Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
5003 0 pikir 29 Qarasha, 2016 saghat 12:59

Qazaqstan Tәuelsizdigining 25 jyldyghyna arnalghan halyqaralyq konferensiya ótti

Túnghysh Preziydent kýni men elimiz Tәuelsizdigining 25 jyldyghyna oraylastyrylghan «Qazaqstan Tәuelsizdigine 25 jyl: Nәtiyjeler. Jetistikter. Keleshek kókjiyegi» atty halyqaralyq konferensiya keshe Astanada sәtimen ótti, - dep habarlaydy "Egemen Qazaqstan" basylymy. Qazaqstan, Resey, Týrkiya, Finlyandiya jәne ózge de elderding parlament deputattary, ministrlikter ókilderi, otandyq jәne sheteldik ghalymdar men sarapshylar qatysqan múnday auqymdy sharany Parlament Mәjilisi men Syrtqy ister ministrligi birlese úiymdastyrghan bolatyn.

Konferensiyany Mәjilisting Halyqaralyq ister, qorghanys jәne qauipsizdik komiytetining tóraghasy Mәulen Áshimbaev jýrgizip otyrdy. Aldymen sóz alghan Mәjilis Tóraghasy Núrlan Nyghmatulin qazaqstandyq parlamentarizmdi qalyptastyru jolyndaghy Elbasynyng rólin erekshe atap kórsetti. «Biz 25 jyldyng ishinde barlyq  qiyndyqty jenip, damyghan 50 elding qataryna kirdik. Búl – shynynda tarihy jenis. Búl – Túnghysh Preziydentimiz – El­ba­sy Núrsúltan Ábishúly Nazar­baevtyng kóregen sayasatynyn, batyl qadam­darynyn, tarihy sheshim­deri­ning jenisi. Sondyqtan 25 jyl­dyq  biyik belester – elimiz ýshin, hal­qymyz ýshin jarqyn  bolashaqqa  jol ashyp otyr», dedi Núrlan Zayrol­laúly aghynan jarylyp. Spiykerding atap ótkenindey, Mem­leket basshysynyng joghary bedeli men tengerimdi syrtqy sayasaty túr­ghyndarynyng sany 3 milliard­tan astam adamdy qúraytyn 24 eldi biriktirgen Aziyadaghy ózara is-qimyl jәne senim sharalary jó­nindegi kenesting (AÓSShK)  ke­nenine mýmkindik berdi.

Jәne de Tәuelsiz Qazaqstan tariy­hynda oryn alatyn kóptegen man­yzdy sharalardyng Parlament qa­byrghasynda ótkendigine nazar audartyp, solardyng qatar­yn­da Qazaqstan astanasyn kóshi­ru, Elbasy úsynysy boyynsha bý­gingi kýni Keden odaghy jәne Eu­ra­ziyalyq ekonomikalyq odaq­tyng qúryluymen jýzege asqan eu­raziyalyq integrasiya iydeyalary bar ekendigin qaperge saldy.

Sonday-aq, ýstimizdegi jyly Qa­­zaqstan EAEO-gha tóraghalyq etude, dedi Mәjilis Tóraghasy. Osyghan baylanysty Elbasynyng bastamasymen 2016 jyl «EAEO-nyng ýshinshi eldermen jәne manyzdy integrasiyalyq birlestiktermen eko­nomikalyq qatynastardy teren­detu jyly» dep jariyalan­ghany da atalmay qalmady. Elimiz halyqaralyq bedelining joghary ekendigin Birikken Últtar Úiymy Qauipsizdik Kenesining 2017-2018 jyldargha túraqty emes mýsheligine saylanuy mysal bola alady. Qa­uipsizdik Kenesining tarihynda Or­talyq Aziyadan saylanghan alghashqy memleket jәne elimiz atalghan ha­lyqaralyq beldi úiymnyng nazaryn osy ónirding qauipsizdigi mә­se­lesine audarugha berilgen mým­kindik te. «Bizding eng basty iydeya­myz – Ortalyq Aziya ónirin «bey­bit­shilik, yntymaqtastyq jәne qauip­sizdik aimaghyna» ainaldyru. Biz­ding ónirlik tәjiriybemiz, son­day-aq, EQYÚ, IYÚ, ShYÚ, AÓSShK siyaqty iri halyqaralyq úiym­dardaghy tóraghalyghymyz BÚÚ Qauipsizdik Kenesi kýn tәrti­bin­de túrghan ómirlik manyzy bar beybitshilik pen qauipsizdik mәse­le­lerin sheshude paydasy tiyetininen ýmittenemiz», dedi N.Nyghmatulin sózin sabaqtay týsip. Mәjilis Tóraghasy reti kelgende Memleket basshysynyng tikeley qatysuymen últtyq ekonomikanyng túraqty damuy ýshin qúqyqtyq baza jasalghandyghyn jetkizdi. Qazaqstan postkenestik kenistikte birinshi bolyp «Sheteldik investisiyalar turaly» Zandy jәne «Tikeley investisiyalardy memlekettik qoldau turaly» Zandy qabyldaghandyghy búghan jarqyn dәlel. Qayta qú­ry­lymdau nәtiyjesinde Qazaq­stan әlemdegi ornyqty damyp otyr­ghan ýshtikting qúramyna kirse, al tartymdy bola týsken qazaq­standyq ekonomikagha 25 jyl­dyng ishinde 260 miyl­liard dollar tikeley sheteldik investisiya tar­tylghan. Qazirgi tanda Qazaqstan tikeley investisiyanyng jalpy kólemi jóninen TMD elderi ishinde Resey Federasiyasynan keyingi ekinshi orynda. N.Nyghmatulin kelesi jyly Astanada ótetin EKSPO-2017 halyqaralyq maman­dandyrylghan kórmesin de tilge tiyek etti. Spiykerding payymynsha, kórme әlemdik energetika salasynda innovasiyalar men «jasyl ekonomikany» damytugha quatty serpin berui tiyis. Tolyqtay alghanda, Qazaqstan eng joghary qúndylyghy adam, onyng qúqyghy men bostandyghy bolyp tabylatyn azamattaryn naqty әleumettik qoldaytyn jәne demokratiyasy damyghan, ekonomikalyq quatty, zayyrly, qúqyqtyq memleket qúryp keledi.

Búdan keyin sóilegen elimizding Syrtqy ister ministri Erlan Ydyrysov bir kezderi kóp últty, onyng ýstine ekologiyalyq prob­lemalary auyrtpalyq salyp otyr­ghan, ne tenizge shygha almay­tyn, onyng ýstine quatty eldermen qorshalghan Qazaqstannyng tәuel­sizdigine tónip túrghan qauip kóp dep týsinik qalyptasqan kezder bolghandyghyna nazar audartty. Osyghan qaramay, elimiz tabighy baylyqtaryn dúrys paydalana otyryp, ekonomikalyq jәne sayasy reformalardy jýzege asyra bildi. 90-shy jyldary kóptegen problemalar oryn alsa da, Qazaqstan ishki jaghdaygha túiyqtalyp qalmay, memleket pen últty damytugha qolayly orta qalyptastyru ýshin syrtqy sayasatpen de belsendi ainalysa bastady. Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng ekonomikany damytu jәne qoghamdy demokratiyalandyru jolynda elimizdi qalay bәsekege qabiletti etu jayyn anyq bilgendigin, syrtqy әlemmen ashyqtyqqa qúrylghan alys jәne jaqyn sheteldermen ózara tiyimdi әri ózara qúrmetke qúrylghan tengerimdi syrtqy sayasat modelin qabyldau kerektigin, ekinshiden, jauapkershiligi bar әri senimdi әlem azamaty retinde jahandyq progress pen qauipsizdikke yqpal etu jaghyn da qarastyrghandyghyn ortagha saldy.

Erlan Ydyrysov Tәuelsizdikke qol jetkizgen 25 jyl ishinde elimiz Batys pen Shyghystyng arasyn jalghaghan geografiyalyq, ekonomikalyq jәne sayasy kópir rólin shynayy atqara bilgendigin qaperge saldy. Endi búl kópirding júmys isteui jolynda elimiz baryn salyp keledi. Sonday-aq, Preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng yadrolyq arsenaldan bas tartuy batyl da dana sheshim bolghandyghyn uaqyttyng ózi dәleldep berdi. Semey poliy­go­nyndaghy ondaghan jyldar boyghy jýrgizilgen yadrolyq synaqtar biz­ding últymyzdy jәne Preziydentti, Qazaqstandy, Ortalyq Aziyany,  tipti әlemdi yadrolyq qarudan aryltudy jaqtaytyndardyng qatarynan tabyluyna ózindik ong yqpalyn tiygizgen. Elimiz tek yadrolyq arsenaldaryn ótkizip qana bergen joq, sonymen qatar, Ortalyq Aziyany yadrolyq qarudan azat aimaqqa ainaldyru jәne taratpau jolynda da ter tógip keledi. Elbasynyng ýstimizdegi jyly jariya etken «Álem. XXI ghasyr» maniyfesi Qa­zaq­stannyng beybitshilik ústany­myn kórsetip qana qoymay, onda 2045 jylgha qaray júmyr jerde ty­nyshtyq ornauy ýshin әlemdi yadrolyq qarudan aryltu jónindegi naqty jospar qamtylghan. Jalpy, Qazaqstan kóptegen halyqaralyq bastamalar kóterip keledi.

Sonday-aq, halyqaralyq kon­­fe­rensiya barysynda Resey Fede­­rasiyasynyng Federaldyq Jina­­lysy Memlekettik Dumasy tór­agha­synyng orynbasary V.Va­siliev, Týrik Respublika­synyng Úly Últ­tyq Jiyny Tór­agha­synyng orynbasary M.Ham­zachebi, Finlyandiya Respubliy­kasy Parlamenti tóra­ghasynyng birin­shi orynbasary M.Pekkariy­nen, Europalyq odaq­tyng Orta­lyq Aziya boyynsha arnayy uәkili (Beligiya) P.Burian, Dj.Hop­kins Uniy­ver­siyte­tining Or­talyq Aziya jәne Kav­­kaz boyynsha institutynyng tór­aghasy (AQSh) F.Starr sóz sói­ledi.

Resey Federasiyasy Fede­ral­­dyq Jinalysy Memlekettik Du­masy Tóraghasynyng orynbasary Vladimir Vasiliev óz só­zinde Qazaqstan býgingi tanda halyq­aralyq qoghamdastyq liyder­lerining biri ekendigin erekshe ata­dy. Sheshen Qazaqstan men Re­sey tatu túryp jatqan kórshi­lerdey ekonomikalyq, әleumet­tik damu siyaqty auqymdy mәse­le­lerdi sheshude birge jol tauyp kele jat­qandyghyn, kez kelgen auyrt­pa­lyqtardy birge enserip, qarym-qa­tynastar strategiyalyq әriptestik dengeyinde qalyptasyp otyrghan­dyghyn jetkizdi. Onyng ýstine eki el arasyndaghy ózara týsinistikting jana dengeyge kóterilgendigine 2014 jyly kýshine engen HHI ghasyrdaghy yntymaqtastyq pen tatu kórshilik qatynastar turaly kelisim dәlel bola alady.

V.Va­siliev sóz orayy kelgende Qazaq­stan tәuelsizdigin alghan 25 jyldyng ishinde qazirgi zamanghy jahandyq prob­lemalar men qauipsizdik jәne post­kenestik kenistikti qúrugha qa­tysty syrtqy sayasatta bel­sendi bastamalar kó­te­rip kele jat­qan­dyghyn da algha tartty. «Qazaq­stannyng jetistikteri halyqaralyq qogham­dastyq tarapynan moyyndalyp, Birikken Últtar Úiymy Qauip­sizdik Kenesining túraqty emes mýsheligine saylanuy da sondyq­tan. Búl rette Resey men Qazaqstan qazirgi әlemdegi kóptegen problemalaryn sheshude óz ústanymdaryn ýilestirip otyrady. Biz ómir aldy­myzgha qoyyp otyrghan barlyq mәse­lelerde ózara ymyraly sheshimder qa­byldaymyz», dedi reseylik meyman.

Kelesi sózdi Týrik Respub­liy­kasy Úly Últtyq Jiyny Tór­agha­sy­nyng orynbasary Mehmet Ham­zacheby aldy. «N.Nazarbaevtyng kósh­basshylyghymen Qazaqstan Res­­publikasy tәuelsizdigin alghan 25 jyl ishinde aitarlyqtay tabys­targha qol jetkizui ýlken erlik boldy. Týrkiya әrqashanda óz dostaryn qoldaydy jәne kómek qolyn da so­zuda. Qazaqstannyng alghash tәuel­sizdigin alghan kýninen bastalatyn ara­­daghy dostyghymyz tamyry teren­­ge ketken ortaq tarihymyz ben mә­­deny qúndylyqtarymyzdan  bas­­tau alady», dedi Mehmet Hamzacheby myrza.

Qazaqstannyng tәuelsizdigin birinshi bolyp moyyndaghan elding óki­li retinde M.Hamzacheby 2012 jy­ly joghary dengeyde Strategiya­lyq yntymaqtastyq kenesi qúryl­ghandyghyn tilge tiyek ete kelip, elder arasyndaghy qarym-qatynastar strategiyalyq әriptestik dengeyi­ne kóterilgendigin pash etti. Qazaq­stannyng halyqaralyq dengey­de tiyimdi sayasat jýrgizip kele jat­qandyghyn auyzgha alghan mәrtebeli meyman onyng BÚÚ Qauipsizdik Kenesining túraqty emes mýsheligine qabyldanuy sonyng jarqyn mysaly ekendigin algha tartty. Ásirese, eli­mizding yadrolyq qarudy taratpau, ter­rorizm men ekstremizmge qarsy kýresin ong baghalap, Týrkiya búl baghytta qoldau bildire beretindigin jet­kizdi. Týrkiyanyng EKSPO-2017 halyqaralyq kórmesining nәtiyjeli ótuine qoldau bildiretindigin ait­qan M.Hamzacheby eki el arasyndaghy baylanystar arta beretindigine sendirdi.

Finlyandiya Respublikasy Parlamenti Tóraghasynyng birinshi orynbasary Maury Pekkariynen kezi kelgende Qazaqstannyng ekono­mikalyq damuy aitarlyqtay jedel әri tanqalarlyq boldy. Qazaqstan kóptegen miyneraldy resurstary bolghanymen de, ózge de sektorlardy damyta bildi. Qazaqstan ónirdegi kórshilerimen jaqsy qarym-qatynas ornata bilgen manyzdy oiynshygha ainaldy. Sonymen qatar, Qazaqstan Ortalyq Aziya elderi ishinde Europalyq odaqpen manyzdy әriptes retinde jaqsy bay­lanys ornatty. BÚÚ QK tú­raqty emes mýsheligine saylau jәne EKSPO-2017 kórmesin ótki­zudi senip tapsyru Qazaqstandy moy­yndau degendi bildiredi. Osy manyz­dy eki oqighamen de Qazaqstan kele­si jyly keninen әlemge tanylyp, tipti, ortalyghyna ainalmaq. Fiyn­lyandiya túrghyndary fin basshysyna syigha tartylghan jylqydan keyin atqa minu­ge degen әuestikteri oyandy. Son­dyqtan da ekijaqty qarym-qaty­nas­tar tek syy berumen ghana shektelip qalmay, bilim beru salasy men tehnolo­giya­lar­dy damytuda da, investisiya men saudada da jalghasyn tauyp kele jatyr. Fin kompaniyalary EKSPO-nyng nәtiyjeli ótuine ózin­dik ýlesterin qosady. Adam­dar men kom­paniyalardyng ara­syn­daghy ynty­maqtastyq tikeley әue reys­terding úsha bastauymen de belsendi bola týspek, dedi finlyandiyalyq meyman.

2015 jyldyng jeltoqsanynda Qa­zaqstan Respublikasy men Euro­palyq odaq arasyndaghy keneytilgen әriptestik jәne yntymaqtastyq turaly kelisimge qol qoyylghany mәlim. Búl rette EO-nyng Orta­lyq Aziya jónindegi arnayy ókili Burian Piyterding minberge kó­te­rilip, qysqasha bayandama jasauy alqaly jiyngha qatysushylar tara­pynan jyly qabyldandy. B.Piy­ter óz kezeginde qysqa uaqyt ishinde Qazaqstannyng tolayym tabys­targha qol jetkizgendigin atay kelip, onyng ónirlik jәne jahan­dyq dengeyde beybitshilik pen tú­raqtylyqqa ýles qosyp kele jat­­qan manyzdy elderding biri­ne ainal­­ghandyghyn jetkizdi. Múnday qadam­dar Qazaqstan men EO arasyn­daghy ortaq qúndylyqtargha qúryl­ghan jәne halyqaralyq mindet­te­melerge negizdelgen dostyq qa­rym-qatynastardyng jәne ynty­maq­tastyqtyng keneye beruine ózindik ong yqpalyn tiygizude. Europalyq odaq Qazaqstannyng ekonomikalyq damy­ghan elder qataryna qosyluyn qol­daytyndyghyn bildirgen arnayy ókil alda kóptegen qiyn­dyq­tardyng túrghandyghyn da qaperge aldy. Búl túrghydan kelgende naqty maqsattargha qol jetkizu jo­lyndaghy Preziydent Núrsúltan Nazarbaev úsynghan «100 naqty qadam» Últ jospary dúrys sheshim bolghan. Sondyqtan da EO óz tәjiriybesi men tehnologiya­larymen bólisuge әzir, degen B.Piyter EKSPO-2017 kórmesi qazaq­standyq jәne europalyq kompaniya­lar men ghylymy instituttar arasyndaghy әriptestikti damytugha serpin berui tiyis degen oiymen qorytyndylady sózin.

Halyqaralyq jiynda Dj.Hop­kins Uniyversiytetining Ortalyq Aziya jәne Kavkaz jónindegi ins­tiy­tutynyng tóraghasy Starr Frederik «Qazaqstan 2041: kelesi 25 jylghy damuynyng baghdary» atty qysqasha bayandama jasady. Amerikalyq ghalym búl rette qaghazyna da qa­ramastan sóiledi. Onyng payymynsha, Qazaqstan jetistikterge jetui ýshin eng aldymen ekonomikasyn әrtaraptandyruy qajet. Ásirese, auyl sharuashylyghyna erekshe den qoyghan oryndy. Astana halyqaralyq qarjy ortalyghyn qúru jobasy batyl qadam eken­digin, alayda shaghyn jәne orta kәsip­kerlerdi qoldau nazardan tys qal­mauy tiyistigin de algha tartty. Ghalym ózining oiyn «Han Sha­tyr» sauda oiyn-sauyq ortalyghynda oryn tepken sauda oryndarynyng iyesi qazaq­standyqtar boluy tiyisti­gi túr­ghysyndaghy payymymen nyqta­dy. Orayy kelgende, ol Qazaqstan ýshin óte kýshti qogham men memleket qú­rudyng uaqyt talaby ekendigin eskertti.

Plenarlyq otyrystan keyin konferensiya júmysy «Qazaqstandaghy ekonomikalyq jәne sayasy reformalardyng negizgi qorytyndylary»; «Qazaqstan әlem sayasatynda jәne Qazaqstan: keleshek kókjiyegi» degen sessiyalarda jalghasyn tapty. Onda erkin naryqtyq ekonomika,  jýrgizilip jatqan reformalar jayy  jәne ózge de mәseleler әngime ózegine ainaldy. Al ekinshi sessiyada BÚÚ-nyng Qauipsizdik Kenesine saylanu, DSÚ-gha kiru, EO-men jana buyn kelisimine qol qon siyaqty elimizding jýrgizip otyrghan belsendi syrtqy sayasatynyng negizderi men saldary jan-jaqty talqylandy. Al ýshinshi sessiya júmysynda  Qazaqstan men ony qorshaghan әlem 5, 10 jәne 25 jyldan keyin qanday bolady, degen súraqqa jauap izdedi.     

Asqar TÚRAPBAYÚLY

Abai.kz

0 pikir