- Duman Ámirghaliyúly, biylghy «Altyn qalam» bayqauynyng «Jyldyng eng ýzdik prozasy» atalymy boyynsha sizding «Kósh» atty әngimeniz bas jýldeni iyelenip, jenimpaz atandynyz. Onyng ýstine Memlekettik stiypendiyanyng iyegeri atanyp jatyr ekensiz. Qútty bolsyn!
- Raqmet!
- Jaqynda ghana Astanadaghy Qaliybek Quanyshbaev atyndaghy qazaq muzykalyq drama teatrynda «Kenesary-Kýnimjan» atty tarihy dramanyzdyng túsaukeser qoyylymy bolyp ótti. Sebepsiz saldar joq. Ángimemizding әlqisasyn osynday dramalyq tuyndy jazuynyzgha ne sebep bolghanyn aitudan bastasaq...
- «Jaqsy sóz - jarym yrys» demekshi, eng aldymen jyly pikirinizge raqmet! Jalpy, Kenesary taqyryby maghan tansyq emes. Kezinde han sýiegin izdestiru joryqtaryn úiymdastyrghanymyzdy óziniz jaqsy bilesiz. Sol joryqtardyng negizinde «Han Kenening qazasy» atty kitap dýniyege keldi. «Kenesary han» derekti filimin týsirdik.

- Duman Ámirghaliyúly, biylghy «Altyn qalam» bayqauynyng «Jyldyng eng ýzdik prozasy» atalymy boyynsha sizding «Kósh» atty әngimeniz bas jýldeni iyelenip, jenimpaz atandynyz. Onyng ýstine Memlekettik stiypendiyanyng iyegeri atanyp jatyr ekensiz. Qútty bolsyn!
- Raqmet!
- Jaqynda ghana Astanadaghy Qaliybek Quanyshbaev atyndaghy qazaq muzykalyq drama teatrynda «Kenesary-Kýnimjan» atty tarihy dramanyzdyng túsaukeser qoyylymy bolyp ótti. Sebepsiz saldar joq. Ángimemizding әlqisasyn osynday dramalyq tuyndy jazuynyzgha ne sebep bolghanyn aitudan bastasaq...
- «Jaqsy sóz - jarym yrys» demekshi, eng aldymen jyly pikirinizge raqmet! Jalpy, Kenesary taqyryby maghan tansyq emes. Kezinde han sýiegin izdestiru joryqtaryn úiymdastyrghanymyzdy óziniz jaqsy bilesiz. Sol joryqtardyng negizinde «Han Kenening qazasy» atty kitap dýniyege keldi. «Kenesary han» derekti filimin týsirdik.
Kenesary otarshyldarmen ne ýshin kýresti? Asyl janyn ne ýshin pida etti? Áriyne, elining erkindigi ýshin. Qúdaygha myng da bir shýkir, qazir erkindik aldyq, tәuelsiz el atandyq. Biraq quanugha әli erte, qauip-qater seyilgen joq. Aldymen «tәuelsizdigimizdi qalay bayandy etemiz?» degen saual әrkimdi oilandyruy kerek. Mine, osynday kezde Kenesary siyaqty úlylarymyzdy eske aluymyz jәne joqtauymyz zandy qúbylys qoy dep oilaymyn. Bizge arqamyzdy kenge salugha bolmaydy. Danqty ata-babalarymyz bastap bergen úly kýresti býgingi úrpaq layyqty jalghastyra bilmese, bolashaghymyzdyng jarqyn bolary kýmәndi. Osynau qasiyetti iske әr qazaq azamaty ózinshe ýles qosuy kerek. Jas úrpaqtyng boyyna órlik pen erlikting dәnin seuip, eli men jerin sýie biluge tәrbiyeleu ýshin otarshyldardyng ozbyrlyghyna toytarys berip, degenderin istetpeuge tyrysqan Kenesary syndy batyr babalarymyzdyng isi men iydeyasyn barynsha nasihattay biluimiz kerek! Mine, sonda bizdi eshqanday jau ala almaydy. Ansap jetken tәuelsizdigimiz bayandy bolady. Kenesary turaly dramalyq shygharma jazuymnyng basty sebebi osy. Úly hannyng úly oi-armanyn býgingi úrpaqtyng boyyna sahna tilimen sinire alsaq, bizding de maqsatymyzdyng oryndalghany dep bilemin.
- Zertteu enbekterde bolsyn, kórkem shygharmalarda bolsyn Kenesary hannyng bәibishesi Kýnimjan turaly kóp aityla bermeydi. Sondyqtan da bolar, hanym jóninde biletinimiz tym mardymsyz. Al sizding piesanyzdyng taqyrybynyng ózi - «Kenesary-Kýnimjan», yaghny shygharmanyzdaghy negizgi oqigha han men onyng ghashyghy tónireginde órbiydi. Bizding bileyin dep otyrghanymyz, Kenesary-Kýnimjan-Qonyrqúlja arasyndaghy tartys shyn mәninde, ómirde bolghan ba, joq әlde jazushylyq qiyalynyzdyng jemisi me?
- Kenesary syndy úly túlghamyzdyng ómirin búrmalap, qiynnan qiystyrghanday ótirik jazudyng ózi ýlken qylmys qoy! El auzyndaghy әngimeler men tarihy derekterge qaraghanda, búl shygharmanyng ózeginde shyndyqtyng jatqany aqiqat. Áriyne, kórkem shygharma bolghannan keyin keyde qiyalgha da erik beretinimiz anyq. Biraq sonyng ózinde de shyndyqtyng auylynan alys ketpeu kerek. Eger onday bolmaghan jaghdayda tarihy shygharmanyng kók tiyndyq qúny bolmaydy.
- Sizding suretteuinizge qaraghanda, Kýnimjan kórkine aqyly say qyz bolghangha úqsaydy. Atalary da elding sózin ústaghan óz zamanynyng beldi de belgili adamdary bolypty. Eger biz Kenesaryny tolyq tanyghymyz kelse, onyng ómirine qatysy bar adamdardy da meylinshe jan-jaqty zerttep-zerdelegenimiz dúrys qoy!
- Óte dúrys aityp otyrsyz! Onsyz Kenesaryny tolyq tany almaymyz. Kýnimjan shyn mәninde, kórikti, aqyldy, symbatty, naghyz hangha layyq jar bolatyn batyl qyz eken. Óz әkesi Túrsyn da, atasy Baybolat ta baq-dәuleti shalqyghan bedeldi adamdar bolypty. Kýnimjandy aittyryp, qalyng malyn tólep qoyghan Qonyrqúljagha shyqpay, nege Kenesaryny tandady? Dәl sol kezde Qonyrqúljanyng basyndaghy baq Kenesarynikinen artyq bolmasa, kem emes edi. Ol da hannyng túqymy, kerek deseniz, Aqmolanyng agha súltany. Al Kýnimjannyng kózimen qaraytyn bolsaq, Kenesary eli ýshin ot pen sugha týsuge dayyn naghyz er de, Qonyrqúlja az kýndik biylikke satylghan itarshy. Bylaysha aitqanda, Kenesary otarshylardyng ozbyr sayasatyna qarsy kýresker tekti úl da, Qonyrqúlja solardyng soyylyn soghyp, óz halqyn qosyla qanaghan teksiz qúl. Endeshe, Kýnimjannyng Qonyrqúljanyng menmensigen keudesinen iyterip, Kenesarynyng eteginen ústauy tabighy zandylyq qoy dep oilaymyn. Qonyrqúljanyng artynda auzyn aigha bilegen alyp imperiya túr, qaytip ol aittyryp qoyghan qalyndyghyn Kenesarygha onay berip qoysyn! Mine, talas-tartys osydan bastalyp, ayaghy ónbes daugha, bitispes óshpendilikke úlasady.
- Jalpy, tarihta Kenesary men Qonyrqúljanyng arasynda talas-tartys bolghan ba?
- Bolghanda qanday! Ekeuining kózqarastary bir-birine mýlde kereghar bolghan. Ony tarihy derekterden anyq angharugha bolady. Qonyrqúlja ýnemi Kenesarynyng ýstinen patsha sheneunikterine aryz-shaghym týsirip otyrghan. Dәlirek aitsaq, otarshylargha kóterlisshiler turaly aqparlar berip túrghan. Kenesary kóterilisin basyp-janshudyng joldaryn birge qarastyrghan.
- Sizding dramanyzda Kenesary men Qonyrqúlja arasyndaghy tartys óte sәtti shyqqan dep aituymyzgha bolady. Ekeuining alghashqy kezdesuinde Qonyrqúlja Kenesarygha «Úly imperiyagha jalang qylyshpen qalay qarsy túrmaqsyn, eldi qúr bosqa dýrliktirip, qandy qyrghyngha bastaghannan ne tabam deysin?!» deydi ghoy. Osynda bir shyndyq jatqan joq pa?
- Bir qaraghanda shyndyq jatqan siyaqty kórinui de mýmkin. Al Kenesary «Sen siyaqty týlkibúlangha salyp, aq patshagha qyzmet etip, kýning ýshin janyndy jaldap, satylyp jýrgenshe, azattyq ýshin kýresip ólgenim artyq» demey me! Men sizdi jaqsy týsinip otyrmyn. Kenesary alyp imperiyany jene almaytynyn bilmedi deysiz be? Bildi. Ol jalang qolymen ot ústamaghan adam. Batyrlyghymen qosa aqyly da bir basyna jeterliktey bolghan. Sonda ony kýreske jetelegen qanday kýsh? Namys. Berisi erkektik, әrisi eldik namys. Kóz aldynda qyzyn zorlap, kýnge ainaldyryp, úlyn qorlap, qúlaqkesti qúlgha ainaldyryp jatsa, qaytip shydasyn! Eli men jerin qoldan berip qoyyp, qalay qarap otyrsyn! Onyng ómirlik prinsiypi mynau: «Elimning tizgini men shylbyry jat qolynda bolghanyn qalamaymyn. Biz qúl bolu ýshin jaralghamyz joq. Sen qúl bolsan, men qúl bolsam, ertengi úrpaghymyz kim bolmaq! Ne soghysyp erkindikti kýshpen tartyp alamyz, ne bolmasa, bolashaqtaghy úly jenister ýshin osy jolda janymyzdy qúrbandyqqa shalamyz!» Múnysymen Kenesary ne útty, qanday payda tapty deytin shygharsyz. Bile bilseniz, Kenesary jenilgen joq, jendi! Alyp imperiyagha jalang qylyshpen bolsa da qarsy shyghudyng ózi sol bir almaghayyp kezende qazaq halqy ýshin úly jenis edi. Otarshylargha qazaqpen bayqap sóilesudi ýiretti... Qazaqtardy jappay shoqyndyrudy qolgha ala bastap edi, Kenesary kóterlisinen keyin onday bassyzdyqtardyng bәrin tyiyp tastady. Kenesarynyng sol kýresi tekten-tekke ketken joq, osynau úly jenisimizge baspaldaq boldy, negiz qalady. Úrpaghynyng jýregine tәuelsizdikting úryghyn seuip ketti. Keybireuler aityp jýrgendey, bizge tәuelsizdik ózi kelgen joq. Osynday úly túlghalardyng arqasynda jenip aldyq. Kenesary úrpaghynyng osynday úly jenisteri ýshin ózin-ózi sanaly týrde qúrbandyqqa shaldy. El tәuelsizdigi ýshin kýresuding ózi úly mәrtebe ekenin úrpaghyna úqtyryp ketti.
- Piesany siz jazghanynyzben, ony sahnagha alyp shyghatyn rejisser ghoy. Yaghny qoyylymnyng qanday dәrejede shyghatyny rejisserge tikeley baylanysty. Shynynyzdy aitynyzshy, siz shygharmanyzdy sahnagha shygharghan qonshy rejisser Bolat Úzaqovqa rizasyz ba, joq әlde әttegen-aylar boldy ma?
- Jalpy, maghan qolqa salghan sol Bolat bauyrymyz. Kenesaryny sahnagha shygharugha kópten beri dayyndalyp jýr eken. Yaghny taqyrypty tereng biledi, kerek deseniz, men siyaqty Kenesarymen «auyrghan» adamdardyng biri. Sondyqtan ekeumiz tez til tabystyq. Spektaklidi dayyndau barysynda onyng izdenimpaz rejisser ekenine kózim jetti. Sózim jalang bolmau ýshin myna bir nәrseni ghana aita keteyin, qoyylymda artister bastan-ayaq jogharydan tartylghan arqandar arqyly oinady. Artisterding oiynyna әr berip, nәr berip túrghan da sol arqandar boldy. Kerek deseniz, rejisser arqandargha til bitirip, sóiletip qoydy. Kóp nәrseden habar berip túrdy. Mine, ónerding qúdireti degen osy. Arqan arqyly kórermender sol bir almaghayyp zamannyng halqymyzdyng basyna týsken auyrtpalyghyn sezindi, týisindi, týsindi ghoy dep oilaymyn. Shynynda da qazaq halqy sol kezde dar aghashynyng aldynda túrghanday edi ghoy. Mine, men Bolat Úzaqovtyng osynday tapqyrlyghy men bilim-biligine qatty riza boldym. Sóz joq, óz salasynyng naghyz maytalmany. Sondyqtan da bolar, spektakli kónildegidey shyqty. Al endi halyqtyng yqylas-peyili jaqsy.
- Artister she? Kónildegidey oinay aldy ma?
- Artisterge de aitar alghysym sheksiz. Árqaysysy óz rólderin óz mýmkindikterine qaray jaqsy oinap shyqty. Syrym Qashqabaev (Kenesary), Aynúr Jetpisbaeva (Kýnimjan), Janqaldybek Tólenbaev (Qonyrqúlja), Janat Ospanov (Nauryzbay), Erjan Núrymbet (Nysanbay), Meyram Qaysanov (Gorchakov), Shahmúrat Ordabaevtar (Karbyshev) ózderining obrazdaryn óte sәtti somdap shyqty dep aita alamyn. Teatrda tәjiriybeli de talantty artister barshylyq. Kónilim toghayyp qaytty. Artisterding oiynyna zalda otyrghan kórermender de qatty riza bolyp, qayta-qayta qol soghyp, qoshemet bildirip otyrdy. Men soghan quandym.
- Qoyylym barysynda ýsh mәrte Qúran oqylady. Artyqtau emes pe?
- Qayta dúrys boldy-au dep oilaymyn. Rejisserding myqtylyghy sonda, spektaklige kórermenderdi de qatystyryp qoydy. Kórermender de óz rólderin jaqsy oinap shyqty. Ár Qúran oqylghan sayyn biri qalmay qol jayyp, ishtey biletin dúghalaryn aityp, betterin sipap otyrdy. Óziniz aitynyzshy, jaqsy tәsil emes pe?! Múnyng da ózindik mәn-manyzy bar. Kenesarynyng ózinen bastap qanshama erlerding mәiitteri qorlanyp, janazalary shygharylmay qaldy. Búl sol batyr babalarymyzdyng janazalaryn óner arqyly shygharyp, jandarynyng jay tabuyna múryndyq bolsaq degen izgi niyetten tuyndaghan oy edi.
- Dәke, sizding kezinde Kenesary hannyng sýiegin izdestiru baghytynda Resey men Qyrghyzstangha joralghyly joryqtar jasaghanynyzdy bilemiz. Sol saparlardan jazghan maqala-materialdarynyzdy qalyng kópshilikting qyzygha oqyghany da esimizde. Keyingi kezderi han sýiegi turaly mәsele baspasóz betterinde qaytadan kóterile bastady. Sol joryqty jalghastyru oilarynyzda joq pa?
- Biz odan keyin de Resey men Qyrghyzstangha talay mәrte bardyq. Biraq nәtiyje shamaly bolghannan keyin jalpaq júrtqa jar sala qoyghanymyz joq. Jaqynda meni kezinde osy isting basy-qasynda bolghan «Núr Otan» partiyasynyng hatshysy Qayrat Satybaldy myrza ózine shaqyryp, osy mәsele jóninde oy bólisti. Qaytadan qozghau salyp, qayyra qolgha alsaq degen oiyn aitty. Áriyne, men quana kelistim. Sondyqtan han sýiegin izdestiru joryqtarynyng jalghasatynyna kópshilikti sendirgim keledi.
- Áldekimder Kenesary hannyng sýiegin qyrghyz jerinen tauyp әkelip, arulap jerledi dep jýr ghoy. Ol turaly ózinizding әriptesiniz, jazushy-jurnalist Qúltóleu Múqash «Qazaq әdebiyeti» gazetine egjey-tegjeyli saparnama jazghanyn bilemiz.

<!--pagebreak-->
- Qúday-au, eger ol shynymen Kenesary hannyng sýiegi bolsa, eng aldymen quanatyn adam men bolar edim. Oghan eshqanday kýmәniniz bolmasyn. Biraq bir ókinishtisi, olay bolmay túr ghoy. Múny eli ýshin enirep ótken atamyzdyng aruaghyn qorlau dep týsinemin. Bir kóripkelding kórsetuimen baryp, әi-shay joq qazyp әkele saldy. Osylay bola ma eken?! Ghylym qayda qaldy, ghalymdar ne qarap otyr?! Onyng kimning sýiegi ekenin kóripkel emes, ghalymdar anyqtau kerek qoy!.. Qazir kóripkelge senetin zaman ba?!. Jaraydy, kóripkel bilgish-aq bolsyn, bәribir antropolog ghalymdar ghylymy túrghyda sýiekti tynghylyqty zerttep, qorytyndyny solar shygharuy tiyis qoy! Qazirgi úrpaqtarynyng qandarymen salystyra otyryp, shetelderde laboratoriyalyq zertteuler jýrgizilui kerek edi. Qazir ghylym jetilgen, aq-qarasyn op-onay ajyratyp beredi. Joq, olay emes, aidaladaghy bir sýiekti qazyp alady da, hannyng sýiegi osy dep, asyghys-ýsigis qaytadan jerley salady. Osynyng ózinde bir shiykilikting jatqany anyq.
- Jalpy, el arasynda qazaq әdebiyeti turaly bir-birine kereghar eki týrli kózqaras bar ekenin óziniz de jaqsy biletin shygharsyz. Keybireuler tól әdebiyetimizdi әlemdegi ýzdik әdebiyetterding qataryna qoysa, endi bireuler sangha qosqandarymen, sanattan mýlde shygharyp tastap jatady. Shynynyzdy aitynyzshy, shyndyq qay jaqta?
- Bir nәrseni anyq bilem, bizde óte jaqsy әdebiyet bar. Ay men kýndi qolmen jauyp, býrkemeley almaytyny siyaqty, ony eshkim de joqqa shyghara almas. Álemdik dengeyde úyalmay kórsete alatyn klassikalyq shygharmalar da, әlem әdebiyetining klassiygi atanugha layyq túlghalyq qalamgerlerimiz de bar. Bizde bir-aq nәrse ghana jetispeydi. Biz sol bar nәrsening ózin kórsete almay jatyrmyz, óz dengeyinde nasihattay almay jatyrmyz. Áriyne, bizding әdeby shygharmalardyng bәri saf altyn, qalamgerlerimiz shetinen klassik desek, ótirik bolar edi. Attaryn atap, týsterin týstemey-aq qoyayyq, myqtylary da bar, ortanqoldary da jeterlik, qara kóbeytip jýrgen «halturshikter» de joq emes.
- Keyingi kezderi qanday әdeby shygharmalar oqydynyz. Nesimen únady, nesimen únamady degendey...
- Álemdik dengeyde aty shyqqan qalamgerlerding shygharmalaryn izdep jýrip oqimyn. Búl mening qazirgi kýndelikti júmysym. Qyzmetim de osyghan tikeley baylanysty. Álemdik dengeyde tanylghan, moyyndalghan qalamgerlerding shygharmalaryn audaryp basatyn «Álem әdebiyeti» jurnalynda qyzmet isteymin. Jurnal «Foliant» baspasynyng bas diyrektory, últjandy azamat Núrlan Isabekovting tikeley qoldauymen shyghyp keledi. Jylt etken janalyghy bar shygharmany qazaq oqyrmanyna jetkizuge asyghamyz. Sonday tuyndylardy tauyp, «tәrjimalap berinizshi» dep audarmashylargha qolqa salamyz. Jurnalymyz eki jýz elu betten túrady. Solardyng bәrin oqyp shyghu bas redaktorymyz Kenes agha Yusupovtan keyin sol kisining ong qoly retinde mening mindetime jatady. Yaghny nan tauyp jeytin qyzmetimning ózi mening negizgi jazushylyq kәsibime tikeley baylanysty. Biz әr elding әdebiyeti turaly arnayy nómirler dayyndaymyz. Osy baghytta kóp izdenuge tura keledi. Mine, osynyng ózi-aq shygharmashylyq adamgha kóp nәrse beredi. Yaghny maqtanghanym emes, bir jyldyng ózinde ghana oqyghan shygharmalarymnyng avtorlaryn termelep tizetin bolsam, gazetterinizding beti jetpey qaluy bek mýmkin. Mine, men ózimdegi kemshilikterdi osylay tolyqtyryp, jana «maydangha» shyghugha dayyndalyp jatyrmyn. Qansha jerden jamandaghanymyzben, Nobeli syilyghyn alghan aqyn-jazushylardyng shygharmalaryn mindetti týrde oqugha tyrysamyn. Keyingi on jylda búl syilyqty alghan qalamgerlerding basym kópshiligining shygharmalary kónilden shygha qoymaydy. Bir-aq mysal aitayyn, 2000 jyly Nobeli syilyghyn alghan qytay jazushysy Gao Sinszyannyng shygharmalaryn oqyp kóreyin dep qansha izdedim. Internetti tolyq tintip shyqtym, kitaphanalardy sholuday-aq sholyp shyqtym. Joq. Taba almadym. Sóitsem, onyng shygharmalary orys tiline de audarylmapty. Tek syilyqty alardaghy ghana sózi bar. Sony oqyp shyqtym da týnildim, balanyng shaldyr-shatpaghy siyaqty. Sóitsem, ol sabazyng óz elin satyp, ózge elding tarysyn jep jýrgen jay әsheyin ortanqol jazushylardyng biri eken. Nobeli syilyghy keyingi kezderi osynday teksizderge berilip jýrgeni eshkimge jasyryn syr emes.
- Al bizde Nobeli syilyghyn alugha layyq jazushylar bar ma?
- Bar. Mәselen, Múhtar Maghauindi alayyqshy. Keyingi on jylda sol syilyqty alghan qay jazushydan kem. Biraq bizge bermeydi.
- Sebep...
- Ol da sayasat. Eger Nobeli syilyghyn qazaq jazushysyna berse, qazaq әdebiyetining әlemdik dengeyde moyyndalghany bolar edi. Óziniz de bilesiz, olarda astamshylyq pighyl kýshti ghoy! Bir alsa, Shynghys Aytmatov alar edi ghoy, biraq әrneni syltauratyp bermedi. Eger Shynghys Aytmatov siyaqty óz talanttarymen әlemge tanylghan qalamgerler alsa, Nobeli syilyghynyng qadir-qasiyeti de artar edi. Al Nobeli syilyghyn alghany ýshin ghana tanymal bolghan janaghynday Gao Sinszyan siyaqty ortanqol jazushylar onyng bedelin týsirip-aq jýr.
- Biylghy Nobeli syilyghy Mario Vargas Liosa atty ataqty jazushygha berildi ghoy. Búl syilyqqa ol da layyqsyz ba?
- Onyng ataghynan at ýrketini ras. Jaman jazushy dep te aita almaymyn. Ne jazatynyn biledi. «Gorod y psy» jәne «Razgovor v Sobore» atty eki romandaryn oqyghanmyn. Shynshyl әri synshyl, batyl suretker. Bizding jazushylardyng kópshiliginde osy shynshyldyq pen synshyldyqtyn, batyldyqtyng jetispey jatatyny ras. Biraq anau aitqanday, ghajayyp suretker dep aita almaymyn. Álemde onyng dengeyindegi jazushylar kóp. Mәselen, onymen syilyqqa birge úsynylghan japonnyng osy zamanghy eng ataqty jazushysy Haruky Murakamiydi alsaq ta jetip jatyr. Onyng kóptegen әngimesin men qazaq tiline audaryp, jurnalymyzda jariyaladym.
Jalpy, salystyra alsaq, Mario Vargas Liosa bizding Qytaydaghy Qajyghúmar Shabdanúly tәrizdi jazushy. Shyryldaghan shyndyqty jazghany ýshin qughyn-sýrginge úshyrap, shygharmalary talay mәrte otqa oransa da, abaqtynyng tar qapasynda otyryp kitap jazghan joq. Eger Nobeli syilyghyn shyndyqty jazatyn qalamgerge bergileri kelse, eng aldymen Qajyghúmar aqsaqalgha beruleri kerek edi. Dәl qazir әlemde taghdyr-talayy jaghynan ol kisige teng keletin suretker joq. Al Marionyng kórgen qúqayy onyng janynda týkke túrmaydy. Qayta sol qughyndalghany ýshin aty әlemge jayyldy. Al shygharmalardyng kórkemdik sapasy turaly әngime mýlde bólek. Nobeli syilyghyna úsynylatyn shygharmalardyng kóbinese kórkemdigine emes, sayasy jaghyna basa nazar audarylatynyn ekining biri biledi. Mening aitayyn degenim, Nobeli syilyghy qazir әbden sayasilanyp ketti. Eger óz sayasattaryna say kelmese, Maghauin men Aytmatov týgil, Tolstoy bolsang da, bermey qoyady.
- Synshyl degennen shyghady, qazir qazaq әdeby syny turaly syny pikirler jii aitylyp jýr. «Syn - óldi!» dep jalpaq júrtqa jar salghan aghayyndar da boldy. Osy pikirlerge alyp-qosarynyz bar ma?
- «Jel soqpasa, shópting basy qimyldamaydy» ghoy. Qazirgi qazaq әdeby synynyng óz dengeyinde kórine almay jatqany ras. Áriyne, ghalym zertteushiler barshylyq, desek te, qazirgi әdebiyetting tamyryn tap basyp aita alatyn synshylar sausaqpen sanarlyqtay ghana. Mәselen, Túrsynjan Shapay, Ámirhan Mendeke siyaqty kókireginde kózi bar, shygharmanyng tamyryn tap basyp tany alatyn әdebiyet synshylary syn jazudy qoyyp ketti. Nege? Onyng da ózindik sebepteri bar, әriyne. Eger jaghdaylaryn jasap, syn jazumen alansyz ainalysugha mýmkindik tudyrsa, osy eki synshynyng ózi-aq qazirgi qazaq әdebiyetining aq-qarasyn ajyratyp, jiliktep, jiktep, әr qalamger men әr shygharmany óz oryndaryna qoyyp berer edi. Oghan aghalarymnyng qarym-qabileti men bilim-bilikteri tolyq jetedi. Amal qansha, onday baqyt әl-әzir búiyrmaytyn týri bar. Qazir әdebiyet synynyng maydanynda Amangeldi Kenshilikúly men Ámirhan Balqybek ekeui ghana atoy salyp jýr. Áriyne, ekeui de oqyghan-toqyghandary kóp, bilim-bilikteri bir bastaryna jeterlik talantty synshylar. Biraq olardyng da alansyz syn jazumen ainalysugha mýmkindikteri joq. Áytpese osy ekeui talay nәrseni óz oryndaryna qoyyp berer edi.
- Jana óziniz «Álem әdebiyeti» jurnalynda qyzmet isteytininizdi aityp óttiniz. Shetel qalamgerlerining shygharmalaryn audaryp basatyndarynyzdy da bildik. Jalpy, qazir audarma mәselesining jay-kýii qalay? Ósip kele jatqan talantty jas audarmashylar bar ma?
- Tap qazir audarmanyng shekesi shylqyp túrghany shamaly. Búryn bizde ýlken mektep bar edi. Ózderiniz de jaqsy bilesizder, audarma ónerimen ataghy kópke jayylghan myqty-myqty audarmashylar boldy. Biz qazirding ózinde kóbine-kóp sol tәjiriybeli audarmashylarmen qoyan-qoltyq júmys isteymiz. Audarmanyng qúpiya-syryn jetik mengergen, eng bastysy, qazaq tilin jaqsy biledi. Ókinishtisi sol, ol kisilerding qatary kýn ótken sayyn siyrep barady. Al bolashaghynan kóp ýmit kýttirer jas audarmashylardy kórip túrghanym joq. Áriyne, birli-jarym tәp-tәuir audarmashylar bar. Biraq olardyng ózin salystyrmaly týrde ghana jaqsy dep aitugha bolady. Basym kópshiligi tildi jaqsy bilmeydi, tipti kerek deseniz, sóilemning ózin dúrys qúray almaydy. Sonymen, solardy týzep, óndep-jóndep degendey, terlep-tepship otyramyz. Mine, qazirgi audarma ónerining hal-jaghdayy osynday.
- Dәstýrli súraq, qazir ne jazyp jýrsiz?
- Eng aldymen aitarym, jaqynda keyingi jyldary jazylghan shygharmalarymnyng basyn qosyp, qoljazba kýiinde Baylanys jәne aqparat ministrligine úsyndym. Ondaghy shygharmalardyng barlyghy derlik merzimdi baspasózde jariyalanghan, halyqtyng talqysynan ótken shygharmalar. Qúday búiyrtsa, kelesi jyly shyghyp qalar degen ýmitim bar. Dәl qazir Qyzylaghashtaghy su tasqyny turaly piesa jazyp jatyrmyn. Qoldan jasalghan osy apattyng sebep-saldarlary men qayghy-qasiretin barynsha ashyp kórsetuge tyrysyp jatyrmyn.
- Ángimenizge raqmet!

Súhbattasqan
Berik BEYSENÚLY

«Ayqyn» gazeti