«Piramidalar eli» – «piramidada»
Ótken senbi kýni Astana aspanyn ataqty «Aida» operasy kerneptúrdy. 140 jyldyq tarihy bar әlemning klassikalyq tuyndylardyng tórinen oryn alghan Djuzeppe Verdiyding búl operasy «Núr Otan» partiyasy HII sezining 800-den astam delegattary men Elorda qonaqtarynyng nazaryna úsynyldy. Álemning әigili sahnalarynda qoyylyp kele jatqan opera búdan eki jyl búryn Astananyng onjyldyq mereytoyyna oray europalyq opera júldyzdarynyng qatysuymen sahnalansa, búl joly otandyq әrtisterding oryndauynda kópshilikpen qayta qauyshty.
Osy joly Dj.Verdy shygharmasynyng bas kórermeni – Elbasy Núrsúltan Nazarbaev edi. Bir tanghalarlyghy atalghan opera italiyan tilinde shyrqaldy. Búl qazaq opera júldyzdarynyng әlemdik klassikanyng shyny sanalatyn tuyndyny erkin mengergenin aighaqtap túrghanday.
Atalghan tuyndy tórtkýl dýniyening ataqty teatrlarynda qoyylghan desek te, múny kez-kelgen rejisserding qolgha alugha batyly jete bermeytini beseneden belgili. Atymen emes, zatymen tanyludyng әdemi ýlgisi osy opera desek artyq aitqandyq emes. K.Bayseyitova atyndaghy opera jәne balet teatry «Aidany» sahnagha shygharu ýshin tabany kýrektey toghyz jyl boyy dayyndalypty. Teatr әrtisterining tapjylmay izdenuining nәtiyjesinde aituly dýnie jýzege asty. Qoyylymdy sahnalau ýshin de myqty shygharmashylyq qúram kerek ekeni anyq. Sondyqtan operanyng joghary dengeyde oryndaluyna 352 adam ter tókti. K.Bayseyitova atyndaghy opera jәne balet teatry men Abay atyndaghy opera jәne balet teatry, Reseyding әigili Mariya teatrynyng da búl operagha belsene atsalysqanyn aita ketken jón. Oghan qosa 120 adamy bar simfoniyalyq orkestr men Preziydent úlanynyng orkestri әuenmen әrledi. Qoyylymdy Reseyding enbek sinirgen әrtisi, «Dostyq» ordenining iyegeri Yuriy Aleksandrov sahnagha shygharsa, orkestrge Tatarstannyng halyq әrtisi Renat Salavatov pen Kýlәsh Bәiseytova atyndaghy últtyq opera jәne balet teatrynyng bas diriyjeri Abzal Múhitdinov jetekshilik jasady.
«Aida» haqynda әlemdik opera tarihynda jazylmaghan zang bar: Ózin-ózi moyyndatqysy keletin әr teatrdyng repertuarynda «Aidanyn» boluy shart. Búl talgham men tanymnyng eng joghary kórsetkishi. Kerek deseniz ózin ózi syilaytyn әr kórermen «Aidany» kem degende 4-5 ret kórui kerek» deydi Abay atyndaghy Memlekettik akademiyalyq opera jәne balet teatrynyng diyrektory Quanysh Orazghaliyev. Sondyqtan әlemdik dengeydegi bas operanyng Astanada qoyyluy elimizdegi jas óner ordasynyng shygharmashylyq shyndaluyna da ýlken ýles qosty.
– Búghan deyin E.Brusilovskiyding “Qyz Jibek”, M.Tólebaevtyng “Birjan-Sara” jәne ózge de tuyndylardy sahnalaghanbyz. Endi әlemdik dengeydegi shygharmany tәuelsiz elimizding astanasynda taghy bir qyrynan janghyrtyp, “Núr Otan” partiyasyna kelgen qonaqtargha tartu ettik. Álemdik tәjiriybede múnday operany bir teatr emes, birneshe teatr birlesip sahnalaytyn tәjiriybe bar. Oghan dәlel, operany Yuriy Aleksandrov qoysa, Radames partiyasyn jerlesimiz, Sankt Peterbordaghy Mariya teatrynyng beldi de bedeldi әrtisi Ahmet Agady oryndady. Al Amneristi Abay atyndaghy akademiyalyq opera jәne balet teatrynyng әnshisi Sara Esjanova, sol sekildi basty keyipker Aidany Kýlәsh Bayseyitova atyndaghy opera jәne balet teatrynyng jas әrtisi Aygýl Niyazova shyrqau biyikke kóterdi. Sonday-aq, Amonasro partiyasyn Baghdat Bekishev sәtti oryndap shyqty. Jalpy, biz múnday dýniyelerdi qazaq topyraghyna býgin әkelsek, erteng otandyq tuyndylardy ózge elderge shygharatyn bolamyz. Sol arqyly qazaq mәdeniyetin әlemge tanytamyz. Opera — ónerding shyny. Endeshe biz baghyndyrar biyikter múnymen shektelmeydi. Men jyldar jyljy kele Astana óner ortalyghy, ruhany qúndylyqtyng altyn dingegi bolatynyna senimdimin, – deydi K.Bayseyitova atyndaghy opera jәne balet teatrynyng diyrektory Tóleubek Álpiyev.
Álemdi terbegen әuen
Mening óner turaly әbden kózim jetken ózindik oilarym bar. Olardan esh bas tarta almaymyn.
Djuzeppe Verdiy
Áu basta 1968 jyly qazylyp bitip, qúrylysy ayaqtalghan Sues kanalynyng ashylu saltanatyna Mysyrdyng últtyq naqyshy men anyzynyng jelisin saqtay otyryp opera jazugha tapsyrys bergen Egiypet ýkimetining búl úsynysyna yqylas tanytpaghan Verdy ony keyinge ysyra beredi. Kim biledi, qomaqty syiy bar әri elden erek dep ózin tandap otyrghan «Mysyr ýkimeti men halyq kónilinen shygha almay qalamyn ba» degen kýdigi basym boldy ma, Verdy bas tartty. Oghan qosa Kairdegi jana teatrdyng shymyldyghyn da Verdiyding sol operasy ashuy tiyis bolatyn. Bir qyzyghy, bas tartyp keyinge kesheuildete bergen Verdiyding 1870 jyly «Aidanyn» qysqasha ssenariyimen tanysyp shyqqan song ayaq astynan qyzyghushylyghy oyanyp sala berdi. Búl ssenariyding avtory Mysyr túrghyny, fransuz, tanymal mysyrtanushysy Fransua Ogust Ferdinan Mariyett edi. Ol papirustardaghy kóne jazulardan syr izdep jýrip, Mysyr perghauyndarynyng Efiopiya elimen arasyndaghy úzaqqa sozylghan shayqasy turaly anyz tabady. Keyinnen ataghynan at ýrketin operagha sebep bolghan anyzdyng jelisin alghash qaghazgha týsirgen fransuz librettiysi K du Lokli bolsa, poeziya tilinde italiyansha sóiletken – A.Gislansoni. Anyzgha kónili aughan Djuzeppe Verdy osydan keyin Mysyr tarihy men ónerine qúnygha týsti. Eng alghash 1871 jyly 24 jeltoqsanda Kair teatrynda óz shymyldyghyn ashqan «Aida» tura jeti aptadan song Milandaghy әigili «La Skala» sahnasynda kórermenine jol tartty. Sol tústaghy «Aidanyn» býkil kórermendi tamsandyryp, tanday qaqtyrghany sonshalyq onyng ónerine tәnti bolghandar Djuzeppe Verdiydi sahnagha 32 ret (!) shaqyrdy. Ekinshi ret qana qoyylghan opera óz avtoryn kýlli kórermenning qoshemetine bóledi! Osydan bastap Verdy men «Aidanyn» kýn sanap ataghy aspanday týsti. Ol Milannan keyin 1872 jyly 20 sәuirde Parmde, 7 shildede – Padude, 1873 jyldyng 31 nauryzynda Neapolde qoyyldy. Búl azday «Aida» 1874 jyly 20 sәuirde Berlinde, Vena sahnasynda, 1880 jyly 22 nauryzda Parijding «Grand-opera» sahnasynda saltanat qúrdy. «Aida» elge Verdiyding esimin ghana әigilep qoyghan joq, talantty әrtister men әnshilerding tanyluyna tura jol boldy. Osy saparlarda Aidanyng rólinde cheh әnshisi T.Shtolistyng danqy jer jardy. Osynau aituly opera «Aida» ataghynyng alysqa ketuining taghy bir sebebi mysyrlyq mifting menmúndalaghan mazmúnynda jatsa kerek.
Mysyr elindegi mahabbat búryshy
Tuyndy kórermender qiyalyn Nil jaghalaularyna jeteleydi, sfinks pen piramidalardyng eline bastaydy. Kóne Mysyrlyq ruh, efiopiyalyq kýng Aida men Mysyr әskerining qolbasshysy Radamesting arasyndaghy jalyndy mahabbaty, Aidanyng әkesi tútqyndaghy Epiopiya patshasy Amanasro, egiypet abyzdarynyng qatuly jýzi, Amneristing hramdaghy kýnirenisi, tiridey jerlengen Aida men Radames – bәri-bәri jan-jýregindi elite jóneledi. Shyghys sipattaghy italiyan muzykasy kónil terbetedi. Áuezdiligi, aiqyndylyghy, qaytalanbas bolmysymen baurap alghan qúdiretti saz Verdy talantynyng aldynda bas iydiredi. Akademik B.V. Asafievting «Aidany» opera tarihyndaghy entuziazmge toly eng tamasha qoyylymdardyng qataryna qosqany beker emes-au. Onyng әr kórinisi asqaq ruhpen aishyqtalghan. Tang tamasha әsermen әrlengen.
Alghashynda ne bolaryn taghatsyzdana kýtip otyrghan talghampaz kórermen birinshi kórinisten-aq Memfistegi perghauyn sarayyndaghy taq zalynan bir-aq shyghady. Kókpen tiresken kolonnalar, alyp mýsinder, asta-tók baylyq bәri alapat kýshten, biylikten habar bergendey әser qaldyrady. Kóne dýnie kýngirinen kýmbir-kýmbir kýy tógiledi. Danqy asyp-tasqan altyndy memleketke qanday ghana el batyly jetip, auyz salar dep oilaysyng sonda. Biraq «Jau joq deme jar astynda». Al Egiypetting basyna tóngen búltty nayzasymen ysyryp salar erding eri kim bolmaq? Basqynshygha qarsy әskerdi bastap kim shyqpaq? Opera kórermen nazaryn saray kýzetining basshysy Radameske audarady. Demin ishine tartyp, taghatsyzdana kýtip jas batyr otyr. Shirkin, jaudy jenip shyqsa, bar ataq-danqty sýiiktisining ayaghyna tóser edi! Ol ýshin perghauyn qyzy Amneristing kýni jas Aidaday inju-marjannan artyq dýniyede qazyna joq. Biraq Qúdaylar agha abyz Ramfiysqa ne aitpaq? Kók jauynger jýregining lýpilin tanyghanday, seni joryq, jenis kýtip túr dep jar salady. Radamesting de ansaghany osy.
Han erkesi Amneris bolsa, jas qolbasshynyng armanyn tany almay әlek. Jaudy talay ret jengen enseli memleket búl bógetti de enserer. Biraq batyr jenisin kimge arnamaq? Radamesting Aidagha úrlana qadalghan janaryn eske alsa, Amneris jýregi qan jylaydy. Kýni kýnnen kem bolghany ma?
Al Aida eki ottyng ortasynda qaldy. Tarazynyng bir jaghynda Radames, ekinshi jaghynda әkesi men bauyrlary. Kim ýshin tәnirden ómir tilemek? Sezim qayshylyghynan syr berer saz tynyshyndy alady. «Attan jaugha, Radames!» dep anyraydy hor.
Teatr birtindep tarih terenine bastap barady. Jan-jaghynan qaumalaghan qyzmetshilerimen jenimpazdy qarsy alugha asyqqan Amneristing armany әn bolyp taraydy. Aidany esine alghan sayyn nazy múndana týskendey. Ne de bolsa baqtalastyng tamyryn basyp kórmek. Aqyry jas súludy teksermek bop hanshayym tilip týsti: «Batyr óldi, songhy aiqasta!». Qayghydan jýregi qars airylghan ghashyq jan qalaysha janayqayyn ishte saqtasyn. «Jasyrugha dәrmenim joq» dep ah úrdy Aida. «Joq, ol tiri!». Múny estui múng eken, jasqa toly móldir kózde sәule oty qayta jandy. IYә, ol Radamesti sýiedi! Taghdyr taytalasynda «Qalay ghana dәti bardy, han qyzymen talasugha» dep pandanady soqyr peyilder. Aidanyng Amneriske «Kýndes bolsan, kórset sony!» degenimen, ózining de patsha qyzy ekendigin aitqysy kelgenimen, layyqty kez emes. «Keshirersiz!» deydi iyilip sharasyzdan. Baqyt-hanym sybaghasy, kýnning kýni óksikti әuenge qúiylyp jatyr. Han qyzyna talasqangha jol bolsyn dep jazghyrady orkestr! «Basyndy iyip, baghynudy ýirenersin» deydi tәkappar ýn.
Sahna býkken syryn aqyryndap ashyp keledi. Fiva alany halyqqa lyq tolghan. Búqarany biyikten baqylaghan patsha әuleti. Eniste eniregen qúldar. Arasynda ay didarly Aida. Saltanatty sheru. Marsh әuenine jýrek lýpilin qosqan Mysyr әskerining danqty dýbiri qanday! Qymbat qazynany búqaragha pash etip, myng búralyp biyshiler jýr. Qúday mýsinderi anadaydan menmúndalap, jalaulary jelbirep, oljalary asyp-tasqan sayypqyrandar sap týzeydi. Kýimeler kónil kýiin terbetip, soghys attary typyrshyp túr. Mine, jinalghandardy qaq jaryp, Radames keledi. «Jasasyn, batyr! Ghúmyr bersin qaharmangha!». Bayqasaq, jenimpazgha perghauyn qyzy Amneristing ózi jar bolmaq. Jýrek týbi qylt etedi. Qúl arasynda adasqan arudy sýiiktisi úmyt qaldyrghany ma dep oilaysyn. Ghashyq jangha búdan artyq ashy óksik bolghan ba?
Kýmәn men ýmit arpalysqan shaqta Aidany kýtpegen syy selt etkizdi. Qúl tizbekting sonynan shynjyrlanghan әkesin kórip, moynyna asylghan Aida syryn taghy da asha almaydy. Ózin әskerbasy retinde tanystyrghan Amanasro Efiopiya patshasy maydanda óldi dep sendiredi. Ayaushylyq súrap synsidy súlu әuender. Radamesting jalghyz tilegi de sol. Átteng ol ýshin Aidanyng bir tamshy kóz jasy Amneristing bar altynynan qymbat ekenin kim sezgen?
Biz oigha shomamyz, kórinis kóriniske úlasady. Bәrin juyp-shayyp Nil aghady. Aspanda kuәger – ay shuaghyn tógedi. Áne Izida shirkeuine neke baqytyn tilep Amniris ayandap barady. Áne ghashyghyn kýtken kónili kýpti Aida. Áne qyzynyng әr adymynan habardar Efiopiya patshasy Amanasro. Qarghys atqan qaharly renge toly әuen. Alyp-úshyp jetken Radames. Eki ghashyqtyng jolyn baylaghan taghdyr. Ásker qúpiyasyn estip, masattanghan Efiopiya patshasynyng manghaz dausy, kýdigine kózi jetken Amneristing azaly ýni muzyka bolyp tógilip jatyr. Ghashyghyna ghúmyr tilep, basyn ólimge tikken er Radamesti Amneris kesher edi. Biraq Egiypet eri Radames ýshin namys pen mahabbat joq jerde ómirding de qúny bes tiyn.
Qayghyly saz boydy biylep alghan. Ra qúdayy shirkeuining astyndaghy tar soqpaqtyng suyghyn-ay! Songhy qalanghan tas jaryqty túnshyqtyryp tyndy. Ólim kýtken Radamesting janynda ghashyghynyng taghdyryn bólisudi kýtip әbden qaljyraghan Aida. Endi olardy eshkim de ajyrata almaydy. Syzylghan sezim әnine shirkeuding tas plitalaryn qúshqan qaraly Amneris zary qosyldy.
Soqyr senim-nanymdargha eki jastyng jan tazalyghy, ruhany quaty qarsy túra bildi. Týsingenge bir nәrse anyq: sezimdi ólimning ózi de jene almaydy eken…
«Aidanyn» artyqshylyghy
«Aida» operasy keng kólemdi sahnalandyruymen, saltanatty sherulerimen, zor ansamblimen erekshelenedi. Áytse de kóne egiypettik sujetke negizdelgen ol kórinis túrghysynan ghana emes, ýlken operanyng teatr stiyli men tereng muzykaly liro-psihologiyalyq dramasynyng ýilesimdi birligimen kózge týsedi. Sondyqtan, «Aidada» oinau әrbir әrtis ýshin arman.
Bas partiyada oinaghan halyqaralyq bayqaulardyng jýldegeri Aygýl Niyazova búghan deyin «Evgeniy Oneginde» Tatiyanany, «Otelloda» Dezdemonany, «Birjan-Sarada» Sarany oryndaghan jәne Italiyagha baryp tәjiriybe jinaqtap kelgen jas әrtis.
– Úly kompozitordyng operasyndaghy basty beynening birin oryndaysyng degende qatty tolqydym. Júrtshylyqtyng kónilinen shygha ma, әlde olqy soghyp jata ma dep kýndiz-týni oilanghan sәtterim az bolmady. Aldynghy tolqyn tәjiriybeli әrtisterding aqyl-kenesin tyndap, búrynghy qoyylymdardaghy partiyalardy kórip, Aidanyng beynesin býkil bolmysymen tanyp-biluge talpyndym. Aldaghy uaqytta keyipkerdi jetildire týsip, izdenisterimdi úshtay bermek niyettemin. Áriyne sahnagha shygharda qatty tolqydym. Keybir kórinisterde ondaghan adammen qatar jýresin, sonda dausyng elden erek shyghyp, kórermendi baurap aluy qajet. Operada óte kýrdeli dramalyq qoyylymdy kóp mәsele janyndaghy әriptesine baylanysty. Sondyqtan men Ahmet Agadiymen birge oinaghanym ýshin baqyttymyn, – deydi Aida-Aygýl. Mariya teatrynyng bedeldi әrtisi Ahmet Agadiyding «Aidada» oinauy ózge de otandyq әrtister ýshin quanyshty jaghday edi. Osy orayda, teatr basshysy Tóleubek Álpiyev әrtisteri ýshin qobaljyghanyn jasyrmady. «Ásirese «Aidanyn» eng auyr partiyasyn somdaghan jas әrtisting ýlken emosiyaly әri kýshti dauysty qajet etetin spektaklidi oinap shyghugha shamasy jeter me eken dep alandaghanym ras. Sebebi has sheber Ahmed Aghadiyding ózine búl tuyndy qiyngha soqty» deydi ol.
Halyqtyng alghashqy den qoyatyny sahnadaghy opera әnshileri, solardyng somdaghan rólderi ekeni aiqyn. Basty rólde әn shyrqaghan Resey halyq әrtisi Ahmet Agadiyding joghary dәrejede óner kórsetui jiylghan júrtty riza etse, Sara Esjanova, Aygýl Niyazova, Jan Tapin syndy әnshilerimiz ben Abzal Múhitdinov sekildi diriyjerimizding odan kem týspegeni barshamyzdy quantty. Sahnadan tógilgen hor men baletting kórinisi eshkimdi de bey-jay qaldyrmady. Sonday-aq, qoyylymnyng kórkemdik bezendiru dekorasiyasy, sahnadaghy әrtisterding kiygen kiyimderi de óte útymdy jasalghan. Tipti osy qoyylymda kiygen kostiumder men dekorasiyalardy Shvesiya súrap otyrghan kórinedi.
««Aida» premierasy tynymsyz әri úzaq júmysty qajet etti. Verdiyde negizinen eki muzykalyq plandy sýiemeldeytin eki orkestr oinau kerek bolatyn. Kez kelgen teatrda ýrmeli orkestrge sahna syrtynan túryp oryndaugha mýmkindik bermeydi. Biraq múnyng sheshimin taptyq. Orkestr sahna syrtynda túrghan meni monitor arqyly kórip otyrdy. Mindetim — qoyylymnyng erterek oryndalyp, dybystardyng qataryn búzyp almauy ýshin muzykanttardy aldyn ala qamshylau. Týrli tempte diriyjerlik jasadym. Nәtiyjesinde eki orkestr tamasha ýndestik tapty, – deydi simfoniyalyq orkestrding diriyjeri Abzal Múhitdinov.
¬¬- «Aidany» qoi әr óner ordasy ýshin ýlken synaq! Aldaghy jyly teatrgha on jyl tolady. Sondyqtan da «Aidagha» әbden dayyndaldyq desek artyqtyghy joq. Árbir jana qoyylym – shygharmashylyq ilgerileu satysy. Sondyqtan operany dayyndau barysynda on әnshimiz Italiyada tәjiriybeden ótti. Akterdi «qalyptau» osylaysha birtindep jýrgiziledi. Jas әnshi aldymen tek әndi oryndaugha tóseledi, birtindep әnshi-akterge ainalady, dramalyq oryndau sheberligin shyndaydy. Hor kórinisterinde nәzik iyirimder, dramatizm, simfoniyalyq orkestrding quatty әri aishyqty ýni bolmasa, «Aida» «Aida» bolar ma edi? Kerisinshe jalan, tyndaushygha eshqanday әseri joq dýnie tuar ma edi? Ártisterimiz týpnúsqanyng mәtinderin jaqsy biledi, onymen «kirige» ýilesim tabady. Aytalyq, Bauyrjan Ánderjanov «Aidada» jana qyrynan ashyldy. Sahnada Elena Ganja, Baghdat Bekishev, Jan Tapin este qalarlyq beyneler jasady. Bizding oryndaushylarymyz Almatydan kelgen aituly opera әrtisteri – Sara Ishanova jәne Beyimbet Qojabaevpen birge óner kórsetti. Osy qoyylym nәtiyjesinde jinaqtalghan tәjiriybe aldaghy uaqytta bizding odan әri jemisti enbek etuimizge jol ashady. – deydi maqtanyshpen Tóleubek Álpiyev.
Qoyylymnan keyin
Úly kompozitor Verdiyding zamandasy L.Eskudie: «Verdy ýsh nәrsege yntyq edi. Ol ýsheuining kýshi óte joghary-tyn. Olar: ónerge degen mahabbat, últyna degen ystyq sezim men dostyq» degeni eske týsedi. Endeshe Verdiyding adamzat tarihynda eng biyik sezim mahabbatty jyrlap qana qoymay, tórtkýl dýniyening tórt búryshyndaghy teatr kórermenderin ayaqtarynan tik túrghyzdyryp qol soqtyruy opera tarihynda ghana emes, әlem mәdeniyeti tarihynda siyrek kezdesetin qúbylys ekenine eshkimning aitar uәji de bolmasa kerek.
Atalghan qoyylymdy búghan deyin Mәskeudegi Ýlken teatry men Peterbordyng Mariya teatrynda jәne ózimizding Abay atyndaghy opera jәne balet teatrynda 5-6 ret tamashalaghan Parlament Senatynyng Halyqaralyq qatynastar, qorghanys jәne qauipsizdik komiytetining tóraghasy Quanysh Súltanov ta «Aida» operasyn Qazaqstan ónerining órisinde ýlken janalyq retinde baghalaydy. Sózsiz «Aida» arqyly qazaq opera ónerine jana kózqaras qalyptasty. Endi últtyq operalar «Er Targhyn», «Alpamys», «Enlik-Kebekti» kóruge yntyqtar kóptep tabylatyn bolady. «Aida» arqyly qazaq opera teatrynyng shygharmashylyq әri kәsiby dengeyining joghary ekenin dәleldedi. Al bizding hordy tyndaghan ispandyq impresario onyng Madrid teatrlarynda óner kórsetuine qoldau bildiretinin jetkizdi. Búghan qosa otandyq solisterimizdi Týrkiya ózine shaqyryp otyr. Sonday-aq Ázirbayjan men Resey tarapynan kónil quantarlyq úsynystar týsip jatyr. Talantty diriyjer Abzal Múhitdinov otandyq ýzdik operalardyng telenúsqasyn dayyndau turaly úsynysyn jetkizdi. Onyng oiynsha, asyghystyqqa jol bermey kәsiby mamandardy júmyldyra otyryp iske kirisken jón. Sonda búl baghdarlamalardyng mindetti týrde óz kórermeni tabylady. Al olar sol operany «tiridey» tyndau ýshin elimizding týkpir-týkpirinen osy teatrgha aghylatyn bolady.
Kim biledi, «Abay» men «Aidagha» asyqtar alty ay búryn biylet alyp, aishylyq jerden at arytyp Astanagha jetetin kýn de alys emes shyghar…

Beybitgýl ISAEVA, Dinara IZTILEU, Janar ELDOSQYZY
«Ana tili» gazeti 28 mamyr 2009 jyl