Senbi, 4 Mamyr 2024
Ruhany janghyru 6395 0 pikir 31 Shilde, 2017 saghat 00:04

Aqan auylynda meshit ashylyp, alashty úlyqtaghan toy ótti

Ataqty Nauan hazirettey úlyq túlghany dýniyege әkelgen Kókshetaudyng irgesindegi Shúnghyrsha eli óz atalaryn úlyqtap, úlan-asyr toy jasady. Babalar izimen iman joly jalghassyn dep jana meshitti de asqaqtata boy týzetti. Birligi men yntymaghy jarasqan osy elding ónegeli isi kópting jýregine  qazaqtyng asyl tegi degen úghymdy sinire týsti. Tegi myqty, týbi de tereng elding bolashaghy da nyq bolatynyn osydan angharugha bolady.

Sonau patsha zamanynda Shóbek bolystyq etken  qarauyldyng shúnghyrsha ruynan taraytyn búl auyldar  súrqiya da, óktem sayasattyng kesirinen qonys etken jerinen, jaylap otyrghan jaylauynan jyraq ketken edi. Otarlau sayasatynyng saldarynan shúnghyrshanyng Imantau men Shalqardyng shúbar-shúbar shúrayly jerlerin meken etken seksen ýili bir atanyng qonys jerin «hantalapaygha» týsirip, malyn tartyp alghanyna tarih kuә.

Shúnghyrshanyng bir bútaghy tipti Torghaydyng Qima jerine baryp qazyghyn qaghypty. Basqa ónirlerge de aghayynnan alshaqtap ketkenderi qanshama. Kenes zamany kelip, erkindikti endi aldyq pa degende artel-artelge bólingen auyldan jiyrma tórt ýili adam ghana qaldy. Ashtyqtyng qara búlty tóngen sol kýnderi qystyng qaqaghan ayazynda deneleri kómusiz qalyp, kóktem shyghar jer qoynyna tapsyrylghanyn Aqannyng kónekóz qarttary úmyta qoyghan joq.

Osy elding eki jarylghan sol búlynghyr shaghyna da qanshama ghasyr uaqyt ótipti. Býgin sol arasy alystap, júptary jyraqtaghan bir atanyng balalary ózderining týp negizi taraytyn baba jerinde bas qosty.

«Alashtyng altyn shanyraghy» dep atalatyn etno-mәdeny festival shúnghyrsha elin ghana emes, qazaqtyng basyn qosyp, tughan jerge degen shynayy sýiispenshilik sezimin alaulatyp, eldik mýddege úmtyldyrdy. Aqan auylynda tigilgen aq shanqan kiyiz ýiler osy elden shyqqan nebir jaysandardy, batyrlar men aqyndardyn, biyler men moldalardyng esimimen atalyp,  eski zamandy eske týsirip qana qoyghan joq, jana ruhany janghyrudyng manyzyn arttyrdy.

Óz atasyn qadirlegen elding úrpaghy batyr, aqyn, dana bolmasyna kim kepil. Bizding de tegimizge qarap, kóshimizdi týzeytin kez keldi. Tegi myqty qazaqtyng býgingi úly kóshi әlemdik órkeniyetke qaray qaryshty qadam basyp bara jatqanyn joqqa shyghara almasaq kerek. Jas óskeleng úrpaghymyzdy da osylay danalyqqa tәrbiyelesek, osynsha úlan-baytaq jerimizdi qyzghyshtay qorghaytynyna senim de kýsheyedi.

Aqan auylyn enselendirip túrghan kýmbezi kýndey núryn shashqan  meshit ýii jan-jaqtan jinalghan qauymgha esigin aiqara ashty. «Múqysh molda» meshiti dep aishyqtala jazylghan mandaysha jazuy anadaydan kózge týsedi. Osy sharany ashyp, jýrgizgen qazaqqa tanymal aitysker aqyn, Qazaqstan Jazushylar odaghynyng mýshesi, osy elding tumasy Qúdayberli Myrzabek aldymen Múqysh atanyng kim ekenin bir eske salyp ótti.

Asyl dinimizdi qorghaymyn dep jýrip, patshanyng qatigez synaghyn bastan ótkergen Nauan haziretting atalas tuysy, shәkirti, izin basqan bauyry osy Múqysh molda eken. Nauan men Shәimerden qudalanghan kezde Múqysh molda da patsha zalymnyng jazasynan qútylmaghan. Óskemen jerine aiybyn óteuge sottalady.

Alghashqy qúttyqtau sóz sóilegen audan әkimining orynbasary Aydos Kamiyev Allanyng ýii ashylyp, quanghan elge  yrys pen bereke tiledi. Osy shara ayasynda óteli otyrghan «Alashtyng altyn shanyraghy» etno-mәdeny festivalining ashyluymen de qúttyqtady. Meshitti salyp, oghan sýbeli ýles qosqan bir top azamatqa audan әkimi atynan syi-siyaapttar jasady. Allanyng ýiine aqshalay syilyghyn da úsyndy.

Meshit ashylar kýnning aldynda múnda alghashqy júma namazy oqylghan edi. Auyl manayyndaghy segiz ziratqa ziyarat etilip, baghyshtaldy. Sebebi, bir auyldyng ainalasynda osylay zirattardyng kóptep ornalasuynyng da óz syry bar. Keshegi el basyna kýn tughan ashtyq jәne taghy basqa nәubetter jyldary qazaqtyng bar dalasy adamdardyng kómilgen molasyna ainalghan joq pa edi. Birde osy elding bir ýlken anasy nemeresimen birge  aidalada ashtyqtyng qasiretinen kóz júmady. Taghy bir Ókejan degen atamyz nәr jalghar eshtene tappay, ýiining esigining aldyna shyghyp, tayaqqa sýienedi. Jan-jaqtan bir týiir dәndi bólisip jeuge shaqyrghan auyldastaryna: «Jasarymdy jasadym, odan balalaryna nәr jalghatyp, solardy aman qalyndarshy...» dep  qyzaryp batqan kýnning qyzyl shuaghymen birge o dýniyege attanady.

Mine, bir elding tarihy býkil qazaqtyn  taghdyrly jolynan syr shertkendey әser aldyq. Sosyn úlylar kóp shyqqan búl shúnghyrsha elining tegin emestigine taghy da qanyghy týstik. Búl mening de jurnalist retindegi shynayy sózim. Ony osy sharagha qatysqan adamdar da jýregimen, jan dýniyesimen  úqqanyn aitar edim.

Zerendi audanynyn  bas imamy Qasymhan Ydyrys ómirden ótken aruaqtargha qúran baghyshtady. El aqsaqaldarynyng atynan sóz alghan Seyit Janәbilúly da, bir kezderi elden jyraq ketken shúnghyrshanyng bir bútaghynyng betke ústar azamaty, Qostanay ónirinde oblystyq dengeyde qyzmet atqarghan, qogham qayratkeri Amangeldi Sadyrbekov te óz tughan júrtynda bastary jaqsy iske toqaylasqanyna shynayy rizashylyqtaryn bildirdi.

Odan әri sóz oblystyng bas imamy Quanysh Sәbitke úsynyldy. Ol meshit salu sauabynyng asa joghary ekenin aitty. «Onday adamgha júmaqtan saray salynady» degen Alla elshisining (s.gh.s.) hadiysin de eske salyp ótti. Sondyqtan búl meshit te jaqsylyqtyng bastauy bolsyn degen tilegin joldady.

Auyl meshitining salynuyna bas-kóz bolghan el aghasy Baqyt Shylymov  osy izgilikti iske belsene atsalysqan azamattargha el atynan alghys hattardy tabys etti. Meshit ghimaratyn salghan Janarbek  Orazalinge jerlesteri astyna sәigýlik mingizdi.

Barsha qauymgha Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Mәjilisining deputaty, jazushy Baqytbek Smaghúldyng jalyndy sóilegen sózderi erekshe әser qaldyrdy. Qazaqtyng yntymaghyn  búzyp, yrysyna qol súqqan patshanyng missionerlik sayasatyna qasqayyp qarsy túrghan Nauan haziretterdin, býgin esimi meshitke berilgen Múqysh moldalardyng eldikti saqtaugha qosqan eren ýlesterin este ústaudyng taghylymyn aitty.

Aybarly Alataudan elordany Saryarqanyng tósine kóshiruding astarynda kóregen sayasat jatqanyn da óz sózine arqau etti.

Abylay men Kenesary handar ómirlerin bәigege tigip, teginnen tegin alash qamyn oilamaghan bolar. Sol azattyq endi qolymyzgha tiydi. Biz ony qasterley biluimiz kerek. Elding de bar asyldary osy últtyq bolmysty úlyqtaytyn isterge janashyr bolsa degen tilegin jetkizdi. Asqaq rәuishtegi jyryn da oqydy. Sosyn Aqan auylynda alashtyng úlyq toyyn toylaugha múryndyq bolghan aqyn bauyrymyz Qúdayberli Myrzabekke  aughan soghysy ardagerlerining odaghy taghayyndaghan patriottargha beriletin «Qoldaushy» medalin saltanatty jaghdayda tabys etti.

Meshitti resmy ashu qúrmeti Aqmola oblysynyng bas imamy Quanysh Sәbit pen Allanyng ýiin salghan demeushi Janarbek Orazalinge búiyrdy.

Osy rәsimderden keyin «Alashtyng altyn shanyraghy» festivali de ashylyp, shymyldyghy týrildi.  Aqmola oblystyq mәdeniyet basqarmasy basshysynyng orynbasary Gýlmira Beknazarova sóz alyp, ózining jýrek jardy qúttyqtauyn jetkizdi. Búl shara Mәlik atamyzdyng atyndaghy muzeyding biylghy alash toyyna arnaghan syilyq sybaghasy ispettes. Sebebi, biz ótken tarihty zerdelemey, bolashaqqa nyq qadam basa almaymyz. Ár adam shyr etip jerge týsken jerin qayda jýrse de jýregining týkpirinde ústaydy. Tughan jer – qashanda ystyq, qasterli. Elbasynyng ruhany janghyru bastamasy ayasynda osynday úlaghaty mol sharalar qolgha alynyp jatqanyn jaqsylyqtyng nyshany.

– Qazaqtyng shynayy sahnasy – dala, – dedi Qazaqstan Respublikasynyng memlekettik jattyqtyrushysy, halyqaralyq dәrejedegi tóreshi, últtyq sport týrleri boyynsha federasiyanyng viyse-preziydenti Ramazan Sәttibaev. Kómeski tarihty qoparyp, dәstýrdi janghyrtu qazaqtyng asqaq últ ekenin kórsetse kerek.

Búl aqyndaryn aitystyryp, әnnen shashu shashyp, kýiin kýmbirletken dalanyng toyy ghana emes, asaudy ýiretip, kókparyn shauyp, jambysyn atyp, asyghyn oinaghan halyqtyn  shat-shadyman qyzyghy men quanyshy edi.

Aytys sahnasyna shyqqan aqyndar Núrislam Ábdil, Rauan Qaydarov, Qúrmet Qúralhan, Toqtasyn Semeyhan, Toba Ótepbaev jәne Bergenbek Azatbekúly halyqqa tanylyp qalghan jýirikter. Qay qaysysy bolsa da, ózderining babynda ekendikterin kórsetti. Aqtyq synda kerekulik Rauan Qaydarov pen torghaylyq Toba Ótepbaev ózara sóz jarystyrdy. Songhysy osy aitystyng jenimpazy dep tanyldy. Barlyq aitys aqyndaryna aqshalay syilyqtar men diplomdar tabys etildi.

Bir sәt at qúlaghynda oinaytyn shabandozdardyn  sheberligin shyndaghan respublikalyq turnir elding delebesin qozdyrdy. Qazaq elining týkpir-týkpirinen jinalghan shabandozdar kileng asaulardy ýiretti. Noqta kórmey, búlqynghan asaulardyng moynyna  búghalyq saludan bastalatyn búl dodada erjýrekter men sheberler ghana jarystyng kóshin jalghastyrdy. Tipti, asau attyng jalyn tartyp mingen shabandozdar mónkip, yryq bermegen sәigýlikten qúlap, shang qauyp ta jatty. Osylay bas jýldeni Shyghys Qazaqstan oblysynan kelgen shabandoz Erasyl Diqanbaev iyelendi.

Tay jәne toq bәigelerding de óz qyzyghy eldi eliktirdi. Sóitip, tay bәigede – Dias Núrmolda, toq bәigede – Qanat Sýgirәliyev top jardy.

Jogharyda aitqanymyzday, últtyq sporttyng jamby, asyq atu, qazaq kýresi, kókpar týrlerinen de tartysty jarystar ótti. Ár sport týrinde óz jenimpazdary anyqtaldy. Bir aitarlyghy, osy jenimpazdargha berilgen aqshalay jýldelerdi Shúnghyrsha elining batyr, aqyn, dana túlghalarynyng úrpaqtary tikken edi. Qanshama aty shyqqan babalardyng esimderi auyzgha alyndy. Mysaly, bir elden shyqqan Nauan haziret, Mәmbetәli  Serdaliyn, Zarap Temirbekovterdi aitpaghanda,  denesi kiyeli Týrkistannan búiyrghan Kójemek batyrdyng erligi óz aldyna bir dastan. Al, Núry, Narymbay, Aqan, Mendibay, Aqqúly Qarabas batyrlar da qazaqtyng tәuelsizdigi jolynda jan ayamay kýresken túlghalar edi.

Múqysh, Janәbil, Imanbay, Núrghaly moldalar da elin imandylyqqa shaqyryp, kóp enbek sinirgen. Qapar jәne Sapar Baltabaev syndy beybit ómirding maytalmandary jәne taghy basqa tolyq jatqan úlyq túlghalary osy elding abyroyyn asqaqtatty. Búl da úrpaq sabaqtastyghynyng aiqyn ónegesin kórsetse kerek. Qarauyldyng Esenbay tarmaghy atasynan osynsha úlylar shyqqanyna tang qalasyng da. Al, olardyng esimderin tirilken úrpaghyna qalay riza bolmassyn.

Aq shanqan kiyiz ýilerding birin Aqan batyrdyng jetinshi úrpaghy Shiyap Áliyev tikken eken. Osy alty qanat aq ýide syrttan kelgen meymandargha as berildi. Jylqynyng jambasy jalpayyp, qazysy kertilip jelinetin basty asy salynghan astau tartyldy qonaqtargha. Sary qymyz da til ýiiredi. Qazaqtyng әr qiyrynan kelgen alash azamattary syr aqtarysty, bir-birine izgi tilek tilesti. Búl astyng da  tuystyqtyn, bauyrmaldyqtyng bir ghibratyn kórsetken kórinisi boldy. Osynday onnan asa ýiding ishindegi aq dastarhan basynda aq tilekter aqtaryldy.

«Alashtyng altyn shanyraghy» degen osy shyghar, bәlkim. Ár auyl, әr ru ózining әrgi tarihyn qayta janghyrsa, búl bólinudi emes, ruhany janghyrudy, alashtyng astyna birigudi angharsa kerek-ti. Biz de Aqan auylyndaghy osy dýbirli toydan osynday әser aldyq, oy týidik. Basqalar da osy elden ónege alsa eken dep tiledi.

Auylgha kire beriste «Alashtyng altyn shanyraghy» festivaline hosh keldinder!» dep aishyqty etip jazylghan jazu da, «Tughan jerin sýie almaghan, sýie almaghan tughan jerin» degen Elbasynyng danalyq sózi de alashtyng altyn arqau shanyraghynan qimay qoshtasqan bizge: «Tughan jerindi qúrmettesen, shúnghyrsha elindey  qasterle!» dep bir auyz sózdi jýregimizding lýpil soghysymen әuelete týskendey edi.

Alashymyz aman, onyng ruhy asqaqtay bersin!

Baqyt Smaghúl, Qazaqstan Jurnalister odaghynyng mýshesi, Aqparat salasynyng ýzdigi

Abai.kz

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1036
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 912
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 681
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 765