aqyndardyng respublikalyq sleti ótti. Ol kezde mýshәiralar solay dep atalatyn. Jambyldan Bauyrjan Ýsenov keldi. «Biz múny Shymkentten izdep jýrsek, osynda eken ghoy», - dedi keshti úiymdastyrushylardyng biri Temirghaly Kópbaevty sahnagha shaqyrghanda. Taghy biraz aqyn kelipti. Bizding Botpanov «Jan azasyn» oqyp, ekinshi oryn aldy. Aramyzda jýrgen jigitting múnday qúrmetke iligui bizge qatty әser etti.

Inisi Birjan bizben birge oqyghasyn Bauyrjan Ýsenov bizding jataqhanagha jii keletin. Dombyramen әn aitqany keremet edi. Ángimeleri tipti ghajap. «Ólendering kýshti. Biraq tek ólenmen jan bagha almaysyn. Gazetterge maqala jazyp ýiren, qosymsha nәpaqa bolady», - deytin Ádilge.

Ádil sol kezde jaqsy jazyp jýrdi. Tez jazatyn. Soghan qaraghanda әueli ishte pisirip alyp, qaghazgha týsiretin boluy kerek. Óleng jazghanda kýy talghamaytyn. Senimen әngimelesip otyryp, qaghaz shimaylap otyrady da «mynany oqyp kórshi» deytin. «Ay, myna Ámirhan óleng jazghan kezde qasyna adam jolatpaydy eken», - dep kýletin. Leksiyalarda eng songhy partagha jayghasyp alyp, birdenelerdi týrtip otyru әdeti edi.

Onyng sol tústaghy jyrlarynyng kóbi ólim turaly edi. Biz sebebin súrasaq, qisyq әngimege búryp jiberetin. Jalpy, Ádil key-key onasha sәtterde bolmasa óleng turaly әngime aitqandy únatpaytyn. Kez kelgen súraqqa qynyr jauap beretindikten júrtshylyq ony solay qyrsyq dep qabyldaytyn. Biraq onyng jany tym nәzik edi. Al «qisyqtyghy» ózi jasap alghan «qorghany» bolatyn.

«Ádilding onday ólender jazyp jýrgeninen qoryqpandar. Adamda sonday bir ótpeli sәtter bolady. Múny kóp aqyndar bastan keshirgen», - deytin Bauyrjan marqúm bizge.

Biz birinshi kursta oqyp jýrgende Svetqaly Núrjan, Sabyr Aday, Tabyldy Dosymovtar jurfakqa qonaqqa keldi. Olargha Almatydan Júmabay Qúliyev pen Aleksandr Tasbolatov qosylypty. Onda Svetqalidyng arqyrap túrghan kezi...

Aqyn aghalarymyzdyng izdep kelui kәdimgidey merekege ainaldy. Birde olardy tyndaymyz, birde ózimiz óleng oqimyz. «Bizding buyn senderdi basyp ozady!» degen Baqytjan Qosbarmaqtyng sózi aq kónil Bauken, Bauyrjan Jaqyptyn  kóniline kelip: «Sender bizdi basyp ozsyn dep jýrgen joqpyz ba osynda?!» - dep  kózine jas aldyrdy. Bizdi yqylas qoyyp tyndaghan aghalarymyzdyng Ádilding ólenderin erekshe únatqany da este qalypty.

Qalada ósip, kishketayynan týrli ortamen aralasqan Ádil kez kelgen «razborkany» da tez sheshetin. Key kezde júdyryghy juan jigitterding ózderi iyliktire almaghan beytanys bireuler onyng on bes minuttyq «leksiyasyn» tyndaghannan keyin-aq juasyp shygha keletin. Qisyny myqty, oiy jýieli edi. Aytqan әngimesi ertenine-aq júrttyng auzynda jýretin. Iship alghan kezde birte-birte kiyimderin sheship laqtyryp, jalanash qalatyndyghy ýshin qu tildi kurstasymyz Baqyt Ámetaevtyng «dualy auzymen» «Madonna» atalyp jýre bergen Erbol esimdi jigitke: «Basyng bar adam sekildi qúlaqshyn kiyip alypsyng ghoy», - depti birde. «Madonnanyn» «basy joq» (Ásirese, iship alghan kezde - B.B.) ekenin biletin júrtqa búl әjeptәuir ermek boldy.

«Bir kýn aqyn bolayyqshy, Bauke», - deytin bólmege kelip. Onysy - jýz gramdatayyq degeni. Ekeumiz múndayda kurstaghy Shymkentting mәrt jigiti Kenje Baynazarovqa baramyz. Kenje qabaghyn shytpaydy...  Keyde kórshi jataqhanada túratyn Jaras Sәrsekke baryp, «aqyn bolyp» qaytamyz.

Ádil menimen ghana «aqyn bolmaydy», әriyne. Al ýnemi «aqyn bola berudin» aqyry jaqsylyqqa aparyp soqqan joq. Ekinshi kurstyng birinshi semestrinen keyin Ádil oqudan shyghyp, auylyna qaytty. «Búl toqsanda bizde on segiz ret aghylshyn tili pәni ótipti. Men sonyng bar-joghy on jetisinen-aq qalyp qoyyppyn», - deytin súraghandargha. Nege ekeni belgisiz, júrt siyaqty  akademiyalyq demalys alyp, keyin oquyn әri qaray jalghastyrugha qúlqy bolmady. Kelesi jyly qysta bizdi bir izdep keldi de, sodan keyin QazMU-gha at izin salghan joq. Kenes ókimeti qúlap, Tәuelsizdikting alghashqy jyldaryndaghy alasapyran kezge tap bolghan bizding de ony  izdeuge múrshamyz bolghan joq. «Ádil ýilendi, balaly boldy» degen habardy bizge kórshisi Baltabek jetkizetin.

1996 jyly Almatyda Qyzylorda oblysy mәdeniyetining kýnderi ótti. Delegasiyanyng qúramynda Ádil de bar eken. Batyrbolatty tauyp alyp, ekeui bizding ýige keldi. Saqal qoyyp, kelisti jigitke ainalypty. Qalalyq gazette jauapty hatshy bolyp isteydi eken. «Jauapty hatshy degen - gazetting maketin jasaytyn adam. Myna Ámirhandardyng bes jyl oqityny sol eken ghoy, men bes kýnde ýirenip aldym», - dedi qulana kýlip. Tang atqansha әngime aittyq. Bizding ólenderimizdi tyndap, pikirlerin aitty. Baspasózge shyqqan dýniyelerding bәrin qadaghalap otyrady eken. Mening adresime jyly sóz aityp, kәdimgidey qompandap qaldym. «Bizding aramyzda ólenge basyn tigip jýrgen Maraltay ghana, qalghanymyz dýniye-boqty quyp jýrmiz, - dedi bir kezde. - Mende qazir bәri bar: júmysym jayly, dagharaday ýiim, әielim, bala-shagham bar. Biraq sonyng bәrin bir jaqsy ólenge qiyar edim...». Jana ghana ýilenip jatqan әri pәterde túratyn maghan, әriyne, Ádilding búl әngimesi asa únaghan joq, qyzyp qalghany dep úqtym.

Ol óz ólenderin jatqa oqy almaytyn. «Mynaday óleng jazsan, Qyzylordada 10 myng tenge beredi eken (Mýshәiradan alghan aqshasy ghoy - B.B.)», - dep «Dat» degen ólenin oqymaq edi, tolyq esine týsire almady. Sosyn «Aqyndar» degen ólenin oqydy. Bir-aq joldan túrady eken: «Olar kýlden gýl jasaytyn tektiler». «Mynau óleng emes qoy, - dedim men, - Aforizm deuge keler, biraq...». «Biz múny óleng deymiz, - dedi Ádil, - Jaqynda mening 35 ólennen túratyn jinaghym shyghady. Eger ol qazaq әdebiyetinde janalyq bolmasa, onda men ólendi qoydym».

Ertenine qimay qoshtastyq.  Al birneshe aidan keyin «Ádil joghalyp ketipti» degen habar týsti. Qyzylordadan kurstastarymyz Múrat pen Túrar qayta-qayta qonyrau shaldy. «Almatygha tartyp ketpedi me?» degen ýmit qoy. Sol kezde Qyzylordada júmys istep jatqan Bauyrjan Omarov pen Amantay Shәrip aghalary da Ádildi izdep, tabandarynan tausylypty. Tipti, baqsy-balgerlerge deyin barghan. Joq. Sodan әli joq...

... Ózge júldyzdardan búryn tuyp, aidyng janynda erekshe jarqyrap túratyn bir júldyz bar.  Basqa júldyzdar tughan kezde joghalyp ketetin ony qazaq Ómirzaya deydi. Ádilding osy júldyz  attas tamasha óleni bar. Alghashqy kitabynyng atyn da solay qoyghan.

IYә, biz oqugha týsken jyly onyng «Jalyn» baspasynda «Ómirzaya» atty kitaby jatqan. Áne-mine shyghady dep otyrghanda «ýstinen taghy bir qarap shygham» dep alyp keldi de, qoljazbasyn joghaltyp aldy. Qayta qaghazgha týsirem dep jýrgende biraz uaqyt ketip qaldy. Keyin alasapyran zaman bastalyp ketip, kitap jayyna qaldy. Songhy kezdesken sәtte ózi aitqan 35 ólennen túratyn ekinshi jinaghy da, meninshe, shyqqan joq. Al Ádildi kórgen kezde  kitap shygharu turaly oy týsimizge de kirmegen bizding aldymyz bir-eki jinaq shygharyp ýlgerdik. Taghdyr-ekeng keyde osylay da oinaydy adammen...

Qazir bizding buyn da es jiyp, etek jauyp qaldy. Jan-jaghymyzgha  qaraylay bastadyq. Ádilding orny ýnireyip túrghanyn bayqadyq. Eng birinshi Jaras «Qaydasyng Ádil?» dep «Qazaq әdebiyetine»  maqala jariyalady. «Kelsenshi, óleng oqiyq...», - dep ayaqtapty maqalasyn. Maraltay men Ámirhan ózderi shygharghan «Kentavr» gazetine Ádilding biz oqymaghan ólenderin jariyalady. Edil Anyqbaev Qazaq radiosynda birneshe ret habar úiymdastyryp, onda Kenje, Baqyttar Ádil turaly estelikter aitty. Al men «Ómirzaya» degen óleng jazdym.

 

ÓMIRZAYa

 

Ómirzaya júldyz bolyp kelem men,

Jaryq jyr bop aspanynda jylt etem.

Salystyrsang maghan bitken ólenmen,

Tirshiliging tek әnsheyin qyrt eken.

Ádil Botpanov.

 

Taghdyryng kep baylandy ma sózine,

Aspan jaqqa ansary aughan sayaq úl.

Basqa júldyz týspegendey kózine,

Sol júldyzda neng bar edi, әi, Ádil?!

 

Su ayaghy singendey kep qúrdymgha,

Ay-jaghaly qamqa-týnge oranyp.

Sol júldyzday sәl jarqyrap túrdyng da,

Ayaq asty ketting bir kýn joghalyp.

 

Qos qabaghyng jauar búlttay týnerip,

Jigerindi jasytqanda qyrt tirlik.

Ay-aru qyz nókerlerin jiberip,

Álde seni әketti me tútqyn ghyp?

 

Jyr elinde kósh bastasang kósemdey,

Shirkin, men de tabylmas pa em sol mannan.

Endi, mine.., baghy tayghan sheshendey,

Qayran sózim Ámirhangha qor bolghan.

 

Ertegige ishim mening jylidy,

Jaqsylyqpen ayaqtalar aqyry.

Arlan-kónil  Aygha qarap úlidy,

Janyndaghy júldyzda qap jaqyny.

 

Bir ózenning búryp ketken arnasyn,

Ómirzaya!

Sen úrladyng kýlkimdi.

Jek kóremin... Ádil sende bolghasyn...

Taghy súmdyq jaqsy kórem birtýrli.

Óitkeni sen -  Ádilsin!..

Keshte seruendep jýrip aspangha qaraudy әdetke ainaldyrghaly qashan.  Kózime ylghy Ómirzaya týsedi. «Ómirzaya júldyz bolyp kelem men...». Áy, Ádil-ay, shynymen nege solay dedi eken. Álde auzyna qúday saldy ma eken, jazghan balanyn?..

Bauyrjan Babajanúly,

Aqtóbe  qalasy