Seysenbi, 7 Mamyr 2024
Mәiekti 4655 0 pikir 2 Jeltoqsan, 2016 saghat 10:58

ELBASYN JAQSY KÓRUIMIZ JAGhYMPAZDYQQA AYNALMAUY KEREK

Biz – songhy uaqyttarda, úzaq jyldar bodandyqta bolyp, óz memleketimizdi qúra almadyq. Qauymnyng ishinen shyqqan jalghyz basshygha býtin el bolyp baghynyp, derbes sayasat jýrgize almadyq.

Tarih betinde túr – auyzbirshilik bolmady, alauyzdyqqa kóp jol berdik. Sóittik te, jenildik. “Altyn ordanyn” múrageri bola túra múratymyzgha jete almadyq, menbilermendik pen menmendikting jibin ýzip kete almadyq. Az dúshpan ailasyn asyrdy, kóp dúshpan degenine kóndirdi. Taryday shashyrap, әr týrli taghdyrdyng talayyna úshyradyq.

Úzaq uaqyt qúldyqta bolghandyqtan, sanamyzdan «mening elbasym», «mening memleketim» degen syndy úghymdar úmytylyp, “tól túlghagha” boysúnu degen sezimder joghalyp ketti. IYә, biz “taypalyq toleranttylyq”, “rulyq ishtartu” sekildi baylanysty saqtadyq. Jer betinde aman qalu ýshin jerlestik qarym-qatynasty da jek kórmedik. Áli kýnge “jerlesim” dese, bórkimizdi atugha dayynbyz. Rulasymyz qyzmetke túrsa ruxtanyp qalamyz. Aghayynnyng aty shapsa, taqym qysamyz. Qonsymyzdyng qoyy egiz tapsa oghan quanamyz.

 Biraq «búl – mening memleketim, elbasym-elimning egesi, onyng mәrtebesi – mening mәrtebem, elbasyna aitylghan auyr sóz – maghan da qatysty ghoy» dep oilay alatyn dengey, ókinishke qaray, әr qazaqtan tabylmay túr. Ruymyzdy boqtatpaq týgili, qoqyrayghannyng qolynda óluge barmyz. Al, “memleketim, mening últym”, degen jerde, “bitken elmiz ghoy”, “shirigen jýie ghoy”, “bәrine biylik kinәli”, dep, otyrghan bútaqty qiyp jiberuge, “ne bolsa o bolsyn”, dep, ortaq kiyizdi tilip jiberuge dayar túramyz.

Kýieu balamyz kedenshi bolsa qyzymyzdy bermeytindey, qúdamyz general bolsa, ýiine barmaytynday, jogharydaghy joly bolghannyng kóbin jemqor, әldining bәrin әdiletsiz kóremiz. Áytsede, memlekettik mekemelerge barghanda, sonda isteytin tanysy kezdesse, ainalyp ótip tanymaytyn terezege barghan pendeni keziktirmedim. Joghary jyldamdyqpen jýrip qoyyp, “jolpol” toqtatqan kezde “jiberip qalar ma eken”, dep, júmsaq jymiyp, onyng zang talap etpeuin ishtey dәmetip, “tar jerde tanyp qap, bosata qoyar ma eken”, degen emeksu ekining birining oiynda jýrgen pendeshilik emes pe?.. “…Árkimning óz maqsaty kereginde…” dep, Abay xakim aitqanday, Elbasyna ekilene tiyisip, biylikke ishi jylymas bop alghandardyng elmen arlasyp jýrgende birneshe týrin kórdim.

Biri, “qisyq-qynyr bop, biylikting qabyrghasyna tizendi taqap, mazasyn alyp, býii tiygendey qyp, bar ekenindi bayqatyp otyrmasan, biyiktegiler basynady. Qolqana qúlaq salmaydy. Qoyasyn aqtaryp,qorqytyp otyrsang ghana, bererimen bólisip, bedelindi qaperine alady”, degen týsinikpen jýrgender. Ekinshisi, kishigirim biylikting dәmin tatyp, kisi júmsap, taltayyp túryp, shalqayyp sóilep ýirengender. Odan da biyik jotagha jogharylaymyn, dep, jýrgende әrtýrli sebeppen joly jabylyp, qoly qaghylghandar. Olar da, biylikke degen ókpesin, mansapqa qúshtar pendeshiligin “xalyqtyng qamy, kópting talaby” siyaqty perdelerding artyna jasyryp, soqqysyn jasap, esebin týgendeydi. Jazatayym joly bola qalsa, týr-týsi de, kýlkisi de ózgere qalatynyna kýmәniniz bolmasyn.

Ýshinshiler, alpauyt elderding astauynan jem jep, attyng qamytyn taygha kiygizgisi kep, týimening kózine týieli kisini kirgizgisi kep, tanerteng enbektegen balany tal týste jýrgizgisi kep jýrgender. Tarixy men tanymy bólek, quaty men qarymy bólek damyghan elderdey bola qoymadyn, dep, keshe ghana “jerding jayyna qaray kóship-qonyp, maldyng jayyna qaray ósip-ónip, aighyry shauyp, biyesi tauyp, etti qazangha sap qoyyp, shejire shertip, әngime aityp otyrghan”, qamsyz qazaqtyng qareketshil, jinaqy bolmaghyna sabyr qyla almay, sastyrtatyndar.

Syrttan tanylatyn tanymdar men aqparattardy arqalap kelip, óz júrtyna “jau saghynghan” jaramsaqtar. “Ákendi jaqsy kóresing be, joq, sheshendi jaqsy kóresing be?» dep balanyng basyn qatyratyn bәtuasyz adamdarday «biylikpen birgesing be, joq, halyqpen birgesing be?» dep kópe-kórneu qauymdy ekige bóletin týsiniktegiler. Tórtinshiler, Abay atamyz aitpaqshy, “kózinen basqa oiy joq”, estigeni men kórgenine ghana senetinder. Jetken aqparat ósek pe, aqiqat pa, anyghyn qajet etpeytinder. Otynyng basyna sózin ótkize almay otyryp, otandyq mәselege sheshim aitatyndar. Taghdyrgha ketken esesin klaviaturany qaqyrata basyp, әleumettik jelining әlimjettiligin paydalanatyndar, internet iyininde otyryp alyp, aty shyqqannyng alqymyna jarmasyp, aty shapqannyng artynan tas laqtyrudy “azamattyq paryzym”, dep esepteytinder. Atam qazaq aitpaqshy: “Kósh keri búrylsa, aqsaq týie aldygha shyghady”.

Kósem men sheshen, tekti men betti atylyp-satylyp, sapamyz ketkeli, qarghalyghyna qaramay qyrannyng túghyryn egelegender, qashyrlyghyna qaramay, túlpardyng taghasyn túyaghyna shegelegender. Dýniyening didary kýnde ózgerip jatyr. Álem bolsa- әlemtapyraq. Mәdeniyetter miday aralasyp, imany imuniyteti joqtar jahangha jútylyp bara jatyr. Kimge ne dәleldep, kimge aibar kórsetkendeymiz.

Keybir dengeyles elder Alladan súrap, armandap qol jetkize almay otyrghan, kósh bastar-Erding de qadirine jete almay, etekten tartyp, esin jidyrtpaugha dayyn otyrghandar bar. Eng qiyny, aidaladaghy biylik ókilin aitpaghanda, túla boyyn renish kernep, aghayynymen at qúiryghyn kesisuge dayyn, jarty auyz sóz ýshin jaryna talaq bere saludan taysalmaytyn, úl-qyzynyng qayda, kimmen jýrgenine mәn bermeytin qapersiz qauymgha ainalyp bara jatyrmyz. Ýsh ghasyr kiygen bodandyq qamyty basymyzdan sheshilgenmen, sanamyzdan saldary keter emes.

Bir tudyng astyna ýsh qazaqtyng basyn biriktirgen erding elesi ghana esimizde. Onday qaharmandy “ózim” dep, ózeureuge jýregimiz qattylyq, qúshaghymyz tarlyq qylyp jatyr. Ata-әje kórmegen balanyng ózi ýlkenge iylikpey, izetke sarang bop jatady, ata-anasynyng bireui bolmay jalghyzilikti tәrbie kórgen perzent te júrtpen birden júghysa almay, әkeden almaghan erkónildikti boyynan tappay, anadan almaghan meyirim búlaghynyng kózin asha almay, qanshama sýrinip, qanshama týniledi?… Al, úzaq uaqyt últtyq memleket qúra almaghan, ortasynan ozyghy aldygha shygha almaghan, tarixyn satqyndardyng izi shúbarlaghan qauymnyng xali aitpasa da týsinikti. Aqsaqaly joq auyl- jetim. Kóshbasshysy joq qauym-jetim.

Bizden búryn ómir sýrgen babalarymyz da, ras, halyqtyng mún-múqtajyn basshylargha jetkizip, biylikti synaytyn. Biraq biz sekildi arany ashyp, jaulyqqa qiyp jibermeytin. Ádiletti bolatyn. Basshyny qalay synaudyng joly men jónin biletin. Tekti babalardan qalghan dәstýrli әdisterdi qoldanatyn. Basshygha onasha aitugha, óz ayaghymen baryp, óz auzymen aitugha mýmkindigi bolmasa, auzy dualy adam arqyly jetkizuge tyrysatyn. Bir auyz sózi qaperge alynsa, kópke maqtanyp, keudesin úrmaytyn. Gazetke súhbat berip, ne internetke post jazyp “mine, biz biylikke bylay dep aityp tastadyq”, dep úrandamaytyn.

Al qazir eki adamnyng basyn qosyp, esikting aldyn sypyrta almaytyn bireu әlemdik dengeydegi mәselelerdi sheship jýrgen túlghagha kýlin shashyp otyratyn boldy. Múnda qanday әdildik bar? Ajyrasqaly jatqan eki jasty jarastyryp, aghasyn aldap-sulap araghyn qoyghyzyp, temekisin tastatyp, jiyenin júmysqa túrghyzyp, әkesine janalau kólik mingizuge tyrysyp, әiteuir, әuletine qamqor bop, problemalaryn sheshuge shyn úmtylyp jýrgen jan memleket basqarudyng qanday qiyn ekenin týsiner edi. Óitkeni, memleket – ýlken bir otbasy sekildi. Osyghan mening kózim әbden jetti. Otbasy berekeli boluy ýshin – sózi jaraspay túrsa da adamdar bir-birin týsinuge tyrysady. Jengenning qabaghy salqyn bolsa da, aghang ýshin sol ýiden shәy iship ketuge mindettisin. Kelining bilu kerek nasixatty qyzyna aitu arqyly jetkizesin. Bizding memleket – bizding otbasy.

Sol otbasymyzdyng basshysynyng jaqsylyghyn kórmesek, biylikting bizge únamaghan sipatynyng neden ekenin naqty týsinuge tyryspasaq, qazirgi mýmkindikterimizge dәl bagha bere aluymyz neghaybyl. Sondyqtan, keyde biylikti týsinuge tyrysu, qazir biylik ýshin emes, qauym ýshin qajet bolyp túr. Qanshama memleketterding taghdyry talqandalyp jatqanynyng negizgi sebebi – biylik pen halyqty ekige bóluden bastalghan bolatyn. Basy ashyq aqiqat- qay biylik bolsa da óz qauymyna layyq. Biylikte otyrghan túlghalar jemqor bolsa da, jaghympaz bolsa da, jaqsy bolsa da, jasampaz bolsa da, sony tәrbiyelep jetildirgen qauym bar. Biyliktegi bar problema qauymnan bastau alyp túr, al qauymda bar mәseleni biylik sheshuge mýddeli. Osy eki niyet bir jerge toghyssa, memleket bayandy baqyttyng jolynda.

“Balta ózining sabyn shappaydy, pyshaq ózining sabyn jonbaydy. Biylik pen qauym býtin bir aghza sekildi. Synaytyndar bolu kerek, biraq, syndyryp almauymyz kerek. Jaqsy kóruimiz kerek, biraq, jaghympazdyqqa úlasyp ketpeui kerek… Túnghysh preziydentimizding kýni qútty bolsyn! El aman, júrt tynysh bolsyn!

Múhamedjan Tazabekov,

Avtordyng әleumettik jelidegi paraqshasynan alyndy

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1614
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1511
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1258
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1228