Senbi, 4 Mamyr 2024
Bilgenge marjan 12359 5 pikir 25 Shilde, 2017 saghat 09:41

Qan qúidyrudyng paydasy men ziyany

Men  on jasqa  kelgende, esim  kire  bastady. Anam Qamariya (marqúm) auruhanada  әielder  bosanatyn  jerde  júmys  isteytin. Bizdin  ýidin  qasynda kórshi  Sәrsengýl  degen  orta  jastaghy  kelinshek  tuyt ýstinde  kóp  qan  ketip, qany  ekinshi  toptaghy  donor  izdep  bazarda  sauda  satyp  túrghan  auzy  auzyna  júqpaytyn,  sumandaghan  bir  әieldin  qanyn  qúiyp  aman  qaldy  dep  ýige  anam  aityp  kelgeni  esimde.

Eki  aptadan  son, Sәrsengýl  auruhanadan  shyghyp  ýiine  kelip,  ayaq-qolyn  jinap,  shildehanagha  anamdy  shaqyrghan. Qoy  auzynan  shóp  almaytyn  Sәrsengýldin  minezi  adam  aitsa  nanghysyz  ózgerip, shildehananyn  basynan  ayaghyna  deyin  sumandap  eshkimge  sóz  bermepti. Al, enesi  bolsa, aman  qalghanyna  quanyp, "jaraydy  sóiley  bersin"  dep  ýndemepti. Biraq, onyn  minezi  kýn  sanap  qúlpyryp, adam  tanymastay   ózgeripti. Sodan  ne  kerek, enesi  Sәrsengýldin   әke-sheshesin  shaqyryp  "Myna  qyzdaryna  ne  kórindi. Auruhanadan  shyqqannan  beri  365 gradusqa  ózgerip, ýiden  bezip, bazar  aralap  ósek  soghyp, balagha  qarau  degen  oiyna  kirip-shyqpaydy. Barmaghan  dәrigerimiz, ashpaghan  esigimiz  qalmady. Endi  qyzdaryndy  alyp  ketinder  nemese  jyndyhanagha  tapsyryndar"  degen.

1988 jyly  jazda Tashkenttegi  kardiologiya  ortalyghyna  aparyp  Mәskeuden  kelgen  Nikolay  Kolesnikov degen  dәrigerge  qaratqanda  baryp  búl  súraqtyn  jauabyn  tauypty. Sonda  N. Kolesnikov myrza: «Adam  boyynan  kóp  qan  ketip,  donordyn  qanyn  qúighanda  sol  adamnyn  minez-qúlqy, jýris-túrysy, is-әreketi, tipti  etekkir  uaqytyna  deyin  ózgeru  әbden  mýmkin, qannyn  qúramyndaghy  kody  auysyp  ketken» degen  qorytyndy  jasaghan. Ýsh  ai  boyy  Kolesnikovke  qaralyp  otyryp  Sәrsengýldin  qanyn  alyp  otyryp  bayaghy  qalpyna  keltirgen.

4 synypta  oqyp  jýrgen  kezim, 1988 jyldyng 7 jeltoqsan  kýni  keshqúrym janalyqtardan  estidik, sol  kýni  tanghy  saghat  10-41 minut ótkende  30-sekundtyn  ishinde  Armeniyanyn  soltýstik-batysyndaghy  Leninakan (qazir Gumriy), Stepanavan, Kirovakan (Vanadzor), Spitak degen  qalalarymen  qosa  58 selo, 300 auyl-aymaqtary  jer  silkinu  saldarynan  jermen-jeksen  bolghanyn. Qúday  basqa  salmasyn, 25 myn  adam qaytys  bolyp, 20 myn  adam  mýgedek  atanghan, jarty  million  adam  baspanasyz  qalghan,  514 myn  adamgha aman alyp qalu ýshin qan qún kerek bolghan. AQSh-ta  jýrgen  M.S.Gorbachevqa  Ýkimet  ýiinin  basshysy  Nikolay  Rojkov  habar  berdi, M.Gorbachev  10 jeltoqsanda  baryp, Armeniyagha  jetti. KSRO-nyn  qausaghan  krandary  jaramsyz  edi, tipti  úshaqqa  syimady, KSRO-nyn  shekarasynan  adam  týgil, shybyn  ótpeytin, amalsyzdan  әlemnin  20-gha juyq  elderden AQSh, Úlybritaniya, Ispaniya, Fransiya, Italiyadan  jәrdem  súraugha  mәjbýr  boldy. Armeniyadaghy  jer  silkinudegi  júmystardy  General-mayor Nikolay  Tarakanovtyn  basshylyghymen  jýzege  asty, qanshama  qorqynyshty  jaghdaylardy  kózine  jas  alyp  otyryp  bayandap  berdi.

Býkil  Kenes  odaghynan  kómekke  eriktiler  men  qosa  jәrdem  qolyn  sozushylar  aghyldy. Býkil  auruhanalardan  qan  tapsyru  jalghasyn  tauyp  bәrin  Armeniyagha  alyp  ketken. Aradan  bir  jyl  óter-ótpes  әlgi  qandardy  qaytaryp  jiberipti. «Qazaq  halqyna  alghysymyz  sheksiz, biraq  biz  sizdin  qandarynyzdy  ala  almaymyz. Óitkeni  san  ghasyrlar  boyy  atadan  balagha   jalghasyn  tauyp  kele  jatqan  qannyn  qúramyndaghy últtyq  kodymyzdy  joghaltqymyz  kelmeydi. Sebebi  sizder  músylman, biz  krestiyan  dinindegi  katolikpyz, Alla  sizderge  razy  bolsyn» dep  syrtyna  jazyp  jiberipti.

Osy  qan  qúi men qan  aldyru  turaly  aqparatty  kóp  jyl  ózimshe  zerttedim. Kóptegen  kitaptar  oqydym. Juyrda  Astanadaghy  Áziret  Súltan  meshitindegi  Ál-Hidjama  meshitindegi  ortalyqqa  baryp  Bijan  degen  jas  jigit  menen  350 gramday  arqamnan  qan  aldy. Jelkemde  azdap  shanshu  bar  edi, týbegeyli  joghaldy. Ózimdi  keremet  jenil  sezindim. Sondyqtan  qúrmetti  músylman  bauyrlar  densaulyghynyzgha  baylanysty  qan  aldyrtyp  túru  Múhammed  payghambardyn  kórsetip  ketken  joly. Endi  әrkim  ózi  biletin  zamanda  ómir  sýrip  jatqandyqtan, bireuge  aqyl  aitudan  aulaqpyz, biraq  birinshi  baylyq  densaulyq  demekshi,  densaulyghymyzgha  nemqúrayly  qaramayyq.

Hidmaja — emdeudin  islamdyq  әdisi. Búl denedegi, jandaghy  jәne  ruhtaghy  barlyq  aurudan jazylugha  әser  etedi. Qan terining jogharghy  jaghyndaghy  belgili  bir  oryndardy  tilu  arqyly  shygharylady. Qan  alu  ýshin  qazirgi qúraldardy  paydalanghan  abzal. Hidjama erkekterge, әielderge  jәne  balalargha  da  jasalady. Tipti  әielder  etekkir  kelgen  kezde  de tughannan  keyin qan  ketu  kezinde  de, belgili  sebeptermen  hidmaja  jasay  alady. Hidmaja  qanday  aurugha  bolmasyn  jaqsy  kómektese  alady. Auru  bir  nauqastan  ekinshi  bireuge  júqpas  ýshin  әrbir  emdelushinin  jeke  qúral-jabdyqtary  boluy  tiyis. Hidjamagha  deyin  jәne  keyin  jaraqatty  barlyq  qúraldardy  tazalap, dezinfeksiya  jasau  ýshin  «Betadiyn» nemese  medisinalyq  spirtti  paydalanu  qajet. Anas ibn  Mәlik (r.a) Allah  Elshisi (s.gh.s) bylay degenin  aitady; «Eger de  kimde-kim denesinen  qan  aldyrghysy  kelse  әr  aidyn  17,19, nemese 21 kýnderin  tandasyn, onyn  ólimge  әkeluine  jol  bermender» (Salih sunan  Ibn Mәjә, әl-Álbany 2808). Hidjamanyn  búl  týri  ýshin  qanday da  belgilengen  shart  joq. Múny  qajet  jaghdayda  kez-kelgen  uaqytta  isteuge  bolady.

Allanyn  Elshisi (s.gh.s) bylay deydi: «Eger  de  sizderden  bireulerdin  qany  tasysa, odan  qan  alu  qajet, qan  tasyghan  jaghdayda  adam  ólip  te  ketui  mýmkin». «Ashqúrsaq  kezinde  qan  aldyrghan  jaqsy. Ol aqyldy tolyqtyrady, adamnyn  este  ústau  jәne  jattap  alu  qabiletin  jaqsartady». Tipti  densaulyghy  jaqsy  adamdar Ramazannyn  týninde  de  denesinen  qan  aldyrghan. Hidjamadan  keyin  tósek  qatynasynda  bolu  ziyan  әkeledi  degen  pikir  eshqanday  dәleldenbegen. Hidjamagha  deyin jәne  keyin  sýt  ónimderin  tútynu  ziyan  әkeledi  degen  pikir  eshqanday  dәleldenbegen. Hidjama  jýktilik  kezinde  keri  әser  etedi  degen  dúrys  emes. Qan  toqtaghan  kezde  ghana  hidjama  ayaqtaldy  dep  esepteledi.

Hidjama  kezinde  tilinetin  jer

  1. Bastyng tóbesi
  2. Enbek
  3. Moyynnyng qaptaldary  (moyyn tamyrlary  ornalasqan  jer)
  4. Arqanyng jogharghy  bóligi  (jauyryndar  arasyndaghy  kenistik)
  5. Tabannyng jogharghy  bóligi
  6. Jelke (oghan qatysty  kepildi  hadister  joq)
  7. Jelkening teren  bóligi  (jelke  sýieginen  bastap  jәne  tómen, oghan  qatysty  hadister  joq)

Júmamúrat  Shәmshi, tariyh  ghylymdarynyn  kandidaty

Abai.kz

5 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1043
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 923
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 686
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 776