Dýisenbi, 20 Mamyr 2024
Janalyqtar 2833 0 pikir 25 Qantar, 2011 saghat 22:26

Ghalym Baqytkereyúly. Kimderding Islamyn ústanamyz?

Asa qamqor, erekshe meyrimdi Allanyng atymen bastaymyn!

Islam dinin qabyldaghannan beri onyng yqpalymen tili de, auyz әdebiyeti de, salt-dәstýri de bayyp, músylmandyq sana últtyq sanasyna kirigip ketkeni sonshalyqty jetpis jyl dinsizdikten keyin de ózin qazaq sezinetin әrbir qazaq  ózin músylman sanaydy. Sol sebepti de elimizge ózge dinderdi taratushy jat jerlikter kelip óz ýgit-nasihattaryn jýrgize bastaghan kezde qazaqtar músylman retinde olardyng búl isterine narazylyq bildirip, olargha jauap retinde óz dinine qaray bet búra bastady.

Asa qamqor, erekshe meyrimdi Allanyng atymen bastaymyn!

Islam dinin qabyldaghannan beri onyng yqpalymen tili de, auyz әdebiyeti de, salt-dәstýri de bayyp, músylmandyq sana últtyq sanasyna kirigip ketkeni sonshalyqty jetpis jyl dinsizdikten keyin de ózin qazaq sezinetin әrbir qazaq  ózin músylman sanaydy. Sol sebepti de elimizge ózge dinderdi taratushy jat jerlikter kelip óz ýgit-nasihattaryn jýrgize bastaghan kezde qazaqtar músylman retinde olardyng búl isterine narazylyq bildirip, olargha jauap retinde óz dinine qaray bet búra bastady.

Biraq, ózge dinderding iritki әreketterinen qauiptenip músylmandyqtan pana izdegen kóptegen qandastarymyz Islamgha den qoya bastaghan kezde aptyghyn basyp, kónilin suytatyn keybir jaylargha kuә bola bastady. Óitkeni, keybir músylman toptarynyng pikirinshe osy kezge deyin Hanafy mazhabyn ústanyp  kelgen qazaq «dúrys» joldy  ústanbay kelgen bolyp shyqty.  Osynday pikirdi ústanatyn  sheteldik toptardyn  kesirinen namazhandardyng birin-biri qaralap, birin-biri aiyptaghan din ishilik dau-damaydyng órship ketkeni sonshalyqty onyng iyrimine eriksiz tartylghan adam onsyz da túrmys-tirshilik tauqymetinen qajyp jýrgen janyna dinnen daua tappaq týgel óz basyna qosymsha uayymdar men qosymsha qiyndyqtar jýktep ala bastaydy. Osydan keyin «bizge múnday din qajet pe?» degen saual tuyndap, Islamnan kónili qalghan keybir jandar odan boy tarta bastasa, nemese jyly qúshaghyn jayghan ózge dinderge kete  bastasa oghan eshqanday da tanghaludyng qajeti joq. Múnday Islamgha ýrke qaraushylyq kónil kýidi memleketting salqyn qabaghynan da, aqparat qúraldary tarapynan diniy-tanymdyq baghyttaghy materialdardyng azayyp ketuinen de bayqaugha bolady.

Múnday kónil-kýidi týsinu de qiyn emes. Qazaq qashanda jikshildikten zardap shegip, alauyzdyghynyng sazayyn tartumen keledi. Onyng ensere almay kele jatqan jýzshildik, rushyldyq tәrizdi eski jikterine ótken ghasyr tilge baylanysty taghy bir jik qossa, búl ghasyr ózining partiyalyq, jәne diny negizdegi jana jikterin ala keldi. Búlardyng qay qaysysy bolmasyn elimiz ýshin kóptegen qiyndyqtardy tudyra alady. Biraq, diny jikshildik, sonyng ishinde Islam ishindegi jikshildik nebir bitispes toptar kóbeyip ketken qazirgi kezende ózinin  qauiptiligimen erekshelenedi.

Biraq,  bizding Islamnan qol ýzip kete almaytynymyz anyq.  Qalasaq ta, qalamasaq ta biz onymen sanasugha, onymen istes bolugha, qoghamnan oghan óz ornyn beruge mәjbýrmiz. Sondyqtan da biz ony terenirek tanugha úmtylyp, onyng óz dilimizge jaqyn, memleketimizge qolayly baghytyn anyqtap, sol arqyly ony últtyq mýddemizge paydalanugha tiyispiz.

Memleketimizde týrli toptardyng kóbeyip ketuine  halqymyzdyng din jóninde, diny toptar jóninde tiyisti mәlimetterining joqtyghy, sonyng saldarynan da olardyng dúrys pen búrysty, paydaly men ziyandyny ajyrata almay qate tandau jasaulary sebep boluda. Sondyqtan da elimizde әreket etip jatqan músylman toptarynyng ústanymdaryna  taldau jasap, olardyng qyrlary men syrlaryn meylinshe ashyp, jәne olardyng arasynda tuyndap jatqan qayshylyqtardyng sebepterin de týsindirip, sol arqyly halqymyzdyn   dúrys joldy tandauyna mýmkindik jasau qajet.

Jalpy alghanda últymyzdyng basym kópshiligi ózderin músylman retinde sanaydy. Biraq, solay degenmen de belgili bir toptyng qúramy naqty qúlshylyq jolyna týsken namazhan adamdar arqyly  ghana anyqtalady. Osy namazhandar mening jeke pikirimshe jasyryn әreket etip jýrgenderdi eseptemegende negizinen bes topqa toptasqan.

Olardyng birinshisi qazaq halqy osy kezge deyin ústanyp kelgen Hanafy mazhabyn ústanatyn, Diny Basqarma Mýftiattyng tóniregine toptasqan namazhandar. Olar Mýftiat taghayyndaghan meshit imamdaryna boy úsynyp, tuyndaghan diny mәselelerde solargha jýginip, mazhab tәrtibi boyynsha qúlshylyqtaryn atqarady. Olar sharighatqa qayshy kelmeydi dep tanylghan salt-dәstýrlerdi ústanady, resmy biylikti moyyndaydy, jәne imannyng sharttaryn saqtaytyn ózge toptardaghy namazhandar men namaz oqymaytyn jandardyng da músylmandyqtaryna shýbә keltirmeydi. Sol arqyly imamdaryna boy úsynushy meshit namazhandary ózderining kendigimen, sabyrlylyghymen erekshelenip, ortasha kózqaras ústanatyn jamaghat retinde tanylady.

Ekinshi topty óz ýgit-nasihattaryn qarqyndy týrde jýrgizip jatqan  uahhabiy-salafy namazhandar qúraydy. Búlar hanafy mazhabyn da,  resmy biylikti de, Mýftiatty da moyyndamaydy.  Tek óz nasihatshylaryn ghana tyndap, óz sheyhterining pikirlerine ghana den qoyady. Meshit imamdaryna baghynbaydy, keybireuleri tipti, meshit imamyna úiyp namaz da oqymaydy. Olar tek ózderin ghana Qúranmen, sýnnetpen jýretin, jaqsylyqqa búiyryp, jamandyqtan tyyatyn birden-bir toppyz dep esepteydi. Ózderine qosylmaghan namazhandardyng bәrine de Allagha serik qosu, dinge janalyq engizu, sýnnetpen jýrmeu, imamdaryna kózsiz eru tәrizdi aiyptar taghyp, olardy óz aralarynda adasqandar dep te sanaydy. Soghan oray olargha qatysty qatang kózqaras ústanady. Olar tek «sýnnetpen jýru kerek» dep últtyq erekshelikter men salt-dәstýrlerdi de qabyldamaydy. Sol sebepti de búlar arabtanugha beyim túrghan namazhandar bolyp tabylady. Qazirgi kezende búlar «ihuan muslimiyn», «hizbut tahriyr», «madhaliyt» jәne basqa da tek ózderin ghana naghyz salafy sanaytyn  birneshe toptargha bólinip ketti. Olardyng bәri derlik Abduluahhabty ózderine ústaz sanaydy, biraq sóite túra ózderin «uahhabi» dep ataghandy jaqtyrmay, «salafi» dep atalghandy jaqsy kóredi. Búl atau olargha halyqty  ýrkitpey ózderine adam tartu ýshin jaqsy býrkenish bolyp tabylady. Olar qaytys bolghan adamdargha Qúran sauabyn baghyshtamaydy, jәne dúgha etken song bet sipamaydy. Namazda Hanafy mazhabynyng eshbir tәrtibin qabyldamay, ony mýlde basqa tәrtipte oryndaydy. Bizdegi uahhabiylerding kópshiligining syrt pishinderinde ózge músylmandardan aiyrmashylyq joq.  Ózderin sәlafimyz dep tanystyratyn bolghandyqtan «uahhabiys» atauynan shoshynatyn jandar olardyng uaghyzdaryn tynday jýrip ózderining qalay uahhaby bolyp ketkenderin angharmay da qalady. Negizgi ortalyqtarynyng biri uahabbizmdi resmy din retinde ústanatyn Saud Arabiyasynda ornalasqan. Jәne sol jaqtan qarjylandyrylady.

Ýshinshi topty qúraytyn namazhandar tabligh jamaghaty dep atalady. Olar mazhab ústanady. Ózderining basty mindetteri el aralap nasihat jýrgizu arqyly din taratu dep esepteydi. Jәne  ózderi «amal» dep ataytyn din taratu maqsatyna layyqtap jýielep alghan óz tәrtipteri bar. Ol tәrtipteri boyynsha olar memleketting de, Mýftiattyng da isterine aralaspay, amaldaryn jasau barysynda memleketting de, meshitting de tәrtibin búzbaugha meylinshe tyrysady. Muftiatpen, meshit imamdarymen sanasqanmen olargha tolyq boyúsynbaydy, jәne amaldarynda óz әmirlerine ghana baghynady. Hanafy mazhabyn ústanatyndyqtan da olar músylmanbyz degen jandardyng imandaryna kýman keltirmey, jalpy bәrimen de jaqsy qarym qatynasty saqtaugha mýmkindiginshe tyrysyp baghady. Mazhab ishinde de ózderine tәn  tәrtipterimen erekshelene otyryp olar dindi taratu amaldarynda ózderin ózgelerden ozyq sanaydy. Óz  amaldaryna kóp kónil bóle jýrip dýnie isterinen, otbasylyq mindetterinen qol ýzip ketuge beyim. Shet elderge de shyghyp uaghyz jýrgizetin bolghandyqtan últtyq ereksheliktermen sanasady, jәne sharighatqa qayshy kelmeydi dep esepteytin salt-dәstýrlerdi ústanady.  Syrtqy pishinderi men sózdik qorlarynda Pakistan men Indiyanyng yqpaly bayqalady. Pakistan ýlgisimen kiyinip, saqaldaryn jiberip, balaqtaryn qysqartyp alghan tabligh jamaghaty el aralap ýgit aitugha shyqqanda halyq olardy bilmestikpen «uahhabister» dep atap, ýrkip jatady. Tabliyghtardyng negizgi ortalyqtary Indiyada ornalasqan.

Tórtinshi topty sopylyq tariqat jolyn ústanatyn namazhandar qúraydy. Búlar da ózderin mazhab ústanatyn músylmandar sanatyna engizedi. Biraq,  qúlshylyqtaryn mazhab tәrtibimen arqarghanmen  ózindik erekshelikteri de bar. Jәne iman mәselesinde olar ózderining pirlerine siynyp, olardan jәrdem súraularymen de erekshelenedi. Memleket isine aralaspaydy. Mýftiatqa baghynbaydy. Óz aldaryna  ashyp alghan meshitteri bar. Al, meshitteri joq jerlerde ortaq meshitterge kóp jolamaugha tyrysady. Din isterinde imamdargha emes tolyqtay ózderining pirlerine baghynady, jәne pirlerine kózsiz senu, sózsiz boy úsynu baghytynda tәrbiyelenedi.  Ózderin dinning syrtqy pishini zahirmen emes, ishki mәni batinmen tereng ainalysatyn jamaghat retinde sanaytyndyqtan olardyng keybir toptary namaz, oraza tәrizdi paryz qúlshylyqtardy oryndaugha  mәn bermeydi. Olar tariqatty tandaulylardyng joly sanaydy, sodan da ózderin tandaulylar sanap ózderin jalpy jamaghattan joghary ústaydy. Ózge namazhandarmen aralaspay tek bir-birin ghana jaqyn tútady. Salt-dәstýrge qarsy emes, qalyptasqan ózindik salt-dәstýrleri de bar. Sopylardyng pirleri negizinen Ózbekstanda túrady.

Besinshi topqa  «ata joly», «aq jol», «aq orda» tәrizdi úiymdar qúryp alghan emshi, balgerler men solardyng yqpalymen namazgha jyghylghan «aruaqshyl» namazhandar jatady. Búlar da ózderin mazhab ústanatyndar qataryna jatqyzady, biraq Islam men shamandyqty úshtastyrugha tyrysqan olardyng tәrtipterinde týrli yrymdargha negizdelgen óz erekshelikteri  mol. Olar әuliyeler men ata-baba aruaqtarynyn  shipalary men  nebir keremetterine tәnti bolyp solardyng núsqauymen, solardan qoryqqandarynan ghana namazgha jyghylyp, ózderi aitatynday «aq jolgha» týsedi. Jәne ýnemi solargha siynyp, jalbarynyp jýredi. Ári mezgil-mezgil әuliyelerding bastaryn   ziyarat etip, solardyng rizalyghy ýshin qúrbandyq shalyp otyrady. Imannyng sharttaryn bilmeydi, nemese bile túra moyyndamaydy. Qúrandy kiyeli zat retinde ghana qasiyet tútady, onyng maghynasyn biluge tyryspaydy, jәne ony aruaqtardy riza etu ýshin ghana oqidy. Memleketti moyyndaydy. Allagha serik qosu, jәne basqa da sharighatqa jatpaytyn is-әreketterin aiyptaytyndyqtan Muftiatqa, meshit imamdaryna  boy úsyna qoymaydy. Ózderining jinalatyn ordalary jәne әuliyelerding bastaryna salghan meshitteri de bar. Ortaq meshitterge negizinen qúran oqytu ýshin kóp keledi. Qazaqtyng salt-dәstýrlerin sharighatqa siymdy, siymsyz dep aiyrmastan berik ústaydy, tipti yrymshyldyq negizinde jana salt-dәstýrler de qalyptastyryp jatady. Aruaqqa siynatyndyqtan últymyzdyng kórnekti ókilderine de taghzym etip dәriptep, bastaryna baryp as beredi. Aruaqqa senbeytinderdi «ateist», al qarsy shyqqandardyng bәrin «uahhabiys» dep aiyptaydy.

Osy bes toptyng namazhandary da ózderin tura joldy ústanushy músylmandar sanaydy. Biraq, bәri birdey ózge toptardyng turalyghyn moyynday bermeydi. Solardyng ishinde uahhabiyler ózgelerge qatysty óte qatang kózqaras ústanyp, eshqanday da ymyragha kelmeytin top bolyp sanalady. Olardyng eng tózimsizdik tanytatyn toby aruaqshyl namazhandar toby. Olardy uahhabiyler naghyz mýshirikter dep eseptep, olardyng músylmandyqtaryn eshqanday da moyyndamaydy.  Ózderi payda bolghan kezende uahhabiylerding «dindi tazartu» әreketterin osy  aruaqshylardy qyryp-jongdan bastaghany tarihtan belgili. Uahhabiylerding tózimsizdik tanytatyn ekinshi qatardaghy top tariqat jolyn ústanatyn sopylar bolyp tabylady. Ózderining pirlerine siynatyn bolghandyqtan  uahhabiyler olardy da mýshirikterding qataryna jatqyzady. Biraq, búl eki toptaghy namazhandar meshitterge kóp kelmeytindikten, kelse de ózderin ashyq tanytpaytyn bolghandyqtan da olardyng joldary uahhabiylermen kóp qiylysa bermeydi. Meshit ishilik dau-damay negizinen uahhabi, tabliygh, meshit jamaghattarynyng arasynda órbude. Uahhabiyler tabligh jamaghaty men meshit jamaghatynyng músylmandyqtaryna ashyq kýman tanytpasa da olardy dinge janalyq engizgen, sýnnetpen jýrmeytin, imamdaryna kózsiz eretin namazhandar sanaydy. Jәne, ólikterge qúran baghyshtaytynyn bolghandyqtan ishinara mýshirikter dep te aiyptap jatady. Sonyng ishinde de olar payghambardyn(s.gh.s.) sýnnetinde joq, sol sebepti de naghyz biydghat dep esepteytin «amaldardy» jasaytyn tabliyghtargha qatty shýiligedi. Ózderin sәlafy sanaytyn uahhaby toptarynyng keybirining arasynda  birin-biri kәpir dep aiyptaugha deyin baratyn ózara dau da oryn alghan. Negizinde meshit ishilik dau-damay  tek ózderining ghana tura joldy ústanatyndyqtaryn, al ózgelerding dindi búzyp adasyp jýrgenderin dәleldeudi maqsat etip belsendi týrde nasihat jýrgizip jatqan uahhabiylerding kesirinen qozuda. Olar ózderining «dәlelderi» jinaqtalghan diskilerdi tegin taratyp, auyzsha da qyzu ýgit jýrgizip óz qatarlaryn kóbeytuge úmtyluda. Jәne ózderining menmen, qyzbalyqtarymen erekshelenetin olar kýsh ala bastaghan jaghdayda ózge toptardaghy namazhandargha qysym jasap olardy meshitterden yghystyryp ta jatady.

Imamgha boyúsynatyn meshit jamaghaty men tabligh jamaghaty bolsa aruaqshylar men sopylardyng әuliyelerge, pirlerine  tabynushylyq әreketteri men sharighatqa qayshy keletin keybir isterin qostamaydy. Biraq, olargha tózimdilik tanytyp, tek ýgit arqyly ghana yqpal etuge tyrysady. Jәne   ózderin dindi búzushylar dep aiyptap jýrgen uahhabiylerding isterin shekten shyghu, býlikpen (fitnamen) ainalysu dep baghalaydy. Jәne óz ústanymdaryn qorghau barysynda olarmen teketires jaghdayynda jýruge mәjbýr boluda.

Meshit jamaghaty men tabliyghtar arasynda tabliyghtardyng ýsh kýn, qyryq kýn, tórt ay el aralap ketu jәne basqa da ózindik erekshelikteri bar «amaldaryna» qatysty belgili bir týsinispeushilik te oryn alghan. Biraq, mazhab ústanatyn olar uahhabiylerge qarsy auyzbirshilik te tanytyp qoyady. Negizinde meshit jamaghaty ózgelerge qaraghanda ózining bytyranqylyghymen erekshelenedi. Al, tabliyghtar búl túrghydan alghanda úiymshyl. Sol sebepti de,  keybir meshitterde tabligh jamaghatynyng mazhabtyng tiregi bolyp imamdargha demeu bolghanyn da joqqa shygharugha bolmaydy.

Tariqat jolyn ústanatyn sopylardyng týrli toptarynyng bәrining de eng jaqtyrmaytyndary ózderin adasqandar dep esepteytin uahhabiyler bolyp tabylady. Al,  pirge siynularyn, jәne basqa da ózindik tәrtipterin qostamaytyn meshit jamaghatyna olar belgili bir salqyndyqpen qaraydy. Ózgelerding minin termeuge tyrysatyn, jәne dýniyege kózqarastary men syrtqy pishinderinde de keybir úqsastyq bar tabliyghtarmen belgili bir shamada til tabysa alady. Al, sopylargha eng jaqyn top aruaqshylar bolyp tabylady. Óitkeni, olardyng siynatyn әuliyeleri men pirleri ortaq bolyp keledi. Sol sebepti de olar bir-birin jaqyn tartyp, auyzbirshilik tanytugha da beyim. Sopylar ózara úiymshyl, jәne nәpsini tәrbiyeleu jolyna týsken beybit jamaghat retinde tanylghanmen óz ústanymdaryn qorghau barysynda kimderge bolsa da qattylyq, qyzbalyq kórsete alady.

Aruaqshylardyng da ózge toptardyng ishinde Allagha serik qosugha tózimsizdik tanytatyn uahhabiylermen júldyzdary qarsy. Jәne serik qosudy aiyptaytyn imamdar men meshit jamaghatyn da jaqtyrmay olardy da uahhabiylerding qataryna qosyp jiberedi. Qazaqtyng baghzy zamanghy shamandyq әdep-ghúryptarymen  astasyp ketken, týrli yrymdargha negizdelgen qazaqy salt-dәstýrlerdi berik ústanatyn osy aruaqshylardy qazaqtyng últshyl ziyaly qauymy ish tartyp, olargha qoldau kórsetuge beyim. Jәne músylmandyq pen shamandyqtyng ara jigin ajyrata almaytyn qarapayym halyq ta olardyng «músylmandyqtaryn» jón kóredi. Osynday týsinbestikting saldarynan da músylmandyqty sharighatqa say berik ústanugha tyrysatyn keybir namazhandargha halyqtyng «sektant» dep ýrke qarau ýrdisi qalyptasa bastady.

Sekta úghymynyng bizge qatysty basty anyqtamasy boyynsha ol negizgi dinnen bólinip shyqqan top. Kelesi bir anyqtamasy boyynsha múnday top ózining tar auqymdaghy toptyq mýddesimen ghana túiyqtalyp, ózderinen basqalardyng bәrin de adasqandar  sanaydy. Jәne bir anyqtamasy boyynsha olar ózi bólinip shyqqan negizgi dinge bәsekeles retinde әreket jasap, mýmkin bolsa  onyng ornyn basudy maqsat etedi. Osy negizgi dinge, nemese qoghamgha degen qarsylyq barysynda múnday toptardyng qatang әreketterge jýginip, qoghamnyng shyrqyn búzatyndyqtarynan sekta úghymynyng tórtinshi anyqtamasy tuyndaydy.

Osy anyqtamalardy basshylyqqa ala otyryp jogharydaghy toptargha taldau jasasaq meshit jamaghatynda negizgi toptan bólinu kórinisin tappaymyz. Óitkeni, olar Hanafy mazhabyn ústanady. Al, Hanafy mazhaby bolsa Islam dinining qalyptasu kezeninde, týzilis ýstindegi jalpy ýmmetten tabighy týrde iriktelip shyqqan, Qúran men sýnnetti týsindiruding tórt mektebi bolyp tabylatyn Hanafi, Mәliki, Shafighy jәne Hanbaly tәrizdi tórt mazhabtyng biri. Búl mazhabtardan búryn birtútas, jan-jaqty jýielengen negizgi din boldy dep sanau qate pikir bolyp tabylady. Óitkeni, onday dinning iz-týzssiz joyylyp ketui mýmkin emes. Eger mýmkin desek onda ol dindi sahabalar men tabighinder joyyp jibergen bolyp shyghar edi. Óitkeni, mәzhabtar osy sahabalar men tabighinderding  kezinde, olardyng tikeley qatysuymen qalyptasty.  Sol sebepti de  sahabalar men tabighinder negizgi  dindi joyyp, onyng ornyna tórt mazhabty payda qyldy deu olargha taghylghan óte zor aiyp bolyp tabylar edi.

Osy pikirdi basshylyqqa ala otyryp Hanafy mazhabynyng zandy múragerleri bolyp tabylatyn meshit jamaghatynda negizgi dinnen, nemese negizgi mәzhabtan bólinu әreketi mýlde joq dep naqty týrde aitugha bolady. Jәne búl jamaghat ózge tórt mazhabtyng da turalyqtaryn tolyq moyyndaydy. Jәne imannyng negizgi sharttaryn saqtaytyn ózge toptardaghy músylmandardyng da músylmandyqtaryna kýman keltiruden tartynady. Jәne  bәsekelestik tanytyp, yghystyrugha tyrysatyn negizgi dini joq bolghandyqtan ýshinshi anyqtamany da olargha qoldanudyng da esh qisyn joq. Jәne búl jamaghatqa qoghamnyng shyrqyn búzatyn qanday da bolmasyn әreketterden boy tartatyn sabyrlylyq tәn. Osylaysha qay jaghynan alyp qarasang da meshit jamaghaty sektanttar bolyp tabylmaydy. Olar negizgi din bolyp tabylatyn әhly sunna uәl jamaghattyng bir  mazhaby Hanafy mazhabyn ústanushy   ortasha jamaghat atauyna tolyq say keledi. Osy  Hanafy mazhabynyng Qazaqstandaghy zandy basshylyghy Muftiatqa qatysty ústanymdaryna oray basqa toptardyng sektalyghy nemese derbes aghym ekendigi anyqtalady.

Uahhabiyler «biz sәlaftardyng jolymen jýremiz» dep ózderin negizgi dindi ústanushylar retinde kórsetuge tyrysady. Biraq, olardyng naqty ústazdary sәlaftar zamanynan kóp keyin ómir sýrgen ghúlamalar ekeni belgili. Jalpy  ózderining ghana  dindi dúrys týsinip,  tek ózderining ghana tura joldy ústanatyndyqtaryna degen kózssiz senim   sekta ataulygha tәn basty qasiyetterding biri. Mysalgha hristiandardyng qay sektasyn alyp qarasang da olar Bibliya men apostoldardyng joldaularyn tek ózderi ghana dúrys týsinip, tek ózderi ghana olardy berik ústanatyndyqtaryna kәmil senedi. Sol sebepti de olar tek ózderining ghana júmaqqa ie bolatyn tandaulylar ekenine esh kýman keltirmeydi. Sol siyaqty  uahhabiyler de Qúran men sýnnetti  ózderi ghana dúrys týsinip, aqiqatty ghana ústanatyndyqtaryna, sol sebepti de júmaqqa kiretin jalghyz top ózderi ghana ekendikterine kózsiz senedi. Al, shyndyghyna kelgende uahhabiylerding ózderining de, olardyng  naqty ústazdarynyng da ata-babalary  neshe úrpaq boyyna mazhab ústanyp kelgen adamdar. Sol sebepti de uahhabiylerding bәri de belgili bir mazhabtyng ókilderi bolyp tabylady. Jәne olardyng uaghyzdap jýrgen Allanyng birligi, sýnnetpen jýru, dindi taza ústau, imamdargha kózsiz ilespeu tәrizdi ister mәzhabtar ýshin esh janalyq emes, mazhabtardyng tabighatyna tәn tól ústanymdary. Múny moyyndamau olar tarapynan jasalyp jýrgen ýlken әdiletsizdik. Jәne olardyng ústanyp jýrgen aqidasy men fiyqhtary da әr mazhabtan jyrymshylay jýrip qúrastyryp alghan eshqanday janalyghy joq qúrama tәrtip. Búl jaghday olardyn  mazhabtan bólinip shyqqan fitnashy top ekendikterining búltartpas dәleli. Jәne olar mazhabtan shygha otyryp ózderining tura jol tapqandyqtaryna óte senimdi. Ári olar ózge músylmandargha  qarsy belsendi ýgit-nasihat jýrgizip, ózderining toptyq tar mýddeleri ýshin ghana qyzmet etedi. Jәne olardyng osy әreketterinen  mazhabtardy joyyp olardyn   ornyn basu maqsatyndaghy bәsekelestik aiqyn kórinedi. Jәne olardyng qolgha qaru alyp, jarylystar úiymdastyryp, belsendi әreketterge kóshuge beyim ekendigi kimge bolsa da ayan. Mine, osylay saraptay kelgende uahhabiyler tobynyng sekta úghymynyng tórt anyqtamasyna da tolyq say keletini  kýmansyz.

Tabligh jamaghaty mazhabty  moyyndaydy. Biraq, negizgi jamaghattan ózderining «amaldyq» tәrtipterimen erekshelenedi. Sol amaldary boyynsha ishtey túiyqtalyp óz әmirlerine baghynady. Sonyng nәtiyjesinde meshit imamdarymen belgili bir qayshylyqqa týse otyryp negizgi  jamaghatpen kelispeushilikke jol beredi. Halyqty dinge, meshitterge shaqyra otyryp óz qatarlaryna da adam tartatyn olardyng tarapynan negizgi jamaghatqa qatysty belgili bir shamada bәsekelestik te bayqalady. Amaldaryna qatysty mәselelerde tabandylyq tanytqanmen, jalpy olargha júmsaqtyq tәn. Olar ózgelermen sanasyp, ózderin sabyrlylyqqa tәrbiyeleuge basa mәn beredi. Óitkeni, júmsaqtyq, tózimdilik tanytpay amal jasau mýmkin emes dep biledi. Negizinde qay mazhabtyng namazhany da tabligh jamaghatyna  qosyla otyryp óz mazhabyn ústana beredi. Olardy biriktirip túrghan basty maqsat din taratu ýshin amal jasau, jәne sol amaldyng  ishki tәrtibi. Sol sebepti de olardy din taratu maqsatynda  qúrylghan, bir ortalyqqa baghynatyn, barlyq mazhabtargha da ortaq erekshe  qúrylym dep sanaugha da bolady. Osylay taldau jasay kele tabligh jamaghatynda da sektagha tәn keybir belgiler kórinis beretinin bayqaugha bolady.

Tariqat jolyndaghy sopylar da ózderin mazhab ústanushylar qataryna jatqyzady. Biraq, olar sharighat mәselelerinde ghana  mazhabpen birigedi, onda da barlyq tariqattary emes. Al, aqida mәselesinde pirlerine siynyp, olardan jәrdem súraytyn erekshelikteri olardy mazhab ústanushylar retinde sanaugha mýmkindik bermeydi. Óitkeni, Alladan Ózgelerge siynyp, jәrdem súrau Hanafy mazhaby boyynsha Allagha serik qosu. Al, Allagha serik qosu mazhab aqidasy boyynsha kufr. Osy imannyng basty shartyndaghy kelispeushilik sheshushi kelispeushilik bolyp tabylady. Sopylardyng ózderin kemeldendiru maqsatynda Qúran men sýnnetke negizdelmegen týrli әdisterdi qoldanyp, olardy diny amal retinde atqarulary olar tarapynan dinge engizilgen ýlken janalyq bolyp tabylady. Ol әdisterding qanshalyqty paydaly, tiyimdi ekenin, soghan oray jaqsy ne jaman biydghat ekenin kesip aitu jón bolmas. Biraq, ol әdisterding biydghat ekeni sózsiz.

Jalpy sufizmde mazhabtardy ghana emes ózge dinderdi de jatyrqamay olardyng basty da jogharghy ilimi bolyp sinip ketu qasiyeti bar. Ózderining Islamdyq negizderin olar sahabalar men  tabighin ghúlamalardan bastau alady dep biledi. Jәne olargha tәn erekshelikter sol kezderden bastap kórinis beredi. Osy túrghydan alghanda  ózindik erekshelikteri mol jәne aiqyn tariqat jolyndaghylar ózderin Islamnyng jeke bir tarmaghy retinde úsynularyna da bolar edi, biraq olar múny qalamay, ózderin mazhabtardyng qúramdas bóligi etip kórsetuge tyrysady. Onda da óz erekshelikterin saqtay otyryp mazhabtardyng tandauly, erekshe bóligi retinde sanaludy qalaydy. Búl shyn mәninde bólek shyghudy qalamay, ýy ishinen ýy tigu әreketi bolyp tabylady. Óitkeni, sopylardyng qay tariqaty bolsa da mazhab ishinde qala otyryp, is jýzinde mazhabtyng zandy basshylyghyna emes tek óz pirlerine ghana baghynushylyqta bolady. Al pirler óz tariqattarynyng tәrtipterin basshylyqqa alady.

Tariqatshylar óz ishinen túiyqtalyp, ózderine qatysy joq dep biletin memlekettik, qoghamdyq isterge beytaraptyq tanytady. Ózge toptardy adasqandar nemese dinning syrtqy pishinimen ghana әuestenip oghan tereng boylay almaytyn qarapayym jamaghattar sanaydy. Belsendi týrde bolmasa da nasihat jýrgizip  namazhandardy  pirlerding qol astyna tartyp alugha qarsy emes. Osy túrghydan alghanda negizgi meshit jamaghatyna bәsekelestik bayqatady. Memleketke, qoghamgha qarsy qatang sharalargha jýginuden tartynady.  Osy aitylghan pikirlerdi jinaqtay kelgende tariqatshylargha  derbes jeke aghym nemese  mazhabtardan bólingen  sekta retinde de qaraugha bolady.

Aruaqshylar da ózderin mazhab ústanushylar retinde kórsetuge tyrysady. Biraq, olardyng basty qaghidasy aruaqqa siynu bolyp tabylady. Sol sebepti de Allagha qosaqtap ta, jekeley de aruaqtargha siynatyn, solardan óz qalaularyn súrap jalbarynatyn aruaqshylar iman mәselesinen bastap-aq mazhab negizderinen tolyq ajyrap ketedi. Tipti olar qúlshylyq amaldaryn da sol aruaqtardyng qorqytuymen bastap, solardyng núsqaulary boyynsha, eng bastysy, solardy riza etip qalaularyn alu ýshin atqarady. Sol sebepti de olargha mazhab ústanushylar retinde qarau dúrys emes. Tipti, olardy músylman sanau da orynsyz. Búl topta negizgi dinnen bólinu kórinisi joq, óitkeni, olar әuel bastan dinge enbegen, Islamnyng syrtqy kórinisin batperde etip ózderining baghzy zamangha shamandyq negizderinde qalghan top bolyp tabylady. Sondyqtan da olardy Islam dinining ishindegi  top  emes,  ejelden kele jatqan derbes shamandyq  jýie dep sanaghan jón bolady.

Endi búl toptardyng kýsh alyp basymdyqqa ie bolghan jaghdayda ne bolatynyn, onyng elimizge ne әkeletinine de taldau jasap kórelik. Ózgelerge qatysty qatang kózqaras ústanatyn uahhabiylerding qay toptaryna bolmasyn kóbey barysynda qatayyp, minez kórsetu tәn. Sol sebepti olardyng memleketpen de, ózge músylman toptarymen de, dinnen tys halyqpen de aralary qatty ushyghyp, olar tarapynan belgili bir qysymgha úshyraytyn bolady. Osyny syltau etken múnday toptar memleketke de, ózge toptargha da, dinsiz halyqqa da  qarsy jihad ashyp qarsylyqtyng qatang týrlerine jýgine bastauyn kýtuge bolady. Qazirgi kezende eppen ghana ýgit-nasihat júmystaryn jýrgizip, óz qatarlaryn kóbeytip jatqan uahhabiyler ýshin ózgelermen tatulyq saqtap beybit qatar ómir sýru maqsat emes. Olardyng qay-qaysylarynyng da birden-bir maqsattary qajetti kýsh-quat jinaqtap alyp qysqa merzim ishinde  sharighatpen jýretin Islam memleketin qúryp tastau.

Shyndyghyna kelgende, barlyq toptardaghy músylmandardyng da  sharighatpen jýretin memleketting qol astynda ómir sýrgendi qalaytyny jasyryn emes. Biraq, uahhabiylerding ózgelerden erekshelikteri búl jolda olar damu zandylyqtaryn eskerip, ózgelerdin  mýddesimen sanasyp, óz shamalaryn da baghamdap jatpaydy. Olar qysqa merzim ishinde kóngenderdi kóndirip, kónbegenderdi qangha bóktirip óz tәrtipterin ornatugha tyrysady. Jәne sen músylmansyn,  sen kәpirsing dep ajyratyp әure bolyp jatpaydy. Óitkeni olar ýshin ózge toptaghylardyng bәri de adasqandar bolyp tabylady, sol sebepti de olar basqa toptaghy músylmandar týgel, ózge sәlafiylerdi  de sypyra soghatyn bolady. Eger diny tónkeris jasaugha  shamalary jetpey qalghan jaghdayda olar jarylystar úiymdastyryp, qorqytyp-ýrkitu sharalarymen ainalysyp onaylyqpen basylmaytyn bolady. Al, jeniske jetip  óz biyligin ornatqan jaghdayda da olardyng aptyghyn basyp tynshygha qoymaytyny taghy anyq. Olar endi ainalasyndaghy elderge de «aqiqat din» uahhabizmdi taratugha bar kýshti júmyldyryp, eldi uahhabitterding tirek nýktesine ainaldyryp, manayyna ýrey men óshpendilik sebe bastaytynyn boljaugha bolady.

Uahhabiylerge tәn taghy bir erekshelik olar «tek sýnnetpen ghana jýru kerek, dindi janalyq ataulydan tazartu kerek» dey otyryp  últtyq erekshelik ataulyny joqqa shygharugha beyim. Sol sebepti de olar ýstemdikke ie bolghan jaghdayda «sýnnette joq» dey otyryp birte-birte  halqymyzdy  últtyq dәstýrleri men tilinen de «tazartyp», arabtandyryp jiberetin bolady. Sondyqtan da uahhabiylerding bel aluynan dinimiz ýshin de, memleketimiz ýshin de, últymyz ýshin de eshqanday jaqsylyq kýtuding qajeti joq.

Óz amaldaryna kóp kónil bóletin tabligh jamaghatynyn  sol amaldarynan ózge istermen ainalysugha uaqyttary da, yqylastary da joq. Olar  dindi tar shenberde týsinip, dýniyening isi dep memlekettik jәne qoghamdyq isterden boy tartady, jәne  dýniyening oquy dep diny oqudan ózge oqu oryndarynda oqyp bilim alugha da salqyn qaraydy. Múnday kózqaras tariqat jolyndaghy sopylargha da tәn. Sondyqtan da olardyng qatarlarynyng kóbeng barysynda  memleketimizdi órkendetetin, últymyzdyng ózgelermen bәsekelesik mýmkindigin arttyratyn kóptegen salalar qaghaju kórip, biz algha jyljymaq týgel qol jetkizgen kóptegen jetistikterimizden de airylyp qalatyn bolamyz.

Shamandyq senim diny senimning damu ýrdisindegi eng tómengi satylardyng biri. Sol sebepti de shamandyqqa qaytyp oralu biz ýshin keri ketu, ruhany toqyrau bolyp tabylady. Múnday senimmen biz quatty, ómirsheng dinderdi ústanatyn ruhy berik últtarmen bәsekege týse almay, olargha jútylyp ketetin bolamyz. Qazaqtyng últtyq dәstýri mol, sol sebepti de últtyq ereksheligimizdi saqtaugha mýmkindik beretin senim tәrizdi kóringenmen ol búl  túrghydan alghanda  óte aldamshy din. Shamandyqty ústanatyn talay halyqtardyng jat yqpaldargha tótep bere almay,  óz últtyq erekshelikterinen tez aiyrylyp, ósimi de toqtap últ retinde joyylyp  ketkenderi tarihtan belgili. Al, qazirgi qarqyny qatty  jahandanu ýrdis jaghdayynda múnday tayghaq negizben últ retinde saqtalyp qalu tipti de mýmkin emes.   Sondyqtan da  últ bolashaghyn oilaytyn jandardyng shamandyqqa, nemese shamandyq «músylmandyqqa» ish tartyp, iyek artulary ózin-ózi aqtamaytyn jansaq qadam bolyp tabylady.

Jogharydaghy toptardan bayqalatyn kemshilikterge boy aldyrmay, bar mәselede de sabyrmen, parasatpen, biliktilikpen is jasau,  qanday da bolmasyn úshqarylyq ataulydan ada taza Islamgha tәn orta kózqarasty ústanu meshit jamaghattan ghana kórinis tabuda. Búl jamaghat taza mәzhaby aqida men fiyqhty negiz etip alghan Muftiattyn  basshylyghymen kiltipany kóp din mәselesinde memleketpen de til tabysyp, ózge toptarmen de qarym-qatynasty ushyqtyrmay, halyqty da dinnen shoshytyp almaugha tyrysyp, saqtyqpen is jasauda. Osy baghytta olar shirkpen de kýresip, biydghattyng jaqsysy men jamanyn ajyratyp, dәstýrding sharighatqa siymdylaryn súryptap, din isterinde shekten shyqpay bayyptylyq tanytuda. Mazhab tәrtibi boyynsha din ústana otyryp, memlekettik, qoghamdyq isterden de qalys qalmauda. Din ilimin iygere otyryp, ózge bilimderge de syrt qaramay zaman aghymynan qalyspauda. Sol arqyly búl jamaghat Islamnyng keng de parasatty, sabyrly da saliqaly, óreli de ómirshen, taza da qaysar ruhyn shynayy týrde ústanuda desek qatelese qoymaspyz.

Jogharydaghy toptargha qaraytyn bolsaq mazhab ústanamyz deytin keybir toptardyn  mazhab negizderin óreskel búzyp jýrgenderin bayqaymyz. Jәne olar biylik tarapynan da, ózge memleketterdegi mәzhab basshylyqtary tarapynan da moyyndalghan elimizdegi mәzhabtyng zandy basshylyghyna  boy úsynbaytyndyqtaryn da angharamyz. Shyn mәninde mazhab ústanu degenimiz mazhabtyng aqidasy men fiyqhyn ústanu ghana emes, ol mazhab negizderining tazalyghyn qorghaytyn, mazhab jamaghaty ýshin Alla Taghalanyng aldynda tikeley jauapkershilik alatyn mәzhabtyng zandy basshylaryna boy úsynu. Sondyqtan da ózderin mәzhab ústanushylar sanatyna qosatyn toptardy aqida men fiyqh mәseleleri túrghysynan ghana emes, mәzhabtardyng zandy basshylyqtaryna baghynyshtylyq túrghysynan da zerdelep basyn týpkilikti ashyp alu qajet. Óitkeni, sonday toptardyng ózderine ghana tәn is-әreketteri jalpy mәzhabtargha tanylyp, sonyng saldarynan da mәzhabtar shirk, sýnnetpen jýrmeu, biydghat, basshylaryna kózsiz eru tәrizdi negizsiz aiyptardyng astynda qalyp zardap shegude. Sondyqtan da mәzhabtargha onday toptarmen óz qarym-qatynasyn anyqtap, óz qatarlaryn layyqsyz toptardan tazartu qajet. Búl olargha naqty óz ústanymdary men óz isteri ýshin ghana jauap berip, ózderine baghynyshty naqty namazhandar ýshin jauapkershilik alularyna mýmkindik beredi.

Sóz sonynda aitylatyn jay búl kópshilikke elimizdegi basty diny toptar men olardyng ózara qarym qatynasy jóninde jalpylama týrde bolsa da qajetti maghlúmat beru maqsatynda ýstirt jasalghan taldau. Jәne búl avtordyng jeke pikiri, onyng alyp-qosatyn jerleri óz uaqytymen anyqtala jatar, biraq osynyng ózi de parasatty jandar ýshin dúrys tandau jasaularyna mýmkindik beredi dep oilaymyn.

«qazaq.kz» cayty

 

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2187
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2580
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2496
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1679