Qazaqstandyqtardyng 64 payyzy jynystyq qatynasqa alghash ret mektep jasynda týsedi-mis. Múnday nәtiyjeni Qazaqstandaghy BÚÚ túrghyn halyq salasyndaghy qory (iyNFPA) jýrgizgen zertteu nәtiyjesinde anyqtaghan. 

Keshe elimizdegi birqatar aqparat qúraldary osy bir "derekti" sýiinshi súraghanday etip jeleuletip, taratyp jatty. Búl aqparat qanshalyqty shyndyqqa jarasady? Múnday "jagha ústatarlyq" janalyq nege tarap jatyr? Múnymen sheteldik zertteu ortalyghy ne aitpaq? Ony oilaghan bir adam joq. Syrtkóz aitty, bitti... Osylaysha "qazaq qyzynyng abyroyy tógilip jatqanyn" op-onay rastay saldyq.

64,6 payyz degen ne kórsetkish?. Yaghni, Qazaqstanda pәk, taza, abyroyly qyz joq degenning keri ghoy. Aldymen, atalghan úiym taratqan mәlimetting bir ýzigin oqyp alynyzshy.

Jastardyng 13,6 payyzy alghashqy seksualdyq tәjiriybeden 15 jasqa deyin, 50 payyzy 18 jasqa deyin ótedi. Jasóspirimderding negizgi bóligi tәuekelge bara otyryp, jynystyq qatynasqa saqtanbay týsedi. Mektep jasyndaghylardyng 40 payyzynyng eki nemese odan da kóp jynystyq seriktesi bar", - deydi.

Osyny oqyp otyrghan әrqaysymyz qyz ósirip otyrmyz. Sonda myna sanaqtyng ishinde Sizding qyzynyz joq pa? Bar eken delik, demek sol qyzynyzdyng eki nemese odan da kóp jynystyq seriktesi bolghany ghoy. Múny moyyndaysyz ba? Moyyndamasanyz nelikten ýnsiz otyrsyz...

2010 jyly 15-19 jas aralyghyndaghy 1000 qyzdyng ishinde jýkti bolghandardyng sany 28,3 bolsa, 2014 jyly búl kórsetkish 34,7-ge jetken.

Eger de dәl osynday derek naqty bolsa, bizding Bilim men Densaulyq saqtau ministrleri ne qarap otyrghan. Ata-analar she?  

iNFPA osy mәseleni sheshu boyynsha birneshe kenes berdi. Sol kenesti oqyp otyryp, men mәselening tym terendep ketpegenin bayqadym. Mysaly "zertteushiler": "әielderge seksualdyq jәne reproduktivti densaulyqty qorghaugha mýmkindik berip, jasóspirim qyzdardyng osy jóninde bilimdi boluyna jaghday jasau kerek" deydi.

Olar osy mәseleni sheshu maqsatynda Shyghys Qazaqstan oblysynda qolgha alynghan jobany mysalgha keltiredi. Oblysta valeologiya negizinde seksualdyq jәne reproduktivti densaulyq saqtau kursy ashylghan. Ol jobanyng nәtiyje berip jatqan da kórinedi. iyNFPA mәlimetinshe, búl jasóspirimderding densaulyghyn qorghaugha kómektesetin negizgi әdis eken-mis.

Mine, әngime qayda jatyr? YuNFPA ótirik aqparatty (osylay demeske laj joq) taratu arqyly mektepke túmsyq tyghudy kózdep otyrghangha úqsaydy. Áytpese, bar әngimening ayaghyn: "Elimizding barlyq kolledjderinde valeologiya kurstaryna reproduktivti densaulyqty saqtaudyn kýsheytilgen qúramyn engizudi úsynamyz", - dep ayaqtamasa kerek-ti...

Qosh! Sonda deymiz-au, qazaq qyzdaryna jynystyq qatynasty ýiretetin jobany ótkizu ýshin býkil qazaq qyzynyng abyroyyn tógip, aryn tarazygha salyp jiberu qúqyghyn olargha kim berip otyr? Týsiniksiz! Desek te, búl syrtqy kýshterding myqtap qolgha alghan sharuasy sekildi. BÚÚ-nyng atyn betperde etip sóileuinen-aq osyny angharugha bolady. Shyghys Qazaqstanda ashylghan bir ghana kurs nәtiyje bergenin nemen dәleldeydi eken, olar?.. 

Eng qiyny sol, "mektep jasyndaghy qyzyng tósekte toyattap jýr" degenge namystanbaytyn el bolyp bara jatqan siyaqtymyz. Áytpese, aryng men janyng syngha týsip jatqanda ýnsiz qalmasaq kerek-ti... 

Shәriphan Qaysar

Abai.kz