Seysenbi, 14 Mamyr 2024
Janalyqtar 2272 0 pikir 5 Qarasha, 2010 saghat 03:46

Aldan Smayyl. Bizge balalardy mediazorlyqtan qorghaytyn zang kerek

Mәjilisiting jalpy otyrysynda  deputat Aldan Smayyl balalargha arnalghan aqparattardyng baqylausyzdyghyn aityp, Premier-Ministr Kәrim Mәsimovke deputattyq saualnama joldady.
«Mening deputattyq saualym búryn da kóterilgen, alayda tiyisti basqaru oryndary mәn bermegen mәselege arnalyp otyr. Biz býginde ómirimizde bolyp jatqan aqparattyq jәne ruhany ózgeristerden kósh keyin qalyp kelemiz. Ásirese, jastar men jasóspirimderge kompiuterlik aqparattyng yqpaly turaly oilanar týrimiz bayqalmaydy. Áldekimderding tәp-tәuir biznesine  ainalghan, kóp rette kontrabandalyq jolmen әkelinetin elektrondyq núsqadaghy oiyndar balalardyng minez-qúlqy men psihologiyasyna keri әser etetin súrapylgha ainalyp barady. Astana men Almatynyn, oblys ortalyqtarynyng supermarketterinde, jeke klubtarda qaptap ketken, osynday oiyndardy kórsetuge arnalghan oryndar arqyly qatygezdik te, meyirimsizdik te, basqa da jaghymsyz qylyqtar da nasihattalady. Onyng naqty kórinisi qanday deseniz, mektep jasyndaghy balalardyng arasynda bolyp jatqan, elding jaghasyn ústatqan oqighalar jayynda oilanynyz. Topqa bólinip qaqtyghysu, qorqytyp-ýrkitip aqsha jinau, qaru júmsau bir qalanyng shenberinde emes, ónirlerding kópshiliginde bayqaluda. Al múnyng syry nede? Balalargha arnalghan aqparattyng baqylausyz ketkendiginde.

Mәjilisiting jalpy otyrysynda  deputat Aldan Smayyl balalargha arnalghan aqparattardyng baqylausyzdyghyn aityp, Premier-Ministr Kәrim Mәsimovke deputattyq saualnama joldady.
«Mening deputattyq saualym búryn da kóterilgen, alayda tiyisti basqaru oryndary mәn bermegen mәselege arnalyp otyr. Biz býginde ómirimizde bolyp jatqan aqparattyq jәne ruhany ózgeristerden kósh keyin qalyp kelemiz. Ásirese, jastar men jasóspirimderge kompiuterlik aqparattyng yqpaly turaly oilanar týrimiz bayqalmaydy. Áldekimderding tәp-tәuir biznesine  ainalghan, kóp rette kontrabandalyq jolmen әkelinetin elektrondyq núsqadaghy oiyndar balalardyng minez-qúlqy men psihologiyasyna keri әser etetin súrapylgha ainalyp barady. Astana men Almatynyn, oblys ortalyqtarynyng supermarketterinde, jeke klubtarda qaptap ketken, osynday oiyndardy kórsetuge arnalghan oryndar arqyly qatygezdik te, meyirimsizdik te, basqa da jaghymsyz qylyqtar da nasihattalady. Onyng naqty kórinisi qanday deseniz, mektep jasyndaghy balalardyng arasynda bolyp jatqan, elding jaghasyn ústatqan oqighalar jayynda oilanynyz. Topqa bólinip qaqtyghysu, qorqytyp-ýrkitip aqsha jinau, qaru júmsau bir qalanyng shenberinde emes, ónirlerding kópshiliginde bayqaluda. Al múnyng syry nede? Balalargha arnalghan aqparattyng baqylausyz ketkendiginde.
Atalghan mәselening ózektiligi sonshalyq, ol әlemdik dengeyde talaydan beri talqylanyp keledi. 2006 jyly Gonkongte bilim beru qoghamdary úiymdastyrghan halyqaralyq ghylymy konferensiyada qaraldy. 2007 jyly Saraevada shaqyrylghan «Birtútas әlem. Bilim beru jәne mәdeniyetaralyq dialog» atty salystyrmaly bilim beru qoghamdary kenesining HIII Kongresinde de arnayy sóz boldy. Solardyng bәrinde balalardyng densaulyghy men minezine keri әser etetin elektrondyq jәne televiziyalyq aqparattar men oiyndargha qatang baqylau ornatudyng qajettigi aityldy. Osy mәrtebeli jiyndarda keltirilgen derekterge qarasaq, kabelidik arnalar arqyly balalar kýnine 17 ólim kórinisterin baqylaydy eken. 37 ret atys-shabys, úryp-soghu sekildi qatygezdik ssenalaryn kóredi.
Osynyng bәrining aldyn alu ýshin AQSh Kongresi 1954 jyldyng ózinde telezorlyqtyng әseri turaly mәseleni talqylaghan. 1972 jyly mediazorlyqtyng kәmeletke tolmaghandargha teris yqpalyn 50 amerikandyq ghalym arnayy zerttep, 5 tomdyq enbek jazghan. 2003 jyly osy elde «Balalardy beyneoyyndardaghy jynystyq qatynas pen zorlyqtardan qorghau» turaly Zang qabyldandy. 2005 jyly Resey telearnalarynyng bir top jetekshisi «Zorlyq pen qatygezdikke qarsylyq» Hartiyasyna qol qoydy, ózderi basqaryp otyrghan arnalarda oghan jol bermeytindikterin mәlimdedi. Osynday qadamgha bizding telebasshylar barsa, qúptarlyq is emes pe?!
Kóptegen órkeniyetti elderde balalardy mediazorlyqtan qorghaytyn arnauly zandar bar. Latviyada 1995 jyly «Teleradiohabar turaly» Zanda oghan tiym salyndy. AQSh, Kanada, Germaniya, Angliya, Norvegiya, Daniya, Shvesiya, Avstriya, Fransiya, Italiya, Japoniya t.b. elderde balalardy ziyandy kompiuterlik oiyndar men telekórinisterden qorghaytyn zandar búdan kóp búryn kýshine engen. Múnday zandar Gruziyada 2001, Ukrainada 2003 jyly qabyldandy.
Osynday qadamdargha biz de baruymyz kerek. Supermarket dýkenderinde qaptap ketken, baqylaudan tys qalghan kompiuterlik oiyn klubtaryn memlekettik túrghydan qadaghalaytyn, syrtqy elderding telearnalaryn aqparattyq sýzgiden ótkizu turaly qoyylyp jýrgen talaptargha jauapkershilikpen qaraytyn kez jetti.
Respublikanyng keybir mektepterinde bolyp jatqan balalar ólimi turaly oilanghanda, osy mәsele, aqparattyq qatygezdikti toqtatu mәselesi tolghandyrugha tiyis. Bizge balalardy mediazorlyqtan qorghaytyn zang kerek.  Týrli zandargha synalap engizilgen birdi-ekili baptardy zerttep shyghyp, olardyng jalpylama әri jaydaq ekenine, arnayy qarastyrylmaghan song kóbine oryndalmaytynyna kóz jetkizgen song osylay dep otyrmyz. Múnday baptarda kompiuterlik oiyndar turaly aitylmaydy da.  Al balalardy minez-qúlqyna keri әser etetin aqparattan qorghaytyn arnayy zang jasalyp qabyldanghansha kompiuterlik klubtar  tekserilip, qatygezdikke qúrylghan oiyndargha jappay tiym salynsyn. Balalardy búdan bylay ziyandy biznesting qúrbany etip, beyjay otyrugha bolmaydy. Talap tilegimiz osy»
R.S Aldan Smayyldyng deputattyq saualyn qoldap, Mәjilis deputattary: Satybaldy Ibragimov, Bekbolat Tileuhan, Gýlnәr Seyitmaghanbetovalar qol qoyghan.

Aqparat QR Parlamenti Mәjilisi Apparatynyn  Baspasóz qyzmetinen alyndy

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1995
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2411
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1968
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1576