Senbi, 27 Sәuir 2024
Mәiekti 6556 0 pikir 29 Mausym, 2016 saghat 11:09

ÁSIRE DINShILDIKKE BARMAYYQ, DÁSTÝRDI SAQTAYYQ

Qazaq salt-dәstýrining islam qaghidalarymen sabaqtastyghy jәne ózara ýndesui erekshe manyzgha iye. Úrpaqtan-úrpaqqa jalghasyp kele jatqan salt-dәstýrimizben әdet-ghúryptardyng basym kópshiligi islam dinining ústanymdarynan alynghany belgili.

Kenes Odaghy kezeninde qazaq halqynyng últtyq jәne diny qúndylyqtarynyng túmshalanuy, dindarlardyng qudalanuy men ghibadathanalardyng qiratyluy sebebinen óz ruhany bolmysyn qaltarysta ústauyna tura keldi. 1991 jyly qazaq halqy egemendigin alyp, tәuelsiz memleket atanghan kýnnen bastap, jahandanu zamanyndaghy jana kezender men jana mýmkindikter jәne baghyndyrar ýlken belesteri kýtip túrdy. Sonyng biri diny senimge degen bostandyq mәselesi tys qalghan joq. Elimiz diny konfessiyalargha erkindik berip, qoghamnyng diny bilim ýirenuine bet búra bastaghany aiqyn. Onyng ishinde islam ilimin tolyqtyramyn deushilerding arab memleketterine sapar shegui arqyly boylaryna teris baghytty sinirip kelgenderi de boldy. Solardyng arasynan óz tughan mekenine oralyp, ata-babalaryn adasushylar dep, qazaqtyng ghasyrlar boyy ústanyp kelgen salt-dәstýrin joqqa shygharushylar qogham arasynda payda bola bastady. Joqqa shygharuynyng sebebin islam dinine janalyqtyng engizilmeytini jәne sol janalyq engizushilerding qatarynan ózin tәrki etui kerektigin payymdauda. Sol ústanymdy boyyna sinirgenderding nәtiyjesinen qanshama otbasy shanyraghy shayqaldy. Onyng ishinde әke men balanyng óz arasynda týsinise almauy, dýniyege degen kóz-qarastarynyng qarama-qayshylyghy, ózara birin-biri jek kóruge deyin barghan kelensizdikter qoghamda oryn alyp jatty. Sonyng bәri qazaqy qúndylyqtardy jәne ata-babalarynyng ústanymyn joqqa shygharuy men dindi tolyqqandy týsine almay, shekten tys búrmalaushylardyng arasynda óristey bastaghany anyq. Árbir dәstýrli din adamzatty – ústanymdylyqqa, qayyrymdylyqqa, adamgershilikke, parasattylyqqa, tózimdilikke, syilasugha ýndep, jaulasqan eki jaqty tabystyrugha qyzmet jasaytyn ruhany bolmys. Ókinishke oray, sol ruhany bolmysty tolyghymen týsine almay, jat aghymnyng yqpalynda jýrip halqymyzdyng mәdeniyeti men dәstýrine seskene qaraytyn azamattardyng býgingi kýnde shetel asyp, býlikke úrynghan memleketterding qaruly qaqtyghystaryna da qatysyp jýrgenderin bilemiz. Sondyqtan әlemdik dengeyde taraghan islam dini jetken jerlerding tarihyna ýniletin bolsaq, halqy óz qúndylyqtaryn syryp tastap, arabtanyp ketkenin kóre almaymyz. Óitkeni mәdeniyet qashanda salt-dәstýr men әdet-ghúryptarmen sabaqtasyp jatady. Olardyng barlyghyn bir jaqty qarap, birden tiyp tastaugha bolmaydy. Islam dini әrbir últtyng bolmysyn Jaratushynyng әmirine qarsy bolmaytyn erekshelikterin ong qabyldap, tolyqtyrady.

Jalpy qazaq halqy islam qúndylyqtary, islam mәdeniyeti men janartu isine zor ýlesin qosqany belgili. Onyng dәleli ortaghasyrlyq músylmandyq filosofiyalyq oidyng qalyptasuy men damuyna quatty serpilis bergen qazaq dalasynyng oishyldary Ábu Nasyr әl-Farabi, Qoja Ahmet Iassaui, Mahmút Qashqari, Múhammed Haydar Dulati, Jýsip Balasaghún jәne t.b oishyldar múralary islam órkeniyetining asyl qazynalary retinde sanalady. Islam dininen bastau alyp, adamgha jan-jaqty tәrbie berip, imandy úl, ibaly qyz bolyp, er jetuine erekshe kónil bergen ata-babamyz keler úrpaqqa otanshyldyq jәne últjandylyq pen aqyl-parasatty múra etken. Sondyqtan bizding mindet jasandy jalghan teris diny ústanymdardan aldyn alatynday keleshegi zor bilimdi, adal qyzmet atqaratyn elining erteni ýshin ayanbay enbek etetin, otansýigish úrpaq qalyptastyruymyz qajet. Býgingi bilim beru jýiesining barlyq dengeyinde, sonyng ishinde arnauly orta bilim beru úiymdarynda, zaman talabyna say, elimizding zayyrly ústanymdary men últtyq jәne diny qúndylyqtary túrghysynan dәriptey kele, jas jetkinshekterding sana-sezimin, dýniyetanymyn keneyte otyryp, olardy óz halqynyn, múralaryn qasterlep, saqtay biluine ýiretkenimiz abzal.

Islam ol shynayy ómirmen sanasyp otyratyn din. Islam dini - beybitshilikti, tynyshtyqty jәne júmsaqtyqty ornatu ýshin jiberilgeni belgili. Payghambarymyz Múhammed (Allanyng Oghan iygiligi men sәlemi bolsyn) dindi jetkizuine qatysty bir hadiysinde: «Dindi auyrlatpandar – jenildetinder. Qorqytpandar – sýiinshilender», – degen. Búl osy býgingi kýndegi әsire dinshildikting aldyn aluyndaghy aighaqtarynyng biri. Sol sebepten dinshildikke bas úrmay, dәstýrdi saqtayyq aghayyn.

 

Bekjan Jahiyn,

QR MSM DIK Mәdeniyetter men dinderding halqaralyq ortalyghy Taldau júmysy bólimining ghylymy qyzmetkeri

Abai.kz

0 pikir