...Ótken ghasyrdyng basynda Almatydaghy Ortalyq shirkeuding qasynda «Qazaqtar men itterding jýruine tiym salynady» degen jazular boldy desedi. Mýmkin, ras ta bolar; patshalyq Resey ózining otar elderin, sol eldegi últtar men úlystardy adam qataryna qospaghany bәrimizge belgili. Metropoliyanyng sol sayasatyn san týrli sayqal tәsildermen Kenes ókimeti de jalghastyrdy. Kenes ókimeti kezindegi orystandyru sayasatynyng negizgi tәsili - jasandy týrde orys tiline qajettilik tudyru jәne jergilikti últtyng tilin qoghamdyq ómirden yghystyryp shygharu bolatyn. «Orys tilin bilmeseng – adam bolmaysyn!» degen tújyrymnyng qazaq dalasyna keng taralghan kezeni de osy uaqyt edi.

Tәuelsizdik bizge jana eltanba men memlekttik tu bergenimen, ókinishke oray, qazaq tilining qoldanu dengeyin kótere qoymady. Qazaq tilin bireumiz moyyndasaq, endi bireumiz moyyndamaymyz. Sony kórip otyrghan sheteldikter, songhy uaqytta, qazaq tilin jyly jauyp qoyghan siyaqty.

90-jyldardyng basynda, Qazaq eline kóptegen halyqaralyq úiymdar men sheteldik  qorlar kelip, bizderge – ýkimettik emes úiymdargha – demokratiya qúrylymdaryn, adam qúqyqtaryn, ashyq qoghamnyng sharttaryn ýirete bastady. Sol uaqytta olardyng barlyq seminarlary men treningteri tek qana orys ne aghylshyn tilinde ótetin. Ásirese búl jaghday granttyq konkurstar kezinde, talay qazaq tildi úiymdardyng shetqaqpay bolyp, ysyrylyp qaluyna sebepshi bolatyn. (Meninshe, qazaq tildi ýkimettik emes úiymdardyng orys tildi úiymdargha qaraghanda az boluy, qazaq tildi azamattyq qoghamnyng damymay qaluynyng basty sebebi de osynda). Búl mәseleni men de birneshe mәrtebe kóterip, halyqaralyq qorlardyng basshylarymen qatty sózge de bardym. Osy kelensiz jaghdaydy sheshu maqsatynda 1996 jyly «Demokratiyany oqytyp ýiretu jәne taratu» Ortalyghyen qúryp, qazaq tilinde seminarlar jýrgizip, oqytushylar dayynday bastadym. Úmytpasam, 1997 jyldary ghana «Soros-Qazaqstan», «Evraziya», «Kaunterpart – Konsorsium» siyaqty qorlar konkursqa qazaq tilindegi jobalardy qabylday bastady. Eng qyzyghy, alghashqy jyldary sol jobalargha saraptama jasau, bagha beru, oryn ýlestiru de mening enshimde bolatyn...Bizding Ortalyqtyng mýsheleri shet elderdegi san týrli treningterden ótip, respublikanyng batys, ontýstik ónirlerinde jýzdegen seminar-treningter ótkizdi.

Sodan beri 20 jylday uaqyt ótipti. Alayda halyqaralyq qorlardyng qazaq tilin mensinbeushilik kózqarasy әli kýnge deyin ózgermegen siyaqty. Keshe ghana mening poshtama týsken myna bir habarlamany kórip, jaghamdy ústadym.       

«Fond Evraziya Sentralinoy Aziy y Ekspertnyy Sentr NPO priy Almaty Management University obiyavlyait otbor priglashennoy zayavky na zakupku uslug po provedenii treninga na temu «Roli volonterskoy deyatelinosty v NPO sektore» dlya predstaviyteley NPO, v ramkah proekta «Inisiativa po razvitii potensiala ekspertov v sfere NPO», finansiruemogo kompaniey Shevron. Yazyk provedeniya: Russkiy.  

FESA y Ekspertnyy Sentr NPO Almaty Management University v partnerstve s Kompaniey Shevron v Kazahstane zapustily proekt «Inisiativa po razvitii potensiala ekspertov v sfere NPO Kazahstana» dlya uluchsheniya organizasionnogo y institusionalinogo razvitiya NPO y povysheniya professionalizma predstaviyteley NPO sektora. Ojidaniya ot deyatelinosty proekta - eto uluchshenie kachestva predostavlyaemyh uslug regionalinymy NPO dlya mestnogo naseleniya, chto povlechet za soboy uluchshenie kachestva ih jizniy».

Eger búl baghdarlama tek orys tildi azamattargha arnalsa (orys tilining mәselesine nemese orys mәdeniyeti men әdebiyetine arnalghan is-sharalar), qazaq tildi qauymdy ysyryp tastauyn týsinuge bolar edi.  Al baghdarlamanyng qoyyp otyrghan «Ýkimettik emes úiymdardyng qúrylymdyq damuyn jaqsartu jәne olardyng ókilderining biliktiligin kóteru» mәselesi - qazaq tildi ÝEÚ-gha, respublikanyng qazaq tildi qauymyna qatysy joq dep eshkim de aita apmaytyn bolar. Baghdarlamadan kýtiletin – «Aymaqtyq ÝEÚ-dyng jergilikti halyqqa kórsetetin qyzmetining sapasyn kóteru» de – sandyq jaghynan da, sapalyq jaghynna da ekinshi orynda túrghan qazaq tildi úiymdargha asa kerek mәsele. Sondyqtan «Shevronnyn» búl qyzmetterdi tek qana orys tildi úiymdargha kórsetpek bolghany maghan mýldem týsiniksiz...

Bireuler «treningting tek qana orys tilinde jýrgiziluin» talap etip otyrghan Evraziya qory men Almaty Menedjment Uniyversiyteti bolar dep oilauy mýmkin. Óz basym búghan sengim kelmeydi. Búl eki Ortalyq ta talay qazaq tilindegi seminar-treningterdi ótkizgen qúrylymdar. Al Almaty Menejment Uniyversiytetining ÝEÚ Saraptamalyq Ortalyghyn basqaratyn Otarbaeva Baqytnúrdyng kezinde qazaq tildi jastardyng sýiikti habaryna ainalghan «Azamat» telejobasyn basqarghanyn, qazaq tildi Pikirtalas klubtaryn ashyp, onyng respublika kólemine taralugha ýlken ýles qosqanyn jaqsy bilemin. Ekinshiden, qoldaushy jaqtyng – «Shevron» kompaniyasynyng – ózine alyp kelgen jobany jan-jaqty qarap, ekshelep, onyng nelikten orys tildilerge ghana arnalghanyn súrap, anyqtap, sodan song ghana sheshim qabyldaytyny anyq. Bilmeymin, mýmkin, 20 jyldan astam Qazaq jerinde júmys istep kele jatqan beldi kompaniyanyng qazaq tildi ÝEÚ-dy ashyqtan ashyq kemsitushiligi – sol jerdegi «qazaq tilin úrghanym bar» deytin qyzmetkerlerining jymysqy qarsylyghy bolar.

Áli esimde, 90-jyldary osy mәselege qatysty sheteldik qorlar men úiymdardyng basshylarymen «ayqaylasqanda»: «Qazaq tildilerge adam qúqyghyn, demokratiyalyq qúrylymdardy, azamattyq qoghamdy biluding qajeti joq dep sanaysyz ba? Álde tek orys tildiler ghana demokratiyany týsine alady dep oilaysyzdar ma? Senderding ÝEÚ-dy tek qana orys tilinde oqytamyz degendering – qazaq tildilerdi kemsitushilikting (diskriminasiya) naghyz ózi emes pe?» degen sózderdi aitatynmyn.

Meninshe, memlekettik tilding abyroyyn kóterip, onyng qoldanu dengeyin keneytu – bәrimizding qasiyetti boryshymyz. Býgingi «Shevron» kompaniyasynyng jasap otyrghan bassyzdyghyna, birinshi kezekte, Qazaqstannyng ýkimeti tosqauyl qongy shart. «Áy deytin әje, qoy deytin qoja» bolmaghan jaghdayda erteng qazaqtargha qytay tilinde de, arab tilinde de «seminar jasaushylardyn» kóbeyetini anyq.

Dos Kóshim

Qogham qayratkeri

Abai.kz