Jeksenbi, 19 Mamyr 2024
Sudyng da súrauy bar... 8081 16 pikir 17 Qantar, 2018 saghat 10:06

Jer mәselesine qatysty halyqtyng jeti talaby

                                                      Qazaqstan  Respublikasynyng  Preziydenti  N.Nazarbaev

                                                      QR Parlament Senatynyng Tóraghasy Q.Toqaev

                                                      QR Parlament Mәjilisining Tóraghasy N.Nyghmatuliyn

                                                      nazaryna

 

                                                        AShYQ HAT

Qazaqstan Respublikasynyng 2003 jyly qabyldanghan «QR Jer kodesinde» sheteldikterge men azamattyghy joq adamdargha jerdi jalgha beru qarastyrylghan. Qoldanystaghy «Jer kodeksinin» 24-babynda: «Auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jerge menshik qúqyghy sheteldikter, azamattyghy joq adamdar, sheteldik zandy túlghalar, sonday-aq jarghylyq kapitalyndaghy sheteldikterdin, azamattyghy joq adamdardyn, sheteldik zandy túlghalardyng ýlesi elu payyzdan asatyn zandy túlghalar auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jer uchaskelerin jiyrma bes jylgha deyingi merzimge jaldau sharttarymen uaqytsha jer paydalanu qúqyghymen ghana iyelene alady» dep anyq jazylghan. Biraq, osy jәne ózge de dau tughyzghan baptargha (6, 23, 24, 37, 48, 50, 97) QR Preziydenti uaqytsha 5 jylgha moratoriy jariyalanghan bolatyn. Yaghni, búl baptyng zandyq kýshi mýlde joyylmady, tek  2021 jyldyng 31 jeltoqsanyna deyin uaqytsha ghana toqtatyldy.  Alayda,  moratoriyding merzimi ayaqtalghan song jaghday kýrt ózgerip,  Ýkimet mýsheleri men Mәjilis deputattary sheteldikter men azamattyghy joq adamdargha auyl sharuashylyq maqsatyndaghy  jer telimderin  jalgha beru mәselesin taghy  kóterui әbden mýmkin.

Búl jerde azamattyghy joq adamdar kimder ekenin qosymsha týsinik berudi jón sanadym. Azamattyghy joq adamdargha óz qandas - bauyrlastarymyz – әli de azamattyq alyp ýlgermegen oralmandardan basqa, apatridter - (lat. apatris iy kóne greksheπολις; - otansyz)  olargha: ýi-kýii, otany joq  qanghybas syghandar, ózge elden qashyp  kelgender (mýmkin ol ózge atpen jýrgen baukespe qaraqshy nemese ekstremist-terrorist shyghar), t.b. jatady jәne  bipatridter - (lat. bi– dvajdy y grech., ot patridos – rodina, otechestvo) eki azamattyghy bar adamdar jatady), al eki elding azamattyghyn kóbine aqshasy barlar jәne qylmys әlemine qatysty adamdar alatynyn bәrimiz jaqsy bilemiz. Bolashaqta da jerdi sheteldikter men azamattyghy joq adamdargha 25 jylgha jalgha beru turaly babtar óz kýshinde qalsa, sonda halqymyzdyng taghdyry men últymyzdyng qauipsizdigin sheteldikter men baukespe qaraqshylar men qanghybas syghandargha 25 jylgha tapsyramyz ba?!.

2017 jyldyng qarasha aiynda Parlament Mәjilisining deputattary «Jer kodeksine» tolyqtyrular men ózgertuler engizip, ol zandy birinshi oqylymda maqúldady. Juyq arada ekinshi oqylymda taghy da jer mәselesi qaralmaq. Ýkimet janyndaghy jer komissiyasynyng úsynghan keybir sheshimderi jәne Parlament deputattary birinshi oqylymda maqúldaghan jer mәselesine qatysty tolyqtyrular men ózgerister halyqtyng kónilinen esh shyqpaydy.  Jer komissiyasyndaghy belgili qoghamdyq belsendileri men ziyalylar jәne  auyl sharuashylyghy ministrlikting ókilderi, halyqtyng esh alandauyna  negiz joq, «jer shetelge satylmaydy jәne jalgha berilmeydi» dep qalyng búqarany tynyshtandyrghanday  bolady. Dese de, júrt olardyng sózderine jәne әreketterine senbeydi. Sol sebepti, jer taghdyryna, úrpaqtarynyng bolashaghyna  qatty alandaghan  halyq, jer mәselesi turaly narazylyqtaryn kýsheytip, talaptaryn qoyyp otyr.  El-júrttyng alandaularyna negiz bar. Óitkeni, qoldanystaghy «Jer kodeksi» jәne birinshi oqylymda maqúldanghan jer mәselesine qatysty engizilgen ózgerister men tolyqtyrularda el mýddesi anyq kórsetilmegen. Auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jerge qatysty  babtarda sózder shúbalanqy jәne kóbine «mýmkin» degen sóz jii qaytalanyp keledi. «Sheteldikterge jerdi satugha jәne jalgha beruge  tyiym salu» turaly babtar naqty jazylmaghan. Búny kәsiby biliksiz jәne qazaqsha taza bilmeytin zangerlerdin, jer mәselesine qatysty mamandardyng qarapayym halyqtyng basyn qatyru әdis-tәsilderi deuge  bolady. Solardyng kesirenen halyq zardap shegip otyr. Osynday qauqarsyz zannyng әlsiz túsyn paydalanghan,  qolynda biyligi bar lauazymdy túlghalardyng sheteldikter men azamattyghy joq adamdargha jerdi jalgha beru mýmkinshiligin qarastyrulary  tuyndap, jerimizdi talan-tarajgha salama degen  qorqynyshtaryn bildirude.

QR Konstitusiyasynyng 3- babynda: « Memlekettik biylikting birden-bir bastauy – halyq» delingen. Endeshe, zang zangerlerge emes, bastysy  halyq iygiligi ýshin jazylyp, týsinikti boluy tiyis.  Sebebi, «Jer kodeksi» ghylymy joba emes, ghylymy týrde qorghap jazatyn. «Jer kodeksin» jasaghan auyl sharuashylyq ministrligining mamandary men zangerleri, jer mәselesine qatysty ózgerister men tolyqtyrulardy engizgen Ýkimet janyndaghy komissiya mýsheleri jәne birinshi oqylymda qabyldaghan Mәjilis deputattary kezinde Alashorda Ýkimetining irgesi berik qalyptasuy ýshin Alash ziyalylary zandyq-qúqyqtyq bilimge de asa manyzdy mәn bergenin úmytpaulary jәne olardyng tәjirbiyesin keninen qoldanulary kerek. Alash arystarynyng biri Ahmet Baytúrsynov «Zakonning asyl týbi, әueli, ýkimet pen halyq arasyna salatyn jol; ekinshi, ýkimetke qaraghan adamdardyng aralaryna salatyn jol. Ár halyqtyng búrynnan jýrip kele jatqan daghdyly joly bar, ol joldy týzetkende jaramdy jerin tiymey, jaramsyz jerin ghana ózgertui tiyis. Olay etpese, keyin, oiyp salghan jolmen júrttyng kóbi jýrmey, búrynghy daghdyly jolymen kete beredi... sondyqtan zakonning týp ýlgisi bir bolghanymen, әrkimning boyyna qaray kiyim pishken siyaqty, әr halyqtyng qalpyna, saltyna, minezine qaray zakon shygharylady. Solay bolghan song da, zakon shygharushylar halyqtyng qaghidaly qalpyn, saltyn, minezin jaqsy bilui tiyis. Ony bilmey shygharylghan zakon halyqtyng týzeluine emes, búzyluyna sebepshi bolmaqshy», - dep bolashaghymyzdy boljap, últynyng qalyptasuy men elining damuyna sara jol salyp beripti.

Halyq «Jer kodeksine» tómendegidey babtardy engizudi batyl talap etedi.

1. Auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jer uchaskelerin sheteldikterge, azamattyghy joq adamdar jәne sheteldikter jәne jarghylyq qorynda sheteldikter ýlesi  1 payyz ýlesi bolsa da  jerdi satugha jәne jalgha beruge tyiym salynsyn.

2. Auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jer uchaskelerin sheteldiktermen jәne  azamattyghy joq adamdarmen  aralas nekede (erli-zayyptylyqta) túrghan Qazaqstan azamattaryna (azamatshalaryna)  jerdi satugha jәne jalgha beruge tyiym salynsyn.

3. Auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jerdi Qazaqstan azamattaryna jekemenshikke beruge tyiym salynsyn.

4. Shekaralyq beldeude ornalasqan auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jer uchaskelerin satugha jәne jalgha beruge tyiym salynsyn.

5. Qazaqstan azamattaryna auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jer uchaskelerin bir adamgha 500 gektardan artyq beruge jәne ol adamgha ózge ónirde jer beruge tyiym salynsyn.

6. Mazarlar men molalargha jaqyn (radiusy 5 km jerge deyin) jerlerdi  jalgha beruge tyiym salynsyn.

7. Eldi mekenderding ainalasyndaghy jayylymdyq jәne shabyndyq jerlerdi (radiusy15 km deyin)  jalgha beruge tyiym salynsyn.

Ashyq hat әleumettik jeliler jәne tikeley kezdesu, sóilesu arqyly 6 aigha juyq  jer mәselesi turaly jýrgizilgen saualnama qortyndysyndaghy halyqtyng jazghan oi-pikirleri men úsynys-talaptaryna sýienip jazyldy.

Saualnamada:

-  «Sheteldikterge jәne azamattyghy joq adamdargha jerdi jalgha beruge tolyqtay kelisesiz be?»

- «Jer kodeksine» jәne jer mәselesi turaly tolyqtyrular men ózgeristerge kóniling tola ma?» degen súraq bolghan-dy.

Saualnamagha qatysqan adamdar (respondent) sany – 450 mynday.

Quanyp, maqtanatyn bir jaghday, birde – bir adam «sheteldikterge jәne azamattyghy joq adamdargha jerdi jalgha beruge tolyqtay kelispedi». Saualnama qorytyndysy - әr qazaqtyng boyynda, el men Otangha jәne «Jer-Anagha» degen sýiispenshilik sezimining  óte joghary ekenin, últtyq ruhtarynyng asqaq ekenin  naqty dәleldedi.

Ashyq hatqa qosymsha qol qong jalghasady.

Talghat Qatauov, qogham belsendisi

Abai.kz

 

16 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2148
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2553
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2372
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1661