Bayqap otyrsam, kezinde әiteuir bir iske jarar nәrseni jekeshelendirip alghan  tanystarymnyng bәri de әjeptәuir  bayyp alypty. Sony oilaghanda ishim uday ashidy. Sodan ne kerek, keshteu  bolsa da "osy men de  birdeneni  jekeshelendirip alayynshy" dep  qiyalday bastadym. Biraq neni?

Osy sәt "qiyali" degen әielimning dausy estildi. Nege ekenin qaydam. songhy kezderi meni osylay ataytyn bolyp jýr. Eregeskende osy qatynymdy nege jekeshelendirip almaymyn degen oy sap ete qaldy.

Ertenine salyp úryp, jekeshelendiru komiytetine keldim. Bastyghy bolmaghan song orynbasaryna kirdim. Byttighan qara qatyn eken.

– Aman-sausyz   ba? Qatynymdy jekeshelendirip alayyn dep edim, – dedim birden.

– Chego?! – dep onyng basy keksheng ete qaldy.

– Qatynymdy jekeshelendirip alghym keledi dep túrghan joqpyn ba?

Qara qatyn betime bezireye qarap, ýn-týnsiz qatty da qaldy. Myna mәnkýs qazaqshany qaqpay túr ma dep:

– Au, hochu privatizirovati jenu, – dep aighay saldym.

– Kótek, mynanday da qoyanshyq bolady eken ghoy, – dep qara qatyn úiqysynan shoshyp oyanghanday sayray jóneldi. – Astapyralla! Qatynyn jekeshelendirgen degen ne súmdyq! Apyr-ay,  qoyanshyqtyng múnday da týri bolady eken-au!

– Slushay! – dedim men oghan, jekeshelendirudi men oilap tapqanym joq. Qazir zamannyng ózi jekeshelendiru zamany emes pe? Endeshe, sol zamandy kórkeytu ýshin әrkim óz ýlesin qosuy kerek. Ýkimetimiz de "bórki qazanday bolyp" mәz bop qalsyn. Jekeshelendiretin adamnyng bәri qoyanshyq bola berse, qalay el bolamyz?

– Qoyynyz, – dedi qara qatyn, qoyynyz. Bizding el boluymyz sizding qatynynyzdyng jekeshelendiriluine qarap qalyp pa? Qatyndy jekeshelendiruge bolmaydy.

– Nege bolmaydy?

– Au, kókesi, qatynynyz jekeshelendirmeseniz de ózinizdiki emes pe? Joq әlde onyng talasyp jýrgen basqa da bayy bar ma edi?

– Mәsele talasqanda emes qoy. Mәsele – jekeshelendirude bolyp túrghan joq pa? Bizding biyliktegiler ghoy, kenes zamanynda jәne odan keyin salynghan, «salynbaghan» "dýniye-mýlikterdin" bәrin de "kózin baqyraytyp qoyyp", jantalasa jekeshelendirip, «asap jatyr, asap jatyr». Nemene, mening qatynym "olardan" kem be? Men de qatynymdy kenes zamanynda algham. Qatynym memleket qyzmetin atqaratyn bolghandyqtan, memlekettik "mýlik" bolyp tabylady. Al, memlekettik mýlikti jekeshelendirmeuge sizderding qaqylarynyz joq.

– Apyr-ay, myna qoyanshyq ózeurep qoyatyn emes qoy, – dep qara qatyn turasynan ketti.

Ózinizding aqyl-esiniz dúrys pa?

– E, nege dúrys emes?

– Qatynynyzdyki she?

– Ondaghy sharuanyz qansha?

– Joq-au, endi aqyl-esi dúrys qatyn jekeshelendiremin degenge kóne me? Ol sizding myna "hikayaynyzdy"  bile me? Jekeshelendiruge kelisip pe edi?

– Keliskende qanday! – dep ótirikti soghyp jiberdim, – tipti  quanyp qaldy.

– Alda bayghús-ay, ol da solay eken ghoy.

– Neni aityp túrsyz?

– Jәy ghoy. Jaraydy, – dedi qara qatyn menen tezirek qútylghysy kelgendey, – qatynynyzdy jekeshelendirmek  túrmaq satyp jiberseniz de óziniz bilesiz. Biraq, búl mәseleni erteng bastyqpen sheshiniz. Onsyz men sheshe almaymyn.

Ertenine salyp úryp, bastyghyna kirdim.

– Qatynymdy jekeshelendirip alayyn dep edim, – dedim әi-shәy joq.

– Á, siz be ediniz? – dep bastyq jymyng ete qaldy.

– IYә,  solmyn ghoy, tap sol qoyanshyqtyng ózimin, – dedim onyng ne ýshin jymighanyn sezip.

– Joq, ә nege olay deysiz? Mynauynyz tamasha iydeya eken. Ózi jekeshelendiretin de nәrse qalmay bara jatyr edi.

– E, bәse, – dep quanyp qaldym. – Keshe   ana   qara qatynynyz, to esti orynbasarynyz jekeshelendiruge bolmaydy dep bet baqtyrmap edi.

– Men tek iydeyaynyzdyng tamasha ekendigin aityp túrmyn, – dedi bastyq. – Biraq, qatyndy jekeshelendirsin degen zang joq qoy.

– Apyr-ay, zanda endi anasyn-mynasyn, qatynyn jekeshelendirsin dep jeke-jeke "kózin shúqyp" kórsetpegen shyghar. Memlekettik mýlik qataryna jatqyzamyz da, "ysqyrtyp" jiberemiz.

– Jalpy, iydeyanyz tamasha! – dedi taghy da bastyq. –  Biraq odan, yaghni, qatyndy jekeshelendiruden ne útamyz? Elimizding ekonomikasyna qanday da bir paydasy bola ma?

– E, nege bolmasyn. Bәrinen de útamyz. Eng bastysy, elimizde razvod degen, yaghni, qit etse ajyrasam degen bolmaydy. Jekemenshigi bolghan song bayy qatynynyng jayyn kýni-týni oilaydy, ekeui birin-biri qas-qaghym sәt kórmese ghashyqtyq jyryn tolghaydy. Elimiz qiyal-ghajayyp mahabbattar eline ainalady, múny kórgen jat-júrttyqtardyng qyzghanyshtan tili baylanady. Elimizding ataghy ayaq astynan aspandaydy, búghan qyzyqqan bay elder tәjiriybe alu ýshin bizge milliondap aqsha "aydaydy". Búdan keyin ekonomikamyz qansha "betsiz bolsa da", qúlpyrmay kórsin.

– Ta-ma-sha! – dedi bastyq mening sózimnen ýlken bir lәzzatqa batqanday jәne tap sol jerde elimizge "investisiyanyn" jana ýlken bir kózi tabylghanday sózin bóle sóilep. – Ta-ma-sha! Degenmen, myna bir jaydy anyqtap alayynshy. Jekeshelendirilmegen qatyngha bayynyng әlgi siz aitqanday mahabbaty bolmay ma?

– Qaydaghy mahabbat. Aynalayyn-au, jekeshelendirilmegen qatyn – memleketting "qatyny". Esi dúrys erkekke memleketting qatynynyng keregi ne? Oghan qashanda memlekettik mýlik retinde qaraydy, sondyqtan da qit etse bas-kózge qaramay sabaydy.

– Sol ýshin de qatyndarymyzdy jekeshelendirip alu kerek dep túrsyz ghoy.

– Dep túrmyz ghoy endi.

– Rasynda da sóitsek pe eken? - dep bastyq solqyldap qaldy.

– Áriyne, sóitemiz, – dedim men tanauym jelpildep, – mana bir sózinizde óziniz de aitqan joqsyz ba, jekeshelendiretin de nәrse qalmay bara jatyr dep. Al, jekeshelendirusiz tanymyz qalay atady, kýnimiz qalay batady, iytimiz qay betimen ýredi, qatynymyz "memlekettiki" bolyp túryp, qay betimen kýledi? Sondyqtan da, uaqytty útqyzbay, qatyndarymyzdy jekeshelendire bastayyq. Sosyn birtindep auany, aidy, aspandy jekeshelendirip alamyz ghoy.

– Shirkin! Kýndi jekeshelendirip alsaq qoy, – dep bastyq mening "ertegime" elty bastady.

– Qayda asyghasyz? Týbinde oghan da jetermiz. Aldymen qatyndarymyzdy jekeshelendirip alayyqshy.

– Jaraydy, – dedi bastyq, jekeshelendiru tәrtibi boyynsha gazetke habarlandyru berip, qatynynyzdy auksiongha salasyz.

– Pojalysta, – dedim men, –  elimizdi eng ziyaly, eng órkeniyetti qoghamgha ainaldyratyn eng úly maqsatymyz – jekeshelendiru jolynda qatyn degen ne tәiiri. Pojalysta, salamyn.

Qatynymdy jer betinde eng birinshi jekeshelendiriletin qatyn  bolghandyqtan "Tarihta atyng qalady, Qostanayda qyryq qúlashtyq eskertkish ornatatyn bolady, Ginnesting rekordtar kitabyna  jazylasyn" dep, әri altyn saqina әperetin bolyp, auksiongha týsuge  әzer kóndirdim. Belgilengen kýni auksion da ótkizildi. "Qatyn týsedi" degen song ba,  kileng qasqalar men jaysandar, yghaylar men  syghaylar jinaldy. Qatynym buyndaryn  bylqyldatyp,  bókselerin  búltyldatyp  ortagha  qaray qayqanday  jónelgende  onyn  talshybyqtay  mayysqan  beline, «audarylyp-tónkerilip» bara jatqan mol «dýniyesine»  oqtay  týzu  ayaghyna  kózim  týsip,  ony  alghash kórip  túrghanday  esimnen tanyp qala jazdadym.

Býkil erkekterdin  kózi soghan audy. Ózimnin  ne býldirgenimdi  sol  sәtte týsindim. Endi osynshama «baylyqty» әldekimder iyelenip kete me degen oidan zәrem zәr týbine ketti.

– Au, myna  qatyndy  sipattap beretin bireu bar ma? –  dep otyrghandardyng biri aiqay  saldy.

– Men, men sipattap  beremin  dep ornymnan  jalma-jan atyp  túrdym. Sosyn ózimnin búl qatynnyng bayy ekenimdi bildirip, solardyng aldynda qatynymnyng qolynan týk kelmeytin olaqtyghyn, qashanda kir-qojalaq bolyp jýretin salaqtyghyn, aqylynyng sholaqtyghyn, ne aitsang soghan sene beretin doraqtyghyn, oihoy ne  kerek, it terisin basyna qaptap, sondyqtan auksiongha salyp otyrghanymdy aityp,  sayrap berdim. Jinalghandardyn  bәri de at-tondaryn ala qashty. Bastapqy baghasy on myng dollargha belgilengen qatynym on sentke de ótpey qaldy. Osylay keremet tapqyrlyghymnyng arqasynda qatynym ózime búiyrdy. Ertenine jekeshelendiru komiytetining bastyghy arqamnan qaghyp túryp, "Qisyq Týzelmesov qatyny Sylqym Qiqymqyzyn ózi jekeshelendirip aldy" degen №1 kuәlikti saltanatty týrde tabys etti.

– Ura! Jasasyn, jekeshelendiru, ura, jasasyn mening jer betinde № 1 jekeshelendirilgen qatynym! – dep aighay saldym.

Damir Ábishev, Qostanay qalasy

Abai.kz