Qazaqstan Respublikasynyng «Halyqtyq kóshi-qon turaly» Zanyna ózgertuler men tolyqtyrular engizilip osy saladaghy  biraz ózekti mәselelerdi  retke keltirgenin júrtshylyq biledi. Alayda búl oralmangha qatysty barlyq týitkilder tolyq sheshim tapty degen sóz emes. Kóshi-qon  zanyna songhy 5 jylda birneshe dýrkin ózgertuler men tolyqtyrular engizildi. Qazir oralman  QR-nyng azamattyghyn alugha  3 aidan 1 jylgha deyin uaqytta  qol jetkize alatyn boldy.  Oralmandardyng qonystanu ónirleri belgilendi, olargha Ýkimet, jergilikti biylik tarapynan kórsetiletin әleumettik jenildikter paketin naqtylandy.

2011 jyly QR-nyng Ýkimeti kóshti resmy toqtatqannan song býgingi kýnge deyin  shet elderden atamekenge  30 mynnan astam otbasy kóship kelgen kórinedi.  Biyl sonyng 1259 -na kvota berilmekshi. Búl tek syrtqy kóshi-qongha  bólingen san.  Óte az, әriyne. Degenmen bargha qanaghat  etuge bolar edi, eger osy otbasylary da  jogharyda kórsetilgen jenildikterge tolyq qol jetkizip otyrsa. Biraq jaghday olay emes. Biylghy  respublikalyq bujetten 1259 otbasyna tek kólik shyghyndaryn óteu ýshin ghana qarajat bólinip otyr. Búl shamamen otaghasyna  100 mynnan astam, otbasynyng әr mýshesine 70 myng tónireginde beriletin aqshalay qarajat. Búghan sýzgiden ótken oralman otbasylary ghana qol jetkize alady.  

Osy mәselege qatysty  kvota toqtaghannan son, yaghni, 2011 jyldan  keyin kóship kelgen qandastarymyzdyng arasynda narazylyq, renish-ókpe tuyndauda. Bir kezderi zangha engen ózgeris boyynsha  oralmandargha azamattyq 4 jylda beriledi delingen.  Kóship-kelgen aghayyn kóshi-qon toqtap qalghan song kóbisi QR-nyng azamattyghyn qabyldap alghan-dy. Keyin zang qayta ózgerip, kvota berile bastady. Qiyn -qystau kezde qinalsa da QR-nyng azamattyghyn alghan  qandastarymyz býginder eshkimge eleusiz bolyp qaldy. Sebebi olar azamattyq alyp qoyghan, bar kinәsi osy. Jergilikti  әkimshilik olardy esiginen syghalatpaydy, aitatyn uәji «sen azamattyq alyp qoyghansyn» degen bir auyz sóz.  Shyndyghynda   azdy-kópti kómek eng әueli azamattyq alghandargha berilse Qazaqstannyng azamaty  atanudyn  qadir-qasiyetin   qandastarymyz da, otandastarymyz da   tereng seziner edi ghoy. Qysqasy azamattyq alghandardyng sheshilmegen әleumettik mәseleleri shash etekten.

Biraq kvotagha qol jetkizgenderdin  de shekesi-shylqyp túrghan joq, әriyne. Jergilikti әkimshilik óz halqyna júmys, baspana tauyp bere almay otyrghanda  oralmandardy qalay jarylqaydy?!  Ýy kezeginde olardan búryn túrghan  myndaghan adam bar. Sondyqtan olargha kezeksiz ýy berilmeytini belgili. Osy maqsatta janalap ýy salugha, eskini jóndeuge de  qyruar qarjy kerek, biraq ol jergilikti әkimshilikte joq. Al, jer mәselesine kelsek onda da úzyn- sonar kezek, bos jatqan jerler joqtyng qasy. Kelgen oralmannyng  jer ala qongy tipti de mýmkin emes.

Elge oralghan aghayyn birdeme ghyp kýnin kórer, әriyne. Alayda Qazaqstandaghy  myndaghan kedeylerding qataryna endi shetten kelgen qandastarymyzdyn  qosylyp jatqany ókinishti-aq.

Elge oralghan qandastarymyzdy bir ret qoltyghynan demep jiberse ary qaray ózderi-aq alyp keter edi-au. Búl endi elding eldigine qatysty әngime.

Shet eldegi auqatty, jaghdayy bar aghayyndar atamekenge kóship keluge asyghyp otyrghan joq, óitkeni Qazaqstannyng últtyq mýdde túrghysyndaghy býgingi ústanymy olardyng kónilinen shyqpaydy. Elge oralugha kóbinde  kedeylengen, kóp balaly otbasylar mýddeli. Olar atamekenine oralyp, ósip ónip, órkendeymiz degen ýmitting jeteginde ómir keshude.  Biraq oghan qol jetkizu  dәl býgingi tanda mýmkin emes.

Qorta aitqanda býgingi Qazaqstan biyligi shet elderdegi atamekenge oralu arman bolyp otyrghan myndaghan otbasylaryn   QR-na kóshirip alugha  shynayy mýddeli emes. Ýkimettin  býgingi tirligi «kónili qalmasyn, kóilegi tozbasyn» degen  shylbyr qashaghan sayasat ghana.

B.Saghyntaevtyng Ýkimeti búl mәselege janasha betbúrys jasasa degen armanymyz bar...

Álhan Amantay

Abai.kz