Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Janalyqtar 3912 0 pikir 1 Mausym, 2009 saghat 08:43

Ardaq Berkimbaev. Anashanyng qyzyghyn qashan kóremiz?

Úlybritaniyanyng GW Pharma farmasevtikalyq kompaniyasynyng mamandary marihuanadan dәri-dәrmek shygharudy óndiristik jolgha qoymaq. Kompaniyanyng zertteuler departamenti mamandarynyng aituynsha, sora qúramynyng 60-70 payyzy adam psihologiyasyna әser etetin zattargha jatpaydy. Marihuana ekstraktileri qaterli isik, epiylepsiya men shizofreniya, semizdik pen qan qysymyn emdeude paydalanyluy mýmkin. Birinshi kezekte marihuana negizinde krem shygharylghaly otyr. Endokannabioiyd, adam aghzasynan bólinip shyghatyn zat, marihuananyng komponentterine óte úqsas. Búl teri aurularynyng barlyghyn derlik emdeuge bolatyn dәri jasap shygharugha mýmkindik beredi.
Shynghys Aytmatovtyng bildey romanyna arqau bolghan elimizding Shu ónirin marihuanasy men gashiyshi arqyly әlem biledi. 138 myng gektardy alyp jatqan alqaptan jylyna 145 myng tonna marihuana men 6 myng tonna gashish óndiruge bolady. Osy óndirilgen esirtki zattary qara naryqta jýzdegen million dollargha baghalanady. Sonyng saldarynan Qazaqstan esirtki tasymaldaytyn tranzittik el ghana emes, ony óndiretin alyp aimaqqa da ainaldy. Esirtkige qarsy qarqyndy kýres jýrgizilip jatqanymen, qara naryqtaghy qymbat bagha ony dayyndaushylar men satushylardyng qarasyn azaytpay otyr. Nasha alqaptaryn órtep, uly himikattar sebilgenimen de odan tek  januarlar men qústar ólude. Al esirtki shópteri búrynghy qalpynda  jayqalyp ósip túr.

Úlybritaniyanyng GW Pharma farmasevtikalyq kompaniyasynyng mamandary marihuanadan dәri-dәrmek shygharudy óndiristik jolgha qoymaq. Kompaniyanyng zertteuler departamenti mamandarynyng aituynsha, sora qúramynyng 60-70 payyzy adam psihologiyasyna әser etetin zattargha jatpaydy. Marihuana ekstraktileri qaterli isik, epiylepsiya men shizofreniya, semizdik pen qan qysymyn emdeude paydalanyluy mýmkin. Birinshi kezekte marihuana negizinde krem shygharylghaly otyr. Endokannabioiyd, adam aghzasynan bólinip shyghatyn zat, marihuananyng komponentterine óte úqsas. Búl teri aurularynyng barlyghyn derlik emdeuge bolatyn dәri jasap shygharugha mýmkindik beredi.
Shynghys Aytmatovtyng bildey romanyna arqau bolghan elimizding Shu ónirin marihuanasy men gashiyshi arqyly әlem biledi. 138 myng gektardy alyp jatqan alqaptan jylyna 145 myng tonna marihuana men 6 myng tonna gashish óndiruge bolady. Osy óndirilgen esirtki zattary qara naryqta jýzdegen million dollargha baghalanady. Sonyng saldarynan Qazaqstan esirtki tasymaldaytyn tranzittik el ghana emes, ony óndiretin alyp aimaqqa da ainaldy. Esirtkige qarsy qarqyndy kýres jýrgizilip jatqanymen, qara naryqtaghy qymbat bagha ony dayyndaushylar men satushylardyng qarasyn azaytpay otyr. Nasha alqaptaryn órtep, uly himikattar sebilgenimen de odan tek  januarlar men qústar ólude. Al esirtki shópteri búrynghy qalpynda  jayqalyp ósip túr.
Osy mәselelerding bәrin eskere kele, el ýkimetining bastamasymen Jambyl oblysynyng Shu qalasynda 2004 jyly esirtki shópterinen halyq tútynatyn tauarlar shygharatyn zauyt qúrylysy qolgha alynghan bolatyn. Qazaqstan men Germaniyanyng birikken FESO Textile kәsiporyny salmaqshy zauyt qúny 54 mln dollargha baghalandy. Óndiristing basty baghyty – jabayy soradan mata, avtomobili óndirisine qajetti materialdar dayyndau. Tipti odan jasalatyn materialdar әigili Mercedes kólikterinde qoldanys tabady dep kýtken edik. Joba jetekshilerining aituynsha, búl mata týri maqtadan jasalghan matadan esh kem týspeydi. Álemdik avtoóndiris damyghan sayyn bizding dayyndaghan tehnikalyq sipattaghy matalarymyzgha da súranys joghary bolady dep týsindirgen edi. Sonymen qatar zauyt bolashaqta tehnikalyq talshyqtar, qúrylys zattaryn, kosmetikalyq ónimder shygharudy josparlady. Meje boyynsha zauyt qúrylysy 2005 jyldyng sonynda ayaqtalyp, eki jyldan keyin tolyq quatynda júmys isteydi dep boljanghan edi. Joba iske asatyn bolsa, zansyz esirtki ainalymy men paydalanu azayady, jergilikti jerde jana júmys oryndary ashylyp, el ekonomikasyna tabys әkeledi dep kýttik.
Ókinishtisi, bastalghan is ayaqsyz qaldy. Memlekettik organdar tarapynan beriletin tehnikalyq-óndiristik kelisimder men rúqsat beretin qújattardyng dayyn bolmauyna baylanysty zauyt qúrylysy belgisiz merzimge shegerildi. Osylaysha, ózimiz «bir oqpen eki qoyandy atyp alatyn» mýmkindigimizge túsau salyp otyrmyz.
Osy rette ekonomist-ghalym Toqtar Esirkepov: «Qoghamgha qanshama ziyan әkelip otyrghan esirtkini halyqqa paydaly zatqa ainaldyrudy qaytken kýnde de iske asyruymyz kerek. Shu alqabyndaghy jabayy týrde ósip-ónip jatqan esirtki shópterdi ónerkәsipte paydalansaq, útylmasymyz anyq. Zauyt qúrylysynyng ayaqsyz qaluyn «payda bermeydi» degendikten toqtap qaldy dep oilamaymyn. Bizde burokratiyalyq kedergiler de, kәsipkerlikting damuyna ziyanyn tiygizetin jaghdaylar da kóp. Damyghan elderding birazy múnday ósimdikterdi ózderi ósirip, paydasyn kóptegen salalarda kórip otyr. Qay jaghynan da paydaly sharuadan bas tartpaghanymyz abzal», – deydi.
Demek, biz tipti atyn ataugha iymenetin, «qara sora», «anasha», «travka», «shala», «sentr», «plan», «әnjubas» dep atauyn neshe shaqqa jýgirtip «erkeletetin»  ortaaziyalyq kannabioid Cannabis indica  jergilikti marihuana adamzat iygiligine qyzmet etuge dayyn. Myndaghan adamdardyng taghdyryna kólenkesin týsirip otyrghan asa ziyandy tabighat qúbylysymen tek qaradýrsin jolmen ghana kýrespey, ony óz iygiligimizge baghyndyru ýshin zamanauy tehnologiyamen jaraqtanyp, әlemdi tamsandyratyn jol tabugha ózimizding niyet-qúlqymyz ben qajyr-qayratymyz ghana jetispey otyrghan tәrizdi.
Kerek derek
Qazirgi tanda sora (konoplya) Gollandiya ekonomikasyna qyzmet etude. Múnda shiykizaty esirtki shópterinen túratyn eki zauyt bar. Avtokólik ónerkәsibine arnalghan talshyqtar, qaghaz, jip, mata, may, tipti shokolad óndiriledi eken.
Tarihy derek
Shu alqabynda soranyng qay uaqyttan beri ósip jatqanyn eshkim tap basyp aita almaydy. HVIII ghasyrdyng ayaghynda Týrkistan gubernatory general Kolpakovskiy ýndi sorasynyng úryghyn aldyryp, qúm kóshin toqtatu ýshin ósirtken. Al ózining nashalyq sapasymen belgili ýndi sorasy jana ortagha beyimdelip, sapasy kýsheye týsken. Osydan bolar, Shu alqabynyng esirtki shópteri qara naryqta joghary baghalanady.

 

 

Ardaq Berkimbaev, Almaty qalasy
«Alash ainasy» 30 mamyr 2009 jyl

0 pikir