Júma, 17 Mamyr 2024
Ýmit pen kýdik 6960 0 pikir 6 Qyrkýiek, 2016 saghat 10:14

QYTAY KÁSIPORYNDARY - TÁUELSIZDIGIMIZGE QAUIP

Qytaygha sapargha barghan Elbasymyz taghy bir su jana taqyryptyng shymyldyghyn ashty. G20 sammiytinen búryn Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev Qytay aqparat qúraldaryna súhbat berip, Qytaydan 51 kәsiporyn Qazaqstangha kóshiriletinin jetkizdi. Búl әriyne, Elbasynyng býgingi túralaghan ekonomikamyzdy aldygha sýireu ýshin jasap jatqan qadamy ekenin jaqsy týsinemiz. Desek te, Elbasynyng búl qadamyn qazaq halqy dúrys qabyldamauy әbden mýmkin. 

Sebep. Sebebi, býgingi tanda qazaq qoghamynda Qytay ekspansiyasyna qarsy túratyn sana qalyptasty. Osyny kóre túryp, dәl osynday joba dayyndau bizding býgingi Ýkimetting qabiletsizdigin kóresetedi. 

Keshe ghana býkil Qazaqstandy dýrbelenge salghan jer dauy da sol Ýkimet qabiletsizdigining belgisi edi. Tәuelsizdikting shanyraghyn shayqaltyp jibere jazdaghan sol daudy Elbasymyz "ógizdi de óltirmey, arbany da syndyrmay" óte dúrys jolmen sheshe bildi. 

Eki tarapqa da bes jylgha múrsat berip, dúrys joldy tandaugha mýmkindik tughyzdy. 

Osy bir dauly mәselening qyzuy basylmay jatyp, Qytaydan 51 kәsiporyndy kóshirip әkelu byqsyp jatqan shalagha may qúighanday әser etui mýmkin. 

51 kәsiporyn qazaq ekonomikasyn algha sýireytini aqiqat. Dese de, búl óz kezeginde tәuelsiz elding moynyna bodandyqtyng qamytyn da ilui mýmkin ekenin joqqa shyghara almaymyz. Qytaydan alaqan jayyp súrap otyrghan  26,5 mlrd dollarymyz qazaqtyng bolashaq taghdyryn tas-talqan etui mýmkin. Belgili jurnalist Marat Toqashbaev osy mәsele jayly Facebook-tegi paraqshasynda óz oiyn bildirip, "Qytay esh nәrseni jaydan jay jasay salmaytynyn" aitady. "Búl әreketterding negizinde ýsh sebep jatyr" deydi ol.

Marat Toqashbaev, jurnalist:

- Birinshiden, alysty kózdeytin sayasy sebep – búl Qytaydyng beybit ekspansiyasy. Jer kólemi orasan Qazaqstan Qytaydy búrynnan qyzyqtyryp keledi. Qytaygha qanday sebeppen bolsa da ózining Qazaqstangha jappay enuin qamtamasyz etetin jobalar auaday qajet. «51 kәsiporyn» sonyng taptyrmas joly. Al Qytay bir kirgen jerinen shyqpaydy. Reseyding Qytaygha jalgha bergen jeri sonyng dәleli.

Ekinshiden, bizge kóshiriletin zauyttar Qytaydyng ekologiyalyq problemalaryn Qazaqstangha kóshiredi. Óitkeni dәl býginde Qytay ekologiyalyq qiyndyqtardyng auyr zardaptaryn bastan keshirude. Qytay kompaniyalary men qytay kólikteri negizinen arzan otynmen, diyzelimen júmys isteydi. New York Times gazeti atap ótkenindey, Qytaydyng memlekettik kәsiporyndary, әsirese Qytaydyng múnay, himiya korporasiyalary men energetikalyq kompaniyalary halyqtyng densaulyghynan góri tabatyn ekonomikalyq paydasyn joghary qoyady. Sondyqtan, sheneunikter ekologiyalyq jana normativterding qabyldanuyna jol bermey otyr. «Ózining betin ayamaghan kisining betin daladay qylady» demekshi, óz elin ayamaghan qytay kәsiporyndary Qazaqstan halqyn ayauy mýmkin emes. 51 zauyt Qazaqstan ýshin orasan problemalar tughyzary anyq. Erteng kirgizip alghan song ol zauyttardyng júmysyn ne toqtata almay, ne elden qayta shyghara almay ózimizge ózimiz problemalar tauyp alarymyz sózsiz. Qazaqstannyng óz ekologiyasynyng da jaghdayy jetisip túrghan joq.

Ýshinshiden, Qytay jaghy «mine, sizderge 51 zauytymyzdy berdik, endi ózderiniz istey berinizder» dep qarap otyrmaydy. 51 zauyt ortasha eseppen әrqaysysy myng adamnan júmysshy, maman kirgizetin bolsa 51 myng qytay kiredi degen sóz. Olargha qytay múghalimderi, qytay dәrigerleri, qytay aspazdary kerek bolady. Ary qaray otbasylary, tuystary, týrli qyzmet salalary qaptaydy. «Jerdi satpaymyz!» degen aiqayymyzdy jylaghan balanyng dauysy siyaqty eshkim qúlaghyna ilmeytin bolady. Qysqa merzimde ekonomika arqyly elimizdegi sayasi, әleumettik ahual qytay paydasyna qaray bet búrady. Shyn mәninde Qazaqstangha kóshirilmek Qytay zauyttary tәuelsizdigimizge tóngen qauip! Sondyqtan, Elbasy búl jobagha moratoriy jariyalap, mәseleni tolyq zertteuden ótkizgen jón dep esepteymin. Áyteuir barmaghymyzdy tistep qalmayyq. Qytaymen oinaugha bolmaydy!

Týiin

Ras. Álemdi moyyndatyp otyrghan Qytaymen oinaugha bolmaydy. "Myng ólip, myng tirilgen" qazaq júrtyn ajdahanyng auzyna aparyp, qarnyn toq etu - tәuelsizdikpen qoshtasu dep bilemiz. Jurnalisting búl oiy - әr qazaqtyng oiy. Ol oimen Ýkimetimiz sanaspasa, taghy da komissiya qúryp, yryn-jyryng bolyp jýruimiz әbden mýmkin. 

Shәriphan Qaysar

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2119
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2528
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2233
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1634