(әngime)

Bir qúlaghynyng kem estiytinine ynghaysyzdanyp, әngimeden qúr qalyp qoymau ýshin auyzy jybyrlaghannyng bәrine bas iyzep, kýle beretinine qarap tanymaytyn bireuler aqyl esinde de aqau bar dep oilap qaluy mýmkin. Ózine qadalghan súq kózderden odan sayyn ynghaysyzdanyp óz jasyna say kelmeytin aq basqan shashyn alaqanymen úipalap, әbigerlenip qalatyny bar. Ásirese, әiel túqymy janyna jaqyndap ketse Túrardyng kózi jypylyqtap, jýgirip qan qyzdarmay-aq ón basyn ter asyp, bir qyzaryp, bir bozaryp, temekining ysyna sarghayghan tisterin  kórsetip, ebedeysiz jymynday beretin qylyghyn bilip alghan  quaqy jengeler janynan ótip bara jatyp býiirinen týrtip, qaymaq toly býiendey irkildegen omyraularymen týiip ketedi. Búnday kezde Túrardyng týrin adam ayaghanday.

Sol Túrardyng qu әielderding tyrnaghynan qútqaryp almaq bolghan atam alystan baldyz bolyp keletin Jarbagýlmen tanystyrmaq boldy. Ájeme qystan qalghan sýr etti qazangha saldyryp, ózi Jarbagýldi alyp kelu ýshin ýsh ayaqty motosiykilin minip aldy da, audan ortalyghyna ketti. Temekisining kýli bir qarys bolghansha týsirmey qalyng oigha ketken Túrarbekting jan tolqynysyn ishtey sezip-aq jýrmiz.

Shoqalaq jolgha soghylghan sayyn qalaqtay basyn qaltyldatyp, motosiklding lulikasyna salyp Jarbagýldi alyp keldi. Tónkerilgen shelektey alyp bas sýiegine júp-júqa órilgen shashy, erkek pishindes qara qojyr әlpetine sym syrghasy, tomarday juan ayaqtaryna shilterli ýlbiregen etegi sәikes kelmeytin jaratylysy ereksheleu naghashy apamyzdyng bar ekenin bilmeppiz.

Dastarhan jinalghansha Túrardyng ezui de jiylmady. Kózi jypylyqtap, aitylghan әngimening bәrine bas shúlghy beredi. Esik aldynda topyrlap jýrgen bizge de qyzyq kerek, Túrardyng kirpik qaqqanyn qalt jibermesten andyp jýrmiz. Atam mal sharualaymyn dep, әjem qúrt syghamyn dep, jengeler kino qaraymyz dep sypyrylyp ýiden shyghyp kete bardy. Jay ketken joq, esik aldynda jýrgen ónsheng biz siyaqty bala-shaghany jetektey ketti. Kesh týse Jarbagýl ýiine qaytatyn boldy. Bir ayaghymen teuip motosikldi otaldyryp alghan atam Jarbagýlding shybyqtay jip-jinishke búrymyn alpamsaday arqasynda solqyldatyp jolgha týsip kete bardy.

«Toygha dayyndalamyz!» dedi Túrar ezuin jimaghan kýii tisterining ortasyna shylymyn qystyryp jatyp.

Ertenine bizding ýiding sharbaghyndaghy talgha tay әkelip baylandy. Jalghanda tapqan jalghyz quanyshy Jarbagýl ýshin Túrardyng atama bergen syilyghy búl. Ómir boyy siyr ósirip kelgen atam ýshin tayly bolu aitarlyqtay quanysh edi. Taydyng kekilin tarap, qyzyl jip baylap, er-túrman jasatyp, audannan qap-qabymen súly aldyrtyp ayaq astynan әbigerlendi de qaldy. Ózi qúralpy shaldarmen kәukildeskende siyr baghudan kóz ashpaghan atam jylqy baptau turaly әngime aitatyn boldy. Ýiir-ýiir jylqy baghyp otyrghanday «Jylqygha su berildi me?» «Túsauy dúrys pa eken?» «Súly salynghan qapty tyshqan tesip ketpesin» dep sóz arasynda aityp qalu daghdygha ainala bastady. «Kýzge taman er salyp, minuge jarap qalady» dep kýn sanaugha kóshti. Qúlaghyn qayshylap, kekili jelbirep, kisige tanauyn kóterip oqyrana qarap túratyn tay da alandaugha túratyn dene bitimi súlu mal bolatyn. «Qarager» dep atap aldyq.

Jarbagýl bir-eki ret kelip ketkennen keyin toy dayyndyghy bastaldy. Ájem búrqyratyp jýn sabalady, jengeler bazar aralap kórpe tystaugha mata izdedi. Túrar jaq esik, tereze syrlap ýy janartugha kóshti.

Jazdyng janbyrly kýni auyl shetinde mal qayyryp kele jatqan Túrar jigit abaysyzda elektr baghanalarynan ýzilip qalghan symnyng shetin basyp ketip, denesi qap-qara bolyp kýiip, baqilyqqa kete bardy. Denesin qaraugha barghan ýlkender «Marqúm eki ezui eki qúlaghynda yrjighan kýiinde jýrip ketken eken» desti. Jarbagýldi oilap kýlimdep kele jatqany ne toq soqqanda jantalasyp tistegengeni belgisiz.

Otyzgha kelgende synsu aitu baqyty búiyrmady Jarbagýlge. Erkek pishindes ebedeysiz jaratylghan betine móp-móldir tamshylar jol tastap jylamsyrap bata etuge kelip ketti.

Qazanyng qarbalasy basylghan song qolynda arqan jibi bar Túrardyng aghasy Saylau kirip keldi ýige.

«Taydy alyp ketuge keldim, Qabeke!» dedi. Búl sózge ishtey kóp dayyndalsa kerek, dauysy sanqyldap, nyq senimdi shyqty.

«Qay taydy?» Ýiir-ýiir jylqy ústap otyrghan kisishe antaryla qarady. Tóbesindegi qonjighan qonyr qalpaghy da basymen birge shalqayyp, Saylaugha kegjie qaldy.

«Tay bizdiki, Túrardyng sizge beremin degenin óz basym estigen joqpyn» - dep Saylau shyrt týkirdi. Aq kópirshiktenip jerge tamghan týkirikke bir, Saylaugha bir qarap abdyrap qalghan atam: «Qarakerdi bermeymin» dep short kesti.

«Sotta kezdesemiz»

Saylaudyng songhy sózi osy boldy.

Jalyna qyzyl jip qosylyp órilip, dene bitimi taralyp, ajary kirip, qol-ayaghy úzaryp qalghan Qarakerdi sipap úzaq kýrsinetindi shyghardy atam.

Sotttan shaqyrtu kelisimen-aq motosiklin bir teuip otaldyryp, qalpaghynyng kýn qaghary jelge qaray qayqiyp audangha shapty.

Ortada tay berilgeni jóninde eshqanday qolhat joq, tay iyesi Túrar marqúm yrjiyp kýlimsiregen kýii júmaqta jýrgen shyghar. Amaly qúryghan atam «Taydy asyraugha mynansha shyghyn ketti, mynansha jem, súly ketti, mening enbegim, kýsh-quatym ketti. Maghan kelgende jabaghy bolatyn, qazir jal-qúiryghy taralghan tay boldy. Shyghyn ótelsin» dedi. «Tay Saylaugha, ketken shyghyn eseptelip Qabekene» dep sot balghasymen ýsteldi bir qoydy.

Ýige kelgen song taydan airylyp qalghan pәs kónilin júbatqysy kelgendey «Sottyng ózi Qabekene shyghyndy óndirip berinder dedi» dep dauysyn әuelete sozyp dastarhan basynda bir jelpinip aldy.

Bir qolynda sottyng ýkimi jazylghan bir japyraq qaghazy, bir qolynda arqan jibi bar Saylau alshang basyp taghy da jetip keldi. Atamnyng qonyr qalpaghy kóterilmedi. Tómen qaray shúqshighan kýiinde jaghyn ashpady.

Jal-qúiryghy samal jelmen susyldap, túyaqtary aq taqyrdy tyqyldatyp Qaraker Saylaudyng jeteginde kete bardy.

At jetektegen әlgi alysqa úzaghan song ghana basyn kóterip «Keler jyly jorgha sayysqa aparsa bәige alar edi» dedi.

Az uaqyttan song bir qolynda sottyng ýkimi jazylghan bir japyraq qaghazy bar, bir qolynda jetektegen Qaraker tayy bar Saylau taghy da keldi. Atam antarylyp, qalpaghy qantarylyp qarap qalghan. Taygha óngerilip tiyelgen tórt qap jemdi shanyn búrq etkizip, esik aldyna tastay saldy.

- Mәteriyel shyghyn mynau, qalghany mynda, - dep tósqaltasynan jelimi múqiyat japsyrylghan konvertty atama ústata saldy da Qarakerdi bos jetektep keri ketti.

Basyndaghy qonyr qalpaghy qalbalaqtap baryp ornynan oqys kóterilgen atamdy dәl qazir Saylaudyng artynan jetip baryp, qamshymen arqasynan bir osyp, Qarakerdi minip alyp, aidalagha shaba jóneledi dep boljaghanbyz. Qatelestik, qazan basyndaghy týtinnen jaulyghy agharandap kýibendep jýrgen kempirin iyterip jiberip, qyp-qyzyl shoqtanyp janyp jatqan qy ýstine qolyndaghy konvertti tastay saldy. Jemning qasyna kelip az-kem oilandy da «Siyr qoragha aparyndar» dedi de ýige kirip ketti.

Baqytgýl Sәrmekova

Abai.kz