Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti

N.Á. Nazarbaevqa

Kóshirmesi: QR Premier-Ministri

K.Q. Mәsimovke

QR Senatynyng spiykeri

Q.K. Toqaevqa

QR Parlamenti Mәjilisining spiykeri

B.S. Izmúhamedovke,

Jer turaly  komissiya tóraghasy

                                                                             Myrzahmetovke,

barlyq dengeydegi әkimderge, Ministrlerge,

Agenttikterge, Últtyq kompaniyalargha,

Qúqyq qorghau qúrylymdaryna,

Senat jәne maslihat deputattaryna,

 BAQ ókilderi ,

barlyq sayasy partiya jetekshilerine, azamattargha!

                                                          AShYQ HAT

        20  mausym kýni QR  «Jer turaly kodekstin» qabyldanghanyna tura 13 jyl tolady. 2003 jyly qoghamnyng qarsylyghy men «halyqqa qarsy  jasalghan «Jer kodeksi joyylsyn!» degen talapqa qaramastan, kodeks qabyldanyp ketti. Ózge TMD elderi, Baltyq jaghalauy óz halqyna jerdi tegin berip otyrghanda, Qazaqstanda – jer paydalanu qúqyghy satylatyndyghy bekitildi. 

Al eng soraqysy – jer paydalanu qúqyghy jeke túlghalarmen qatar zandy túlghalargha da satylatyn boldy. Sóitip, qazaqstandyq latufindister payda boldy. Olar kodekske arnayy bap engize otyryp, milliondaghan gektar jerdi iyelenip shygha keldi.

Damushy elderde jer tek qana jeke túlghagha satylyp, tek sonynan ol zandy túlghagha ainalghanda da sol jerge qúqyqty. Ádette búl asa auqymdy jerge iyelik etushi latifundisterding payda boluyna  zandyq kedergi bolyp tabylady.

        Endi arada 13 jyl ótkende, qazaq jerining jaghdayy  Ahmet Baytúrsynúly aitqanday bolyp túr: «Qazirgi qazaq mәselesining eng zory – jer mәselesi! Búl – qazaqtyng tiri ne óli bolu mәselesi».  Múnan bir ghasyr búryn aitylghan búl sóz býgin de jandy. Endi bertingi uaqytta aitylghan Mihail Esenәliyevting sózine jýgineyik: «Jer mәselesining tek qana әleumettik-ekonomikalyq emes, odan da kýrdeli mәsele ekenin eskeruge tiyispiz. Ol qoghamymyzdyng tynyshtyghy men túraqtylyghyn saqtaugha tikeley baylanysty sayasy Hәm imandylyq mәselesi».

Dәl osy kýnderi QR «Jer turaly» zangha engiziletin birneshe bap (6-bap, 6-punkt, jer qatynastaryna qatysty sheteldik azamattar Qazaqstan azamattarymen tenesedi;12-bap, 43-punkt – sheteldikter qatysatyn óndirister últtyq jer paydalanushylar qataryna jatqyzylady;  23-bap, 4-punkt boyynsha sheteldikter Qazaqstan jerin menshiktene alady; 48-bap, 4-punkt – sheteldikterge jerdi jalgha berudi jәne satudy barlyq dengeydegi әkimder jýrgize alady. Osy baptyng 1punkti jәne 4-shi punktine qosymsha boyynsha  sheteldikter, ózge de beymәlim adamdar ýshin qazaq jerin auksionda satyp alugha mýmkindik beredi; 26-bap, 5-punkt boyynsha memleket menshigindegi jerdi satyp alushy qay jerden qalasa sol jerden satyp aluyna bolady; t.s.s.) boyynsha qoghamda qyzu talqylau men qarsylyq qatar jýrip jatyr. Biz, jeltoqsandyqtar, zangha ózgeristerdi ózara talqylap, komissiya júmysyn baqylay otyryp, óz oi-pikirimizdi ortagha saludy jón sanadyq.

Birinshi kezekte, qazaq jerine qatysty ótkenning sabaghyn algha tartqymyz keledi. Óitkeni ótkendi bilmey, býginge uәj aitu qiyn. 

HV1 ghasyrdyng basy (Qasym han), HV1 ghasyrdyng sony, HVP ghasyrdyng basy (Esim han), HVP- ghasyrdyng sony, HVSh ghasyrdyng basy (Tәuke han) qazaq óz jerinde tәuelsiz, en dalada emin-erkin ómir sýgen kezender bolghan.

 HVSh ghasyrdyng basynda, qazaq jerine jonghardan qauip tóngende Kishi jýz hany Anna Ioannovnagha hat joldaydy. 1730 jyly jazylghan osy hattan – qazaqtardyng erikti týrde Resey bodandyghyn qabyldauy bastaldy. Bodangha týse bastaghan qazaq jerinen ýles alyp qalugha úmtylghan Qytay HVSh ghasyrdyng ekinshi jartysynda Shyghys Týrkistandy jaulap alyp, otarlanghan elding ejelgi atauyn sanadan birjola óshiru maqsatynda qytaysha Sinszyani (Jana shekara) atandyryp jiberdi.

Qazaq jeri eki imperiyanyng bólisine týsti. 1881 jyly Sankt-Peterburg kelisimshartyna qol qoyylyp, Resey men Qytaydyng shekaralary belgilendi. Shyghys Týrkistan Qytay imperiyasynyn, al qalghan jerding bәri Resey imperiyasynyng jer qoryna zandastyryldy. Tútas alghanda, Reseyding qazaq jerin otarlauy patsha zamanynda, Kenes ýkimeti túsynda da jýrgizildi. Qazaq jerin otarlau tәsilimen menshiktenu 123 jylgha sozyldy.

...1731- 1865 jyldargha deyin patsha ýkimeti qazaq jerin әskery kýshpen otarlady. H1H ghasyrdyng 40-jyldary orys әskerleri men patsha ýkimetin jaqtaghan súltandardyng kýsh biriktiruine tótep bere almaghan Kenesary bastaghan kóterilisshiler tize býkti.

Qazaq jeri tútas otarlandy. HIH ghasyrdyng basynda Reseyde egindikke jaraytyn 140 mln. desyatina jer boldy. Sonyng 70 millionyn 30 myng pomeshik ózara iyelenip aldy. Al, qalghan 70 mln. desyatina jer milliondaghan mújyq-sharuagha jetpedi. Olar narazylyq tanytyp, pomeshikterdi óltirip, býlik kóteruge deyin bardy. Resey ýkimeti búdan qútylatyn jalghyz jol: qazaqtyng jerin tartyp alyp, orys sharualaryna bólip berip, qonystandyru qajet dep tapty.

 Qazaq jerin otarlau ýshin jasalghan ataqty Stolypin reformasynan son, orys sharualary qazaq jerine pәrmendi týrde qonys audara bastady.

Resey imperiyasy 1891 jyly 25 nauryzda Ereje qabyldap: «Kóshpelilerding jerleri jәne sol jerlerge qatysty barlyq nәrseler, sonday-aq ormandar memlekettik menshik bolyp tanylady» (19-bap) delinse, Jetisu ónirindegi qazaq jerin qonystandyru sayasatyna baylanysty ótken bir jiynda: «...jerler memlekettik menshikti qúraydy jәne qyrghyzdargha (qazaqtargha) tek qana uaqytsha paydalanylugha beriledi» dep keltirilgen. Sóitip, qazaq óz jerin ózi jalgha aldy.

Álihan Bókeyhan tyng dalany iygerip, egin sharuashylyghymen ainalysa bastaghan orys sharualarynyng kýizeliske úshyraytynyn birden eskertedi,  qazaq dalasy egin sharuashylyghy ýshin jaramsyz,  ekonomikalyq tiyimsiz ekenin aitady.  Alashordashylar qazaq jeri ýshin zandy týrde kýresip, Alash Avtonomiyasy kezinde: «Alash avtonomiyasynyng jeri, ýstindegi týgi, suy, astyndaghy keni Alash mýlki bolyp tabylady» deydi. Avtonomiya qúrudaghy maqsat - sayasy bostandyq qana emes, jer mәselesin sheshu edi. Biraq alashordalyqtar jenisi úzaqqa barmady. Al arada 100 jyl  ótkende, Álihan tújyrymdary rastaldy. 1954-1960 jyldary Tyng iygerude 19 million gektardan astam jer jyrtyldy. Jer eroziyagha úshyrap, milliondaghan gektar jer ainalymnan shyghyp qaldy. Qazaq jerining ýshke bólgendegi eki bóligi (mólshermen 70% ) jayylymgha ghana jaramdy ekenin Resey ghalymdary men mamandary da moyyndady.

Qazaq jeri ýshin kýres – ghasyrlar boyy jýrip keledi. Bizding ata-babalarymyz tulaqtay jer ýshin jat júrttyqtarmen soghyssa, bizder býgin ókinishke qaray, jer ýshin óz sheneunikterimizben kýresuge mәjbýrmiz!

...1905 jyly mausymda Qoyandy jәrmenkesinde Qarqaraly petisiyasy jariyalanyp, «jappay qonystanu qarqyny kýsheyip, qúnarly jerler qonystanushylargha ótuine baylanysty, qazaqtar ornalasqan jerlerdi olardyng zandy menshigi ekenin moyyndaudy» talap etedi. «Moyyndatu» asa qiyn is boldy. Resey ýkimeti menshik zandylyghyn moyyndamaq týgili, múnday talap aitqandardy qamaugha alyp, tipti aidaugha jiberdi. Sóitip, ken-baytaq dalasynda emin-erkin malyn baghyp, erkin ómir sýrgen qazaq HVSh ghasyrdyng basynan bastap, Resey jәne Qytay imperiyalarynyng otarlau sayasatynyng qúrbany bolyp, óz jerlerinde qughyn-sýrginge týsti.

Qazaq jerin otarlaugha әskery kýsh tanytqan, imperiya mýddesin kózdeushi orys-kazaktargha 30, al key jerlerde 50 desyatinadan jer bólikteri  iyelenuge nemese ómir boyy menshik qúqyghy berildi. Basqynshylar birneshe aidyng ishinde- aq qazaqtyng 11 610 484 desyatina shúrayly jerin qolma-qol iyemdenip aldy. Naqtyraq aitqanda: Sibir kazak әskeri 5 mln. desyatina, Oral kazak әskeri – 6 mln. desyatina, Jetisu kazak әskeri – 610 484 desyatina jerdi bauyryna basty. (S. Asfendiyarov. «Istoriya Kazahstana», Almaty, 1993, s.187).

 «Jergilikti halyqtyng jerin tartyp alghan kazaktar ony nemqúrayly paydalanyp, orman-toghayyn joq etti de, kelesi jaqsy jerdi tartyp alyp otyrdy, -deydi Terentiev». (M.Qoygeldiyev. «Alash qozghalysy», Almaty, 1995, 27-bet)

 «Qazaq jeri qazaqtan kóp artylyp qalu ýshin, yaghny pereselenderge qazaqtan jerdi kóbirek alu ýshin biz әdis izdep otyrmyz. Ádis qylu – jolsyzdyq emes, eptilik. Biz Ministrler Sovetinen eptilik etuge rúqsat alyp, qazaqty ebimizge týsiruge qayyrmalap edik, top-tobymen  topyrlap týsip jatyr. Ol istegen ebimiz, qazaqqa: «otyryqshy bolyp jer alugha riza bolsandar, senderge de mújyqpen qatar 15 desyatinadan  jer beremiz» dedik.  Qazaqtar otyryqshylyqqa jer ber dep jabyla jer súrap jatyr» deydi pereselen basshysy Glinka.

Qazaqtyng eng songhy ýmiti – osy 15 desyatina bolyp qalghan. Olar qúm basqan shól saharasyna rezervasiyalanyp ketuden qauiptengen. Sebebi qazaqtyng deni osy tústa qúnarly jerlerden ysyrylyp, shól men shóleytti ontýstikke yghystyrylghany ras. Olar  shóleytti jerlerdi qystaymyz dep, maldan airylyp, malsyz, jersiz qaldy.

1917 jyl, Aqpan tónkerisi.

Uaqytsha Ókimet te patshaly Reseyding qazaq jerin otarlau sayasatyn saqtap qalugha júmys istedi.

Nәtiyjesinde kazak jýzdikteri men komandalyq әsker, qarulanghan sharua eriktilerining qyspaghyna týsken myndaghan qazaq 1916-1917 jyly Qytay asty.

Qazaq halqy zang jýzinde HIH ghasyrdyng ayaghynda jerinen tolyq aiyryldy. Bir sózben aitqanda, memleketting menshigine ótken jerdi kimge beredi, ýkimetting ózi bildi.

 Mirjaqyp Dulatov «Qazaqtyng jerleri» atty óleninde:

-Kir juyp, kindik kesken qayran jerler,

Mújyqqa, qosh aman bol, barasyng ba?

Qasiyetti babamyzdyng ziraty,

Qaldy ghoy kóshesining arasynda.

Monshagha zirattyng tasyn alyp,

Aghashyn otqa, mújyq, jaghasyng da.

Taba almay bir barghanda esh belgisin,

Kózden jas kóldey bolyp aghasyng da, – dep jyrlady.

 Resey imperiyasy tarapynan  sayasy otarshyldyq kózqaras Kenes Odaghy túsynda da tolastaghan joq. 1917 jyly Alash Avtonomiyasy jariyalanghanda qúramynda bolghan Altay ólkesi 1920 jyly QazASSR- ding qúramynan bólinip tastaldy. Kenestik otarlaushylar 1924 jyly Orynbor ólkesin, 1929 jyly Qaraqalpaq Respublikasyn Qazaqiyadan bólip alyp, alghashqysyn Reseyge, songhysyn Ózbekstangha qosyp berdi. 1955 jyldyng 12 qarashasynda N.Hrushev qol qoyghan SOKP OK Prezidiumynyng qaulysymen Bostandyq jәne Myrzashól audandary Ózbekstangha ótti. 1965 jyly taghy da Qostanay oblysynyng 1833 gek­tar asa shúrayly jerin RSFSR-ding Chelyabi ob­lysyna qosty. Keshikpey Manghystau týbegin Týrkimenstangha qosu josparlandy. Biraq, búl  Hrushevting taqtan týsip qaluyna baylanysty iske aspady.

Jerdi biyleu qúzireti Mәskeude bolghandyqtan, Semey poligonyn ashugha eshkim qarsy kele almady. Mәskeu aitty, Qazaqstan eldi kóshirip, poligon ýshin jer bosatyp berdi. Onyng zardabyn qazaq halqy әli kórip keledi.

 Resey ózindegi jer shiyelenisin qazaq jerine orys mújyqtaryn qonystandyru, tyng iygeru, jer audarular, jerdi tek memleket menshigi etu arqyly sheshti. Eger býgin dәl osylay basqa memleket jer mәselesin qazaq jeri esebinen sheshkisi keler bolsa, oghan jol joq!  Qazaqstan yadrolyq  qarudan óz erkimen bas tartqan әlemdegi jalghyz memleket! Óz basyn ýlken qaterge tigip, Adamzat qauipsizdigin moynyna alghan el! Biraq múnan artyp, Qazaqstan adamzattyng bar mәselesin sheshe almaydy, mýmkindik shekteuli! Jәne tәuelsizdikke deyin qazaq ózining kóp jerinen aiyryldy.

Al qazaq jeri qansha jerden úlan-baytaq bolsa da, adamnyn  túruyna qolayly jer – 30% qúraydy. 44 payyz  shól, 14 payyz shóleyt, ózgeleri tau men orman, dala.

Múnyng bәri azday,  Kenes kezinde de qazaq jerin jyrymdaudyng san týrli aila-tәsili jasau nәtiyjesinde, sheshilmey qalyp, tәuelsiz Qazaqstangha múra bop jetken shekaralyq aimaqtardaghy jer dauynyng әseri sol - egemen el bolghan song da  birshama territoriyadan aiyryldyq. Atap aitqanda, 1994 jyldyng sәuir aiynda Qytaygha aumaghy 946 sharshy shaqyrymdyq jerdi bere saldyq. 1997 jyly taghy da (Almaty jәne Shyghys Qazaqstan ob­lystarynan) shamamen 530 sharshy shaqyrym territoriya Qytaygha ótti. 2002 jyly Ontýstik Qazaqstan oblysy Saryaghash audany jerining bir bóligin, Týrkistan auylyn qosyp, Ózbekstangha berdik. Songhy kezderi qyrghyz aghayyndar da ebin tauyp, shekara baghanasyn qarystap bolsa da jyljytyp qoyatyn bolghan.

Endi osy jan-jaqty, ondy-soldy «taratudan» song bizge qalyp túrghany shetelge jerdi jalgha beru men satu  ma?

Jer, onyng qoynauy – adamnyn, qoghamnyng nemese memleketting kýshimen jasalynghan zat ta, mýlik te emes. Ony auksiongha qoyyp, tauar retinde satu imandylyq pa? Odan da, qazaqtyng ata kәsibi – maldy qaytar osy jerge. Etnos, últ degenimiz – adamdardyng ómir sýru formulasy desek, qazaqtyng ómir sýru fomulasy – auyl sharuashylyghy, mal. Tipti, Resey imperiyasy biyligi kezinde qazaq dalasynda 35 mln. qoy, 30 mln. jylqy, 6 mln. týiesi bolghan!  Al múnsha maldy baghu ýshin, qazaqqa shetsiz-sheksiz jer kerek! Osy túrghydan kelgende,  «Jeri ýlken, halqynyng sany az» dep bizding jerge kóz alartqysy keletinder qatty qatelesedi.

Qazir bizding jerdi jalgha beruden jýregimiz shaylyghyp qalghan: Bayqonyrdy úzaq merzimge jalgha berdik. Nәtiyjesi ne boldy?

Bizde qazir jerdi jalgha beruge qatysty ýlken senimsizdik bar: Imanghaly Tasmaghambetov premier-ministr bolyp túrghanda: «Jerdi jalgha beru arqyly, budjetke qarjy týsedi, baimyz» degen. (Qarjy ministri bolyp túrghan Korjova hanymnyng da sol tústa múny maqúldap, Reseyge 11 mln. gektar jerdi jalgha yldym-jyldym berip jibergenin de әli eshkim úmytqan joq).

Osy jalgha berilgen jerlerge monitoring jýrgizip, qazirge deyin memleket qazynasyna qansha payda týskenin sanap, ýkimet jariya etse, biz jerdi jalgha beruden shash-etekten payda týkenine kózimiz jetip, mýmkin,  sheteldikterge jerdi jalgha beruge qarsy bola qoymaspyz. Keshegi jalgha berilgen jerler ghana emes, jalpy jer mәselesine qatysty aqparattyq ashyqtyqty talap etemiz. Sonymen birge, jerge qatysty pikir bildirgenderdi jazalau oryn almasyn, toqtatylsyn. «Shanyraq shayqasy» qaytalanbauy tiyis!

Jerdi jalgha beru  de – menshikting bir týrine jatady. Búl - sonau VSh ghasyrdaghy Rimde jerge zattyq qúqyq beruden tuyndap, qalyptasqan zandylyq. Sol dәuirde-aq, Rim zangerleri jalgha beru – menshik týrine jatatynyn jәne onyng eki belgisi bolatynyn anyqtaghan. Birinshisi – jerdi jalgha alugha niyet etetinder jәne týpki oiy ýstemdik etudi maqsat etetin jer jaldaushylar...

Aytalyq, sol Rimde halyqtyng syrtynan jerdi jalgha beru, satu arqyly iri qúl iyelenushiler qalyptasqan tarih sabaghyn úmytpaghan jón!

Jerdi jalgha beru ýshin kelisimshartqa qol qoi qiyn emes.

Biraq onyng sony  shyrghalang bolmasyna kýdik basym: jat júrttyqtar qazaq jerine nemqúraydy qarasa, sheteldik jalgha alghan jerden qazaq býgin ózi kýn kórip otyrghan qolyndaghy jalghyz malyn da aidap óte almay qalsa ne bolmaq? Óz jerinde jýrgen qazaqqa orys mújyghy óktemdik etken - ótkenning osy sabaghy býgin nege eskerilmey otyr?

Ásirese, dәl qazirgidey jaHandanu ýrdisi asa kýshti jýrip jatqan jaghdayda, Qazaqstan ýshin jerdi sheteldikterge úzaq merzimge jalgha beru – Ata Zanymyzda kórsetilgen territoriyalyq tútastyghymyz, ýshin  qauipsiz dep kim kepildik bere alady? Jalgha alu da menshikting bir týrine jatady: biz  jerdi sheteldikterge jalgha  beru arqyly  olardy jerge ornalastyramyz! Jalgha alu – menshik iyesi atanu, jerge ornyghu ekenin Rim zangerleri aityp ketken. Ol qazir de solay.  Sonday-aq,   jerge zattyq qúqyqtyng ekinshi týri – basqa bireuding jerine qúrylys salu arqyly jýzege asyrylady. Búl tәsil jer – bastapqy, jerge salynghan qúrylys jerge baghynyshty, yaghni, songhy degen úghymdy bildiredi. Sonda: «...kimde kim  qanday qúrylys salsyn, sol qúrylystyng menshik iyesi jer uchaskesining menshik iyesi bolyp tanylady». (Ioffe O., Musin V., Osnovy rimskogo grajdanskogo prava», Leningrad, 1974, 87-bet.) 

...Bir kezde  «BEST LTD» JShS-i paydasyna, Almaty qalalyq әkimshiligine qarsy  Tórelik sot sheshim shyghardy. Mәselening mәni: jer memleket menshiginde, memleket atynan Almaty qalasy jerine  menshik qúqyn qala әkimdigi jýzege asyrady. Al JShS әkimdikten qúrylys salu ýshin rúqsat súramastan, yaghny jerge menshik iyesining qúqyn búza otyryp, qúrylys salyp bitirgen. Ákimshilik sotqa shaghymdanudyng ornyna,  jerdi qaytaryp alu turaly bir jaqty sheshim shygharady. JShS óz kezeginde sotqa shaghymdanady, Tórelik  menshik iyesi emes, iyemdenuge qúqy bar túlghanyng paydasyna sheshilgen. Ertedegi Rimnin: «jer bastapqy, al oghan salynghan qúrylystar songhy, demek, jerge baghynyshty» degeni Qazaqstanda osylaysha iske asyryldy.

Qay kezeng bolmasyn, qoghamnyng eng basty retteushisi – menshik, jerding paydaly ónimi – baylyq ekenin úmytpaghan jón. Al at tóbelindey biylik basyndaghylardyng qoghamdy astarly týrde basqarushy menshikke (jerdi jalgha beru) kóp kónil bólui, jeke ban maqsatyn mindet etip qonlary menshik turaly zandargha últtyq sipat bermeydi. Kerisinshe, múnday tәsil – menshikti, әsirese qozghalmaytyn mýlikti memleket ishinde ghana emes, ózge elderding de menshiktenuine qolayly jaghday jasaydy.

Býgingi biylik sheteldikterge jerdi jalgha berudin, jerdi tauar retinde auksionda satudyng sebebin: «jer iygerilmey jatyr», «jer tozyp barady» dep týsindirgisi keledi. Eger 25 jylghy tәuelsizdik kezinde jer iygerilmese, ol tek halyqtyng ghana kinәsi emes. Al jerding tozuy – bos jatqannan boluy mýmkin emes, bos jatqan jer tynayady. Bizde jerding tozuy – ekologiyagha tikeley qatysty bolar degen kýdik basym.

«Toqsan auyz sózding tobyqtay týiini» - kýni keshe jer men til ýshin alangha shyqqan jeltoqsandyqtar, býgin de jer ýshin alandauly jәne ony qorghap qalugha dayyn. Songhy kezderi zandy 10 sotyq jer talap etip aryz berushiler sany artyp keledi. Nazar audarghan adam olardyng deni jas otbasylary, ýisiz jersiz jastar ekenin bayqar edi. Óz halqyn jersiz qaldyryp, ózge júrtty jarylqaghanda bizding biylik ne útpaqshy?

Qúrmetti Núrsúltan Ábishúly!

Ótken jyldyng jarty jylynda parlament 60-qa juyq zandy jedel qabyldap jiberse de, qogham qarsy bolghan joq. Endi býgin, «Jer turaly» zangha engiziletin ózgeristerding últ, halyq mýddesinen tuyndamaghanyn estip-bilip otyrmyz. Biz qazaq halqynyng óz jerinde jýrip, zandy týrde jersiz qaluyn qalamaymyz. Sondyqtan,  jer qazaqstandyqtargha da satylmasyn jәne sheteldiktermen birlesken óndiristerge jalgha berilmesin! «Jer kodeksi»  naghyz halyqtyq zang bolyp qayta jasaluyn talap etemiz!

Q.Rahmetov;

T.Tashenov;

Q.Kýzembaev;

Sh.Ergebaeva;

Q.Bayghaliyev;

G. Toyboldina;

S.Nasyr;

S.Bogusov;

S.Qoqanshiyev;

T.Ereshov;

B.Qashqynbekova;

E.Qayyrbaev;

Gh.Núghmanova;

J.Ayjaryqova;

P.S.: Ashyq hatqa qol qoyshylar sheteldikterge jerdi jalgha beru jәne jerdi auksionda satugha qarsy  pikir bildirgen qogham qayratkerleri men ziyalylary jәne bir top BAQ ókilderin qoldaydy.

Ashyq hatqa qol qoy jalghasuda.

Abai.kz