Memleket basshysynyng «Qazaqstannyng ýshinshi janghyruy:  jahandyq bәsekege  qabilettilik» atty Qazaqstan halqyna arnaghan songhy Joldauynyng aldynghy joldaulardan ereksheligi kóp. Mәselen, búghan deyin Elbasy negizinen әleumettik salalargha (bilim beru, medisina, zeynetaqy men jәrdemaqyny, shәkirtaqyny ósiru jәne t.b.) jәne industriyalandyrugha basymdyq berse, búl joly Ýkimetting aldyna jana tehnologiyalardy damytu, ekonomikany jappay sifrlandyru sekildi tapsyrmalardy qoyyp otyr.

«Sifrlyq Qazaqstan» baghdarlamasy

Jana qújatqa sәikes, sifr­lyq tehnologiya ekonomikanyng barlyq salasyna enui kerek. Medisina, bilim beru se­kildi manyzdy baghyttardy aitpaghannyng ózinde, «aqyldy» tehnologiyalar múnay óndeu, ónerkәsip salalaryn da qam­tymaq. Baghdarlamany ta­bys­ty iske asyru elding bә­se­kege qabilettiligi jәne eko­nomikanyng barlyq salalarynda enbek ónimdiligi ósimin qamtamasyz etuge mýmkindik beredi.

Atalghan memlekettik bagh­dar­lama tórt basty baghytty iske asyrugha baghyttalghan: sifr­lyq infraqúrylymdy da­­my­tu, halyqtyng sifrlyq sauat­tylyghyn arttyru, ekono­miy­kanyng bazalyq salalaryn sifr­landyru jәne memlekettik qyzmet kórsetu boyysha elektrondy jәne mobilidi ýkimet jýiesin jetildiru.

Ne isteldi?

Biyl mamyr aiynda Alma­tydaghy Qazposhtanyng bas ghima­ratynda 3D-printing zerthanasy ashyldy. Joba «Sifrlyq Qazaqstan» baghdarlamasy ayasynda jýzege asyp otyr.

3D-printing – әlemdik teh­no­lo­giya salasyna revolu­siya alyp kelgen erekshe qúby­lys. Qazir osynau printerding kómegimen shaghyn búiymdardan bó­­lek ýlken ýiler de túr­ghy­zyla bastady. Tipti, mediy­siy­na ghalymdary osynau qondyrghynyng kómegimen adam aghzalaryn jasap shygharugha bolatynyn aituda.
Almatydaghy zerthananyng is­ke qosyluyna Sýleymen Demiyrel atyndaghy uniyversiytetting jas ghalymdary atsalysqan. Endi olar ózderi printerding kómegimen jasap shygharghan ónimderdi satpaq niyette.

Zerthana dәl qazir kitaptan bastap týrli kәdesyilar, quyrshaqtargha deyin basyp shyghara alady. Onyng qyzmetin kez kelgen qazaqstandyq qoldana alady. Tek «Qazposhtanyn» saytyna kirip, ózine qajetti ónimge tapsyrys berse jetip jatyr. Poshta qyzmeti 3D-printer basyp shygharghan tapsyrysynyzdy ýiinizge ózi jetkizip beredi.

«Sifrlyq Qazaqstan» bagh­dar­lamasy ayasynda elimizdegi ekinshi dengeyli bankterding barlyghy mobilidi banking jýiesin engizetin bolady. Búl jýie qazir «Qazkommersbank», «Halyq bank», «Kaspiy bank», «Bank Sentr Krediyt» sekildi iri qarjy instituttarynda ong jolgha qoyylghan. Atalghan bank kliyentteri ýiden shyqpay-aq mobilidi qosymsha arqyly nesie rәsimdey alady, nesiyelik qaryzdar men kommunaldy qyzmetterding qaryzdaryn tólep, ózge qarjy operasiyalaryn onay jýzege asyra alady.

«Astana» halyq­ara­lyq qar­jy ortalyghy

«EKSPO-2017» Halyqaralyq kórmesining bazasynda «Astana» qarjy ortalyghyn qúru tapsyrmasyn Memleket basshysy 5 institusionaldyq reformasynda da mәlimdegen bolatyn. Biylghy Joldauda búl mindetti taghy da aishyqtay týsti.

Qarjy ortalyghyn Almatydan Astanagha kezen-kezenmen kóshiru júmystary ótken jyly bastalyp, biyl ayaqtalyp bitti. Parlamentte búl turaly arnayy zang qabyldanyp, Konstitusiyagha ózgeris engizildi. Qarjy ortaly­ghynda aghylshynnyng qúqyq­tyq jýiesi bolady. Múndaghy negizgi til de aghylshyn tili bolmaq.

Ortalyqtyng basty maqsaty – Astanany Orta Aziyanyng qarjy qaqpasyna ainaldyru, elge molynan investisiya tartu.

Qarjy ortalyghyna asa bilikti, kәsiby ysylghan mamandar enbek etuge tartylady. Shamamen 2 myngha tarta bilikti qyzmetker otandyq qarjy salasyndaghy jobagha kirisedi.

Múnymen qosa, «Astana» halyq­aralyq qarjy orta­lyghynda ózindik arnayy sot qúry­lady. Dubay halyqaralyq qarjy ortalyghynyng sotyna úqsas búl sottyng qúqyqtyq mәrtebesi tәuelsiz jәne Qazaqstannyng sot jýiesine kirmeytin sot retinde aiqyndalyp otyr. Sosyn investorlar ýshin erekshe tartymdy jaghdaylar jasau maqsatynda Ortalyqta ózgeshe salyqtyq, valutalyq, vizalyq rejiym, sonday-aq sheteldik júmys kýshin tar­tudyng ontayly rejiymi kózdelgen. Osylaysha, salyq salu bóliginde Ortalyqtyng organdary men qatysushylaryn 2066 jylghy 1 qantargha deyin elu jylgha korporativtik tabys salyghyn, mýlik salyghyn jәne jer salyghyn tóleuden bosatu belgilengen.

Eksportty damytu

Memleket basshysy 2025 jylgha deyin Qazaqstan eksporttaytyn tauarlardyng kólemin eki esege deyin arttyrudy tapsyrdy.

Eksport kólemin úlghaytuda negizgi basymdyq EAEO elderi men Qytay naryghyna beriletinin aittyq. Býginde búl júmystar jana qarqyn ala bastady. Ásirese qytaylyq iri kompaniyalar Qazaqstanda ókildikterin ashuda.
Sonymen qatar, Qazaqstan men Qytay arasynda iri 51 joba­gha eki elding basshylary qol qoyghany bilemiz. Býginde sol jobalardyng ýsheui jýzege asyp jatyr. Qazaqstan Qytaygha múnay-gaz ónimderin aitpaghanda dәndi daqyldar, ósimdik mayyn jәne et eksporttaugha kirisip ketti.

Búdan bólek elimiz EAEO naryghyna et jәne sýt ónimderin, dәndi daqyldar, auyr jәne jenil avtokólikter satumen ainalysyp keledi.
Jalpy, 2017 jyldyng 6 aiynda Qazaqstannyng eksporttaghan ónimderi byltyrghy jylmen salystyrghanda 38,3%-dy qúrap, 20,7 milliard AQSh dollaryna jetti.

Agrarlyq sektor – eko­nomikanyng jana drayveri

Býginde astyq oru nauqany ayaqtalyp, qambagha 21,7 million tonna astyq jinaldy. Ortasha ónimdilik gektaryna 14,2 sentner qúrady. Osylaysha diqandar josparlanghan júmysty artyghymen oryndady.

Memleket basshysynyng tapsyrmasyna sәikes, Qazaqstan Euraziyanyng «nan kәrzenkesine» ainaluy tiyis. Ol ýshin bidaydyng sanymen qosa sapasy da arttyruymyz qajet. QR Auyl sharuashylyghy viye-ministri Qayrat Aytughanovtyng aituynsha, biyl Qazaqstanda jinalghan bidaydyng 60-70 payyzy súranysqa ie joghary sortty bolmaq. 2016 jyly búl kórsetkish nebәri 44 payyzdy qúraghan eken.

Halyqty baspanamen qamtu

Memleket basshysy biylghy Joldauynda «Núrly jer» de­gen jana baghdarlamany iske qosty. Búl túrghyn ýige qatysty barlyq memlekettik baghdarlamalarynyng basyn biriktirip, halyqtyng baspana mәse­lesin týbegeyli sheshpek.

«Núrly jer» baghdarlamasyna sәikes, 15 jylda 1,5 million qazaqstandyqqa ýy salynyp beriledi. Sonday-aq, 600 myng adamgha jer telimderi ýlestirilip, olardyng ózderining ýy salyp alularyna jaghday jasalmaq.

«Núrly jerdin» manyzdy bir baghyty ol – әleumettik jaghynan az qamtylghan azamattardy baspanamen qamtu. Atalghan baghytta arendalyq pәterler salynady. QR Investisiyalar jәne damu ministri Jenis Qasymbekting aituynsha, biyl osy sanattaghy túrghyn ýilerding qúrylysyna 25 mlrd tenge qarastyrylghan. Osy uaqytqa deyin qarajattyng 6 mlrd tengesi aimaqtargha tolyghymen audaryldy. Qarajattyng qalghan somasy qarjylandyru jospary boyynsha birtindep beriledi. Osy uaqytqa deyin audarylghan aqshagha 5 936 pәterding qúrylysy bastaldy. Aghymdaghy jylda ol pәterlerding 2 687-in paydalanugha beru josparlanyp otyr.

Aldaghy ýsh jyldyng ishinde «Bәiterek» basqarushy xol­dingining 133 mlrd tengesi, sonday-aq «Samúryq-Qazy­nanyn» 97 mlrd tengesi әkim­dikterge audarylady. Búl qarajatqa jergilikti biylik «revoliverlik» әdispen túrghyn ýilerdi saludy jalghastyratyn bolady.

S.ABAYÚLY

Abai.kz