Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Kókmúnar 8368 0 pikir 11 Mausym, 2015 saghat 10:02

QAJYMÚQAN GhABDOLLA. SÁBY BOLGhYM KELEDI

Aytys-tartys, qyrghyn-sýrgin, atu-shabu... Key­de adam bala­sy osynau las óm­ir­den, sasyq saya­sat­tan sharshap, me­zi bolyp ketedi...

Bir sәt jalghannyng barlyq jamandyqtaryn úmytyp, taza jýrek sәby bolghyng keledi...

Shybyq minip, auyldyng kóshesin shandatqyng keledi...

Shildir shildede salqyn sugha kýmp berging keledi...

"Baldyrghandy" basyna jastap oqyghyng keledi...

Biraq...

...Álgi әkirendegen әlemnen, әzәzil qughan adamnan qútyla almaysyn...

“Ázәzil” demekshi, kýnәdan pәk, sýtten aq bala kezimizde osy sózdi mýldem estimeytin edik...

Ázәzil, jyn, shaytan, ibilis, peri, laghynet, dii... Qúday saqtasyn, adamzat balasynyng osy bir naghyz dúshpandary osy kýni tórimizge ótip, tóbemizdi oiyp jatqan sekildi...

Osy nәkóstar kimder? Biz búlardyng arbauyna nege týsip qala beremiz? Búl pәlelerden qalay qútylugha bolady?..

Diny týsinik jynnyng adam men perishteler sekildi Alla Taghalanyng jaratylystarynyng biri ekendigin aitady. Alla Taghalanyng jyndardy adamdardan búryn jaratqandyghyn «Hijiyr» sýresinin: «Biz adamdy qara balshyqtyng ózgertilip, kepkeninen jarattyq. Al, jyndy (adamnan) aldyn, qyzuy qatty (týtinsiz) ottan jarattyq» – degen 26-27 ayattary dәleldeydi.

Jyn men adam ne ýshin jaratyldy?

Alla Taghala qasiyetti Qúranda: «Jyn men adamzatty Ózime qúlshylyq qylulary ýshin jarattym. Olardan bir nesibe tilemeymin әri olardyng Meni tamaqtandyrularyn da qalamaymyn» deydi. («Zәriyat» sýresi, 56-57 ayattar). Yaghni, adamdar sekildi jyndar da qúlshylyq jasaugha, halalgha búiyrylghan. Biraq, jyndardyng arasynda da Allagha iman keltirip qúlshylyq etetin músylmandary da, adasushylary, týrli toptaghylary da bolady. Músylman jyndar adamdarmen baylanysqa týspeydi. Sebebi, oghan tyiym salynghan. Adamdarmen kәpir shaytandar baylanys jasaydy, tipti, ishine kirip ketui mýmkin.

Jyn ottan jaratylsa, tozaq otyna qalay janady?

Áytkenmen, adam topyraqtan jaratylghanymen, ol topyraq emes qoy?! «Bir kýni Alla Elshisi tanerteng túryp namaz oqydy, men de onymen birge túrdym. Ol әndetip oqyp jatyr edi, kenet mýdirip qaldy. Keyin namazyn ayaqtaghan son: «Eger sen mening Ibilisti qalay ústap alyp, silekeyining salqyndyghy qolyma bilingenge deyin túnshyqtyrghanymdy kóre alghanynda ghoy» dep aitty» – deydi Ábu Said әl-Hudry (Ahmad).

Al, kýidiretin otty denening suyq silekeyi bola ma?

Allanyng Elshisi taghy bir hadiysine: «Allanyng dúshpany – Ibilis mening betime qong ýshin kómirding shoghyn әkelipti» (әn-Nas) degen edi. Demek, jyndar da adam sekildi ottan alys tәnin qanaghattandyru, ósu ýshin tamaqtanady.

Jyndar birdey me?

Hadiste jynnyng ýsh týri bar: birinshisi – aspanda úshyp jýredi, ekinshisi – jylandar men itterde ómir sýredi, ýshinshisi – bir oryngha negizdelgenimen, jyldam jyljugha asa qabiletti. Olardyng iman keltirgenderin «jyn» dep atasa, imansyzdary «shaytan» dep atalady jәne búlar Ibilisting әskerining qatarynda bolady. Ibilis - Adam atagha sәjde jasaudan bas tartqan jyndardyng atasy. Shaytan - alas­ta­tylghan, shek­ten shyqqan, jyn toptarynyng óte tәkәppary әri ziyandysy.

Jyn qanday beynede kórine alady?

Jyndar adamdargha týrli beynelerde: eshki, jylan, jolbarys, saryshayan, at, týie, qoy, qús, adam t.b qalpynda kórine alady. Sahih hadiste ýsh týsting (týs kóru) birining “shaytany týs” ekendigi aitylghan.

Jynnyng kýshi men qabileti qanday?

Jyndar әdetten tys quatty jyldamdyq qabyletine iye. Mysaly, «Nәml» sýresining 39-ayatynda Ifrit atty kýshti jyn Sýleymen Payghambargha: «Men Yemendegi Biylqis patshayymnyng taghyn IYerusalimge sen ornynnan túrghanynnan búryn alyp kelemin. Búl iske kýshim jetedi әri senip tapsyrugha layyqtymyn» degen bolatyn...

Jynnyng maqsaty ne?

Jynnyng negizgi maqsaty - barlyq Adam úrpaqtaryn arbap-aldap, qalayda tozaq otyna týsiru. Búl jayynda Alla Taghala: «Aqiqatynda, shaytan senderge jau, son­dyq­tan, ony jau tútyndar. Ol óz tobyn (oghan erushi­lerdi) Saiyrgha (Tozaqtyng bir aty) kirgiziletinder qa­tar­ynda bolugha shaqyrady» («Fatyr» sýresi, 6-ayat) - deydi.

Jyn men shaytan adamdardy, eng aldymen, imansyz­dyqqa, Allagha serik qosugha, Allagha jәne Onyng Elshisine senbeuge shaqyrady. Adamdy kýnәli isterge, tyiym salynghandy jasatugha baryn salady; músylmandardyng arasynda dúshpandyq pen jek kórushilik ornatugha tyrysyp baghady. Shaytan adamnyng barlyq isine qatysady. Ár adamnyng janynda bir jyn bolady. Payghambar bir hadiysinde: «Senderding qaysybireulerinde bolsyn jyndardan bolghan qosaqtalghan seriktering bolady. Mening de sonday serigim bar. Biraq, Alla Taghala maghan oghan qarsy jәrdem berdi de, ol jyn músylman boldy. Endi, ol tek jaqsylyqqa búiyrady» deydi.

Jyn adamnyng dúshpany bolghanymen, Allagha jaqyndau, Jaratqannyng búiyrghandaryn oryndau, Qúran men sýnnettegi dúghalardy oqyp jýru – jyndardan qorghanudyng joldary ekendigin úmytpau kerek.

Jyndar óle me?

Sózsiz, jyndar óledi. Sebebi, Alla Taghala Ózinen basqa barlyq jaratylystyng ólim dәmin tatatyndyghyn bayan etti...

*** *** ***

(Bala Qajymúqan)

...IYә, keyde bir sәt jalghannyng barlyq jaman­dyq­tarynan - әzәzil, jyn, shaytan, ibilis, peri, laghynet, dii – taza ajyrap, tym alysqa ketip; bitpeytin aitys-tartys, tausylmaytyn qyrghyn-sýrgin, arty joq atu-shabudan qútylyp, aqpeyil, móldir oily sәby bolghyng keledi...

Sosyn, shybyq minip, auyldyng kóshesin shandatyp kelip, salqyn sugha kýmp berging keledi...

...Jyndardyng óletini qanday jaqsy...

Abai.kz

0 pikir