Seysenbi, 7 Mamyr 2024
Sóile, suret 4870 2 pikir 19 Aqpan, 2018 saghat 09:26

Guriev jayau әsker uchiliyshesining tarihy

 Men Guriev jayau әsker uchiliyshesining kishi leytenanty...             

Uchiliyshe tarihynyng zerttelui

Úly Otan soghysy jyldarynda maydan ýshin  jayau әskerding kishi komandirlerin dayyndau erekshe qajettilikti tudyrdy. Soghys jyldary Qyzyl Armiyanyng ofiyserler korpusynyng kishi leytenant qúramyn dayyndau óte qiyn jaghdaylarda jýrgizildi. Óitkeni, elding kóptegen bóligin uaqytsha jaulap alghan territoriyalardan iri ónerkәsip oryndarymen birge әskery uchiliyshelerde tylgha kóshirildi. Mysaly Shymkentke Chugeev әskery úshqyshtar uchiliyshesi, Oralgha Odessa jayau әsker uchiliyshesi, Aqtóbege 2-shi Berdichev jayau әsker uchiliyshesi ornalasty.

Elding basyna qauip-qater tóngen 1942 jyly Atyrauda jayau әsker komandirlerin dayarlaytyn uchiliyshe ashyldy. Uchiliyshening negizgi mindetterining biri – maydan ýshin kishi komandirler qúramyn dayyndau  boldy. Osy uchiliysheni qysqa merzim ishinde eki jýzden astam atyraulyqtar bitirip, maydangha attandy. Olar maydanda erlik kórsetip, keyin Atyrau ónirinde enbek maydanynda da ózderin kórsete bildi.

1987 jyly uchiliyshening qúryluynyng 45-jyldyghyna oray úiymdastyrylghan sharada uchiliyshe týlegi, polkovnik A.S.Korobev(Tashkent) Guriev pedagogikalyq institutynyng (qazirgi uniyversiytet) studentterimen kezdesu barysynda uchiliyshe tarihy turaly diplom júmysyn jazugha úsynys bildirgen eken. Ókinishke oray, búl taqyrypqa diplom júmysy jazylmady. Onyng da ózindik birneshe sebepteri de boldy dep esepteymiz. Uchiliyshening tarihyna qatysty birde-bir qújat oblystyq arhiv qorynda bolghan joq. Sonymen qatar oblystyq, qalalyq әskery komissariattyng arhivterinde de eshqanday qújattar saqtalmaghanyn zertteu júmystary barysynda anyqtaldy. Sebebi, soghys jyldary Guriev oblysy Ontýstik Oral әskery okrugi qaramaghyna qaraghan bolatyn. Okrugting shtaby Chkalov(Orynbor) qalasynda ornalasty. Kenes Odaghy kezinde býkil jauyngerlik әskery qújattar Moskva manyndaghy Podolisk qalasyndaghy әskery arhivte saqtaldy.

Uchiliyshe tarihyn zertteude erekshe atap ótetinimiz, uchiliyshe týlegi, II dәrejeli Otan soghysy men Enbek Qyzyl Tu ordenderi jәne «Jauyngerlik erligi ýshin» medalining iyegeri V.F.Ladeyshikovtyng «Mladshiy leytenant pehoty»(Moskva, YuniPress IYK, Moskva, 2012, str. 477) enbegi bolyp tabylady. Búl kitaptyng qúndylyghy, uchiliyshede oqyghan jәne maydan dalasynda erlikpen qaza tapqan  jerlesterimiz turaly mәlimetterding boluy.

Avtor óz enbeginde Resey Federasiyasy(RF) Qorghanys Ministrligining arhiyvinde Guriev jayau әsker uchiliyshesi turaly formulyardyng da joq ekendigin nazargha alady. Uchiliyshening qúryluy men taratyluy jónindegi búiryqtardyng mәtinide saqtalmaghany ókinishti-aq. Sonymen qatar kursanttardyng uchiliysheni ayaqtaghany, olargha ofiyserlik shen berilgendigi turaly búiryqtarda tolyq saqtalmaghan. Beybit zamanda RF Qorghanys Ministrligining Ortalyq arhiyvi qorlaryndaghy uchiliyshe turaly saqtalghan materialdarmen tek eki-aq adam ghana tanysqan. Olar uchiliyshe týlegi, general-mayor M.IY.Belov ómirderekteri ýshin, ekinshisi, «Úly Otan soghysy jyldarynda Ontýstik Oral әskery okrugining maydan ýshin jauyngerlik rezervti dayyndaudaghy qyzmeti» taqyrybynda kandidattyq dissertasiya júmysyna oray R.V.Streles qarastyrghan.

1987 jyly 9 qazanda IY.Prikmetanyng «Vstrecha odnopolchan» jәne oblysymyzgha belgili jurnalist, «Prikaspiyskaya kommuna» gazetining 17 jyl bas redaktory bolghan, Úly Otan soghysynyng ardageri, uchiliyshe týlegi IY.P.Sverbihinnin(1924-1999) uchiliyshe turaly atalghan gazetting sol jylghy 13 qazanyndaghy sanynda «Vstrecha s boevoy yunosti» maqalasy jaryq kórdi jәne «Kursanty», 1992 jyldyng 28 aqpanynda uchiliyshening 50-jyldyghyna oray «Nikto ne zabyt, nichto ne zabyto» taqyrybynda maqalalar jariyalandy.

Sonymen qatar uchiliyshe týlegi, otstavkadaghy podpolkovnik S.Dýsipovting 2002 jyly «Chto nam gody, chto nam rasstoyaniya» maqalasy, 2007 jyly 13 jeltoqsanda jurnalist J.Blyalovanyng «A my s toboy, brat iz pehoty» atty maqalalary jaryq kórgeni belgili.

Qalalyq әskery komissariattyng arhiyvinde saqtalghan tizimde 1942 jyldyng nauryz, sәuir ailarynda maydangha shaqyrylghan 22 jerlesterimizdi osy uchiliyshege oqugha jiberilgeni anyqtaldy. Ontýstik Oral әskery okrugi Guriev qalalyq әskery komissariatynyng 1939-1949 jyldar aralyghynda Kenes Armiyasynyng qúramyna shaqyru kitabynyng II-bólimi boyynsha shaqyrylghandar turaly mәlimetterdi berudi jón kórdik.

Armiyagha 1942 jyldyng 21-qantarynda shaqyrylyp, Guriev jayau әsker uchiliyshesine jiberilgender Bashenov Shyntaz (1922 j.t.) Zaburyn auyldyq kenesi, Baymúhanov Orazghaly (1922 j.t.) Janbay auyldyq kenesi, Begaliyev Mutigholla (1922 j.t.) Novobogat auyly, Balmuldin Hamit (1922 j.t.) Baban auyldyq kenesi,  Bagrov Gavril Agafonovich (1922 j.t.) 1942 jyldyng 9 nauryz kýni shaqyrylghandar Bakalkin Konstantin Aleksandrovich (1923 j.t.), Buloh Ivan (1923 j.t.), Beshsaliyev Jeken (1923 j.t.), Buyanov Mihayl Feodrovich (1922 j.t.), Barkar Ivan Vasiyleyvich (1923 j.t.), Bókebaev Borash (1923 j.t.), Borodin Georgiy (1923 j.t.), Borodin Ivan Alekseevich (1923 j.t.), Dýsipov Siydeghaly (1923 j.t.) Orpa auyldyq kenesi, Doroshenko Viktor Stepanovich (1923 j.t.), Dýzbaev Jylqybay (1923 j.t.), Dýisekenov Súltan (1923 j.t.), Júmaghaliyev Erghaly (1923 j.t.) Novobogat auyly. Sәuir aiynyng 2-de  shaqyrylghandar Bekbergenov Baqtyghaly (1923 j.t.),  A.D.Donsk (1923 j.t.), Janghútov Sambaz (1923 j.t.), Dabysov Satym (1923 j.t.). Al búlardyng arasynan oblystyq  tariyh-ólketanu muzeyi ghylymiy-zertteu bólimining agha ghylymy qyzmetkeri J.Jetpisbaevanyng uchiliyshede oqyghan jerles týlekter turaly jinaqtaghan mәlimette tek Dýsipov Siydeghaly esimi ghana kezdesedi.

Atyraulyq uchiliyshe týlekterin anyqtau júmystary jalghasa berui qajet degen pikirdemiz «soghystyng songhy jauyngeri Jer-Ana qúshaghyna tapsyrylmayynsha soghys ayaqtalmaydy» degen qaghidanyng ómirshendigi jalghasa bermek.

Uchiliyshe bastauynda...

1942 jyldyng 26 aqpanynda KSRO Qorghanys Komissariatynyng Kadrlar jónindegi bas basqarmasynyng № 0106 búiryghymen Guriev jayau әsker uchiliyshesi qúryldy. Al, 2 nauryzda Guriev oblysy atqaru komiyteti qalada әskery uchiliysheni ornalastyru jóninde №102 arnayy sheshim qabyldady. Oblystyq atqaru komiytetining arnayy sheshiminde uchiliyshege ghimarattar, oqu-jattyghu, nysana atu alandaryna arnayy jer telimin beru jәne sharuashylyq jýrgizu ýshin poligon bólu jóninde mәselede qarastyryldy. 1942 jyldyng basynda qalagha uchiliyshe bastyghy, komandalyq-oqytushylar qúramy kelip jetti. Jana ashylatyn uchiliyshening negizgi әskery mamandary Odessa jayau әsker uchiliyshesinde qyzmet etkendermen ony bitirgen týlekteri edi.

Guriev jayau  әsker uchiliyshesin qúru mindeti polkovnik N.S.Bogdanov pen komissar IY.S.Nifontovke jýkteledi. Uchiliysheni ashu júmystary kýrdeli jaghdayda jýrdi. Onyng basty sebebi qalada әskery uchiliyshege layyqty ghimarattar tabu qiynshylyqtar keltirdi. Uchiliyshege №44 mektep, búrynghy partiya kursy tyndaushylarynyng jataqhanasy, múghalimder ýii, oblystyq avtobasqarmanyng bólmesi, ókpe aurular auruhanasy, qalalyq әskery komissariattyng 1-shi qabaty, su transporty vokzaly, eki qabatty Lenin atyndaghy mektep, Kuybyshev orta mektebi, múnayshylar klubynyng ong jaq qanaty jәne Qazaqmúnay kombinatynyng ashanasy bólinip berildi.

Uchiliyshe bastyghy, polkovnik N.S.Bogdanov, komissar IY.S.Nifontov, materialdyq-tehnikalyq jabdyqtau bólimi bastyghynyng orynbasary, podpolkovnik Yaralov jәne Ontýstik Oral әskery okrugining 1-shi rangaly әskery tehniygi Zorin okrugtik intdendant general-mayory Finogenovke «Oblystyq atqaru komiyteti tarapynan pәter qorymen kómektesu jetkilikti dәrejede emes. Keybir jeke mәseleler óte bayau sheshilude, jedel sheshimin tappaydy. Qúrylys materialdarymen kómektesu barysynda qarsylyqtar boldy. Oblystyq atqaru komiytetining jedel týrde júmys jasamauynan uchiliyshege bólingen ghimrattardy әskery oqu orny ýshin qaytadan beyimdeu júmystary men  qajetti mýliktermen qamtamas etu kesheuildedi. Basshylyq qúram qalalyq túrghyn ýy basqarmasy qyzmetkerlerining pәterlerinde túryp jatyr. Al kazarmalar qaladaghy qúrylys úiymdarynyng kómegimen eki qatarly narlarmen jabdyqtaluda. Ókpe aurular auruhanasynyng bólmelerin oqu synyptaryna layyqtap jabdyqtau, ortalyq jylu jýiesine kýrdeli jóndeu júmystary kesheuildeude. Tamaqtandyru blogyna nasos stansiyasyn, taza su qúbyry, rezervuar salu mәselelerin qarastyru qajet»,  - dep bayandady.

Nauryz aiynda Ontýstik Oral әskery okrugi basshylyghynyng әskery bólimderde qosalqy sharuashylyq qúru turaly búiryghy shyqty. Uchiliyshe bastyghy N.S.Bogdanovqa uchiliyshe qúramyn ózin-ózi azyq-týlikpen qamtamasyz etu maqsatynda bau-baqsha ósiru jәne balyq aulau brigadasyn úiymdastyru siyaqty qosalqy sharuashylyq júmysyn jýrgizu mindetteri qosa jýkteldi. Uchiliyshe basshylyghynyng búl júmystardy jýrgizetin eshqanday da bazasy bolmady. Qosalqy sharuashylyq ýshin qaladan 18 shaqyrym jerden 56 ga. jer telimi berildi. Uchiliyshe basqarmasy qosalqy sharuashylyqty jýrgizu maqsatynda Qazaqmúnay kombinatymen kelisim-shartqa otyrdy. Kelisim-shart boyynsha kombinat óz tarapynan jer jyrtu, su jiberu jýiesin jasau t.b. mindetterin aldy. Uchiliyshe kursanttary kýshimen tórt shaqyrymgha sozylghan val men 75 myng kubometr sudan qútqaru dambalaryn salyp shyqty. Ókinishke oray, kombinat kelisim-shartta kórsetilgen mindetterdi oryndamady. Kóktemgi su tasqyny kezinde barlyq óndelgen jerdi su alyp ketip, egin eguge jaramsyz qyldy. Sondyqtan da qaladan 12 shaqyrym qashyqtyqtan kólemi 24 gektar bolatyn basqa jer telimi berildi. «Búl jerden 2 myng sentner(s) kartop, 1000 s. qyryqqabat, 750 s. qyzanaq, 680 s. qiyar, 75 s. piyaz, 220 s. ashanalyq qyzylsha, 420 s. qarbyz, 140 s. qauyn men asqabaq, 280 s. azyqtyq qyzylsha, 1 s. temeki ónimderi alyndy», - dep eske alady V.F.Ladeyshikov. Balyq aulau maqsatynda qaladan segiz shaqyrym jerdegi jaghalau berilip, 29 sәuir men 10 mamyr aralyghynda jospar boyynsha  150 sentnerding ornyna 1949 kg sazan, 77 kg kókserke, 441 kg shoqyr, 27 kg bekire, 70 kg pilmay (shiyp) balyghy aulandy. Sәuir aiynda uchiliyshe basshylyghy oblystyq tútynushylar odaghyna újymsharlardan 60 bas mýiizdi iri qara, 100 qoy, 50 shoshqa alugha súranys berdi. Qosalqy sharuashylyq ónimderi uchiliyshe kursanttaryn, komandalyq-oqytushylar qúramyn, olardyng janúyalaryn, jabdyqtau bólimindegi qyzmetkerlerdi azyq-týlikpen tolyq dәrejede qamtamasyz ete almady. Uchiliyshe basshylyghy degenmen de óz taraptarynan Ontýstik Oral әskery okrugi basshylyghynyng «Okrugtegi әskery bólimderde qosalqy sharuashylyqtar qúru turaly» búiryghyn oryndap shyqty. Soghystyng qatal zany boyynsha uchiliyshe basshylyghy kursanttardy әskery soghys isine ýiretudi qosalqy sharuashylyqpen qatar jýrgizuge mәjbýr boldy. Qatal uaqyt talaby sonday mindetti jýktedi.

Ózining qúrylu maqsatyn abyroymen oryndaghan uchiliyshe 1943 jyly 6 sәuirde Astrahan qalasyna kóshirildi.

Áskeriy-soghys isine ýirenu

Uchiliyshege 1923 jәne 1924 jyly tughan Qazaq KSR-nyng Guriev(Atyrau), Aqtóbe, Batys Qazaqstan oblystarynan, RFKSR Chkalov(Orynbor), Chelyabi oblystary men Bashqúrt AKSR azamattary jiberildi. Kursanttar qúramyn jasaqtau júmysy óte shapshang qarqynmen jýrgizildi. 1942 jyldyng aqpan aiynda 278 adam(atqyshtar, pulemetshiler, minometshiler), nauryz aiynda 1929 adam alyndy. 1942 jyldyng 15 sәuirinde 2387 kursant әskeriy-soghys isining qyr-syryn oquda bolatyn. Onyng tek 8-i ghana armiya qatarynda qyzmet etse, 18-si joghary oqu oryndarynda oqityn studentter bolatyn. Kursanttar «jattyghuda qiyn bolsa, úrysta onay bolady» degen qaghidany qatang ústandy. Kursanttardyng oqu kursy ýsh kezenge bólindi. Birinshi kezende jeke jauyngerlik is-tәjiriybe, ekinshi kezende vzvodta, rota men batalionda jeke jauyngerlerding is qimyly, ýshinshi kezende vzvodtyng is qimyly, vzvodty, rota men bataliondy basqaru tәjiribiyesi. Árbir kezende kursanttar otryadynyng oqu-jattyghu kýnderi 3-5 kýnge sozyldy. Ekinshi kezende oqu-jattyghu 11 kýnge sozyldy. Kursanttar jauyngerlik taktikalyq jaghdayda, yaghny okop, or, transheya qazu, kedergilerden ótu, jýgiru marshy aua rayynyng qolaysyzdyghy men kýnning qay uaqyty bolmasyn belgilengen merzimde oryndap otyrdy. Oqu-jattyghu kezinde bólimsheler men vzvodtardy kursanttar kezekpen basqardy.

Atqysh, pulemetshi, minometshi kursanttar jeke pәnderdi –  әkimshilik isi, aviasiya, avtobronotank isin, artilleriya, әskery tariyh, injenerlik is, nysana atu dayyndyghy,  qaru-jaraq isi, baylanys, taktika, topografiya, әskeriy-himiyalyq is, әskery jarghylardy(әskeri, garnizon qyzmeti, tәrtiptik, qarauyl) oqydy. Kursanttar soghys uaqytynyng qatang tәrtibine baghyna otyryp, әskeriy-soghys isin ýirenuge barynsha kýsh-jigerlerin salyp oqydy. Barlyq oqu-jattyghular qala syrtyndaghy belgilengen alanda ótkizildi. Nysana kózdeu boyynsha birinshi bataliondaghy 538 kursanttyn 127-si «ýzdik», 163-si «jaqsy», 159-y «qanaghattanarlyq» baghagha tapsyrsa, 89 kursant nysanagha atatyn ýsh oqtan birde-bir oqty tiygize almaghan. Kursanttar ýshin nysangha dәl tiygizu oqu-jattyghudyng eng qiyn týri boldy. Sebebi kóptegen kursanttar vintovkamen atudyng qarapayym әdis-tәsilderin bilmedi. Nysanagha atyp jattyghudy vzvod komandirleri jýrgizgen bolatyn. Al olardyng kópshiligi uchiliysheni janadan ayaqtaghandar jәne qarumen atudyng tәsilderin tolyq mengermegen bolatyn. Sondyqtan da uchiliyshe basshylyghy vzvod komandirlerine qosymsha aiyna ýsh ret, kýnine 9 saghattan kәsiby dayyndalu ýshin oqu-jattyghu júmystaryn jýrgizdi. Uchiliyshe tarihyndaghy jarqyn oqighalardyng biri – Guriev qalalyq partiya komiyteti men qalalyq enbekshiler deputattary kenesi uchiliyshege tu tapsyrdy. Dәstýrli 1 mamyr sheruinen keyin kursanttar tu aldynda sapqa túryp, jana qabyldanghan kursanttar әskery ant qabyldady. Alghashqy antty Voronej oblysynan kelgen M.Figurin qabyldady. Ol antyna adal bolyp, Belorussiya, Ukraina, Germaniyadaghy qandy shayqastargha qatynasyp, I dәrejeli Otan soghysy ordenimen marapattaldy.

Ol jyldardyng danqy óshpeydi

Uchiliyshe týlekteri 1942 jyly Stalingrad, 1943 jyly Kursk doghasy, 1944 jyly Donbass, Belorussiya, Pribaltika, Moldaviya, Dnepr, 1945 jyly Visla men Oder ózenderinen ótu, Berlin shayqastaryna qatynasty. Uchiliyshe týlekterining arasynan 1944 jyldyng 9 mamyrynda Sevastopoli qalasy ýshin shayqasta T.B.Gilyazetdinov(1924 j.t.) basqarghan vzvod jaudyng eki tankisin jәne eki zenbiregin qúramymen joydy, al jaralanghan leytenant jaudyng bir tankisin otqa orady. Búl erligi ýshin leytenantqa KSRO Joghary Kenesining 1945 jyldyng 24 nauryzdaghy jarlyghymen Kenes Odaghynyng Batyry ataghy men Lenin ordeni tapsyryldy.

Maydan dalasynda M.Ghabdiyev, IY.T.Moryanov, S.H.Saghyzbaev, K.S.Súpyghaliyev, Á.Qayyrbolatov, S.Hayredenov, S.P.Tambovsev, B.M.Agafonov, G.Ya.Volinov, F.V.Demyashev, M.Á.Qabiyev, Á.Kenjebaev, S.Bekhojiyn, B.Ermanov, B.Shanbasov, N.Músaghaliyev, IY.Bayanov, E.Núrymov siyaqty jerlesterimiz qaza tapty. Iz týssiz joghalghandar tiziminde B.Imanghaliyev, J.Dýisenbaev, Sh.Aydenov, A.Qúlbaev, K.M.Nasenkov, A.D.Nedomovnyi,  IY.M.Tarabrin t.b. bar.

Jerlesterimiz Q.Búsyrmanov (1923 j.t.) 1942 jyly armiya qataryna shaqyrylghan. Soghystan keyingi jyldary ishki ister organdarynda qyzmet istedi. «Jauyngerlik enbegi ýshin», «Venany alghan ýshin», «Germaniyany jengeni ýshin»  jәne beybit ómirde «Minsiz qyzmeti ýshin» medaldarymen maraptalady. Q.E. Qojahmetov Danq ordenining iyegeri, K.IY.Lúqmanov (1924 j.t.)  «Otan soghysy» ordenimen, «Jauyngerlik enbegi ýshin», «Germaniyany jengeni ýshin»,  «Minsiz qyzmeti ýshin» medaldaryna ie boldy. M.IY.Fitkulin Budapesht, Vena qalalaryn, Rumyniya, Yugoslaviya, Bolgariya, Vengriya jәne Avstriya jerlerin nemis-fashist basqynshylarynan azat etuge qatynasty. Soghysta kórsetken erlikteri ýshin «Qyzyl júldyz», I, II dәrejeli «Otan soghysy» ordenderimen qosa «Budapeshti alghany ýshin», «Venany alghany ýshin», «Jauyngerlik enbegi ýshin» medaldaryn keudesine taqty.

Uchiliyshe týlekteri Q.Týgelbaev, B.Qalenov, O.Qarasaev, IY.Sverbihiyn, IY.R.Prikmeta, A.Smyslov, O.Karshev, M.Ábilhasov Q.Dosymbetov, J.Esenbaev t.b. soghystan keyingi beybit zamanda halyq sharuashylyghynyng әr salasynda jemisti enbek etti.

...Guriev jayau әsker uchiliyshesin bitirgen týlekterding tirilerine qúrmet kórsetip, qaza bolghandardy imany joldas bolsyn dep eske alamyz.

Úly Jenisti jaqyndata týsken әrbir kýn men týn úmytylmaydy. Óitkeni, erlik shejiresi úrpaqqa úlaghat, ertengi kýnge ýlgi bolarlyq sabaq.  Jenis kýnin jaqyndatqan, qanqúily fashizmge qarsy janqiyarlyqpen kýresken әrbir jauyngerge mәngilik qaryzdarmyz.

Anyqtama

Polkovnik N.C.Bogdanov 1898 jyly Tambov oblysynyn  Bogdanovka selosynda din qyzmetkeri janúyasynda dýniyege kelgen. 1914 jyly diny uchiliysheni bitirip, 1915 jyly armiya qataryna alynghan. Praporshikter mektebin ayaqtaghan, 1916 jyly maydanda poruchik sheninde rota basqarghan. Azamat soghysyna qatynasyp, Qyzyl Tu ordenimen marapattalghan. 1923 jyly Leningrad әskeriy-pedagogikalyq mektebin bitirgen. 1924 jyly «Vystrel» kursynyng polk komandiyri, polk shtabynyng bastyghy, Júmysshy-Sharua Qyzyl Armiyasynyng barlyq әsker týri inspeksiyasynyng bastyghy, 1938 jyly Lenin ordendi Jukovskiy atyndaghy Akademiyanyng Áue kýshteri fakuliteti  oqu bólimi bastyghynyng kómekshisi bolghan.

1942 jyldyng aqpan-qazan aiy aralyghynda Guriev jayau әsker uchiliyshesining bastyghy.

Maydanger polkovnik V.S.Starostin 1942 jyldyng 21 qazanynda Guriev jayau әsker uchiliyshesining bastyghy bolyp taghayyndalghan.

1900 jyly Uliyanov oblysy, Korsun uezi, Vyselok derevnyasynda sharua janúyasynda dýniyege kelgen. 1919 jyldan Qyzyl Armiya qúramynda bolyp, Simbirsk jayau әsker komandylyq kursyn ayaqtaghan. 1919 jyldan VKP(b) mýshesi, 1924 jyly shirkeude neke qidyrghany ýshin partiya qatarynan shygharylghan. 1943 jyly aqpan aiynda partiya qataryna qayta qabyldanghan. Ár jyldary Tatar atqyshtar rotasynyng komandiyri, komandirler kursynyng tyndaushysy, atu isining núsqaushysy jәne «Vystrel» is-tәjiriybelik bólimining basshysy, Ordjonikidze jayau әsker uchiliyshesining әskery taktika jónindegi oqytushysy, Odessa jayau әsker uchiliyshesining batalion komandiyrining taktika jónindegi orynbasary. Soghys jyldarynda Odessa jayau әsker uchiliyshesi komandiyrining әskery qyzmet jónindegi orynbasary, 2-shi Berdichev jayau әsker uchiliyshesi komandiyrining orynbasary. Guriev jayau әsker uchiliyshesin basqarudaghy jetistikteri ýshin Qyzyl Júldyz ordenimen marapattalghan. Búl soghys uaqytynda óte siyrek kezdesetin jaghday. Maydanda auyr jaraqat alghan. Leniyn, Qyzyl Tu, eki Qyzyl Júldyz ordenderimen marapattalghan.

H.Dosmúhamedov atyndaghy Atyrau memlekettik uniyversiytetining oqu korpusyndaghy eskertkish taqta

 Uchiliyshe týlekteri maydangha osy temirjol vokzaly arqyly attanghan.

 

Aqqaly Ahmet, H.Dosmúhamedov atyndaghy Atyrau memlekettik uniyversiyteti, tarih ghylymdarynyng doktory

Abai.kz

 

2 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1624
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1539
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1281
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1244