Seysenbi, 14 Mamyr 2024
Ádebiyet 5343 0 pikir 6 Sәuir, 2016 saghat 13:09

RAUShAN TÁShIMBETOVA. AYYMKÝL (POEMA)

 

 

I

Bir  әulettin  Ayymkýl  jalghyz  ghana  qyzy  edi,

Ajarlanyp  kýn  sayyn  erteleu  boy  týzedi.

Tal  boyynda  bir  min  joq,  kermaralday   kerilgen,

Súlulyqqa  úrlanyp  kýn de  kózin  sýzedi.

 

Jalghyzy  da  jaryghy,  minezi  de  erkeleu,

Jarasyp  ta  túrghanday  ón  boyyna  erke  deu.

Qolynan  da  qaqpady  ne  dese  de,  qúp  kórip,

Kóilekke  de  qarsy  emes,  etegi  tym  kelteleu.

 

Ómir,  shirkin  kýnde  toy,  bola  berse  osynday,

Kýiretpese  kónildi,  dauyl soghyp, tosyn  jay.

Sony  tilep  anasy  jalbarynar  Allagha,

Qúlamasa  eken  dep,  qúrt  mýjigen  tosynday.

 

Mektepti  de  aldy  emes,  ortashalau  bitirdi,

Bolar  alda,  әriyne,  jaqsy  ananyn  isi  ýlgi.

Jalghyzynan  ayanar,  ne  jany  bar  ananyn,

Qaladaghy  tym  tәuir  oqugha  da  týsirdi.

 

«Abyroyy  jaqsy  eken,   aqysy  da  kólemdi,

Biraq  qyzym  qam  jeme,  barlyghy  da  tólendi».

Keterinde  qúshaqtap, – dedi  anasy. – Qúlynym,

Ótinemin  ózinnen,  aqyldylau  bol, endi.

 

Jesir  jayly  búrynnan  el ishinde  aitys  kóp,

Sýigen  jary  erteleu  ketken  edi  qaytys  bop.

Ornynda  bar  onalar,  qyzy  mine  jetildi,

Qiyndyghy  ótkergen  qalar  endi  jay  týs  bop.

 

Bir  әkenin  artynda  qalghan  jalghyz  kózi  edi,

Qayran  ana  sony  oilap,  qúm  bop  keyde  shógedi.

Qyz  da  bolsa  tiregim,  sýienishim  bolar  dep,

Kýnirengen  kónilge  ýmit  sәule  sebedi.

 

«Sen  men  ýshin  әli  de,  botaqanym,  balasyn,

Amal  bar ma,  qayteyin,  jalghyz  qalyp  barasyn.

Endi  qalqam  auyldan  aqyryndap  alystap,

–      Dedi  anasy. – Qaladan    baqytyndy  tabasyn.»

 

 

Qala  ómiri  ózgeshe,  adamy  da  basqasha,

Ayymkýl  de  birtindep,  sine  berdi  dostasa.

Múndaghy  ómir  kýn  sanap,  únap  keled  ózine,

Tek  әriyne  anasyn  saghynghanyn  qospasa.

 

Auyldaghy  erkeleu,  qoyayyn  dep  jýristi,

Tyndyrayyn  úqsatyp,  tym  bolmasa  bir  isti.

Anashymnyn  bar  arman,  ýmiti  tek mende  ghoy,

Dep – Ayymkýl  alansyz  oquyna  kiristi.

 

Jana  ortada  jana  dos,  janasha  ómir  bastalyp,

Saghynsa  da  auylyn  janarynan  jas  tamyp.

Quansa  da,  kýlse  de  kýndelikti  jay  kýiin,

Bólisedi  týgeldey  anasyna  hat  salyp.

 

Sabaghy  da  tәp-tәuir,  baghasy  da  tolymdy,

Quanyp  jýr,  bir  Alla  onghardy dep  jolymdy.

Anasy  da  kýn  sayyn  aityp  otyr  tәptishtep,

Shatastyryp  alma dep,  onyn  menen  solyndy. 

 

Abyroymen  osylay  ayaqtady  bir  jylyn,

Anasy  da  auylda,  kýnde  kýtip  jýr  gýlin.

Jarylghanday  jýregi  qyzy  kirip  kelgende,

Synghyrlatyp  kýlki  men  syrghasynyn  synghyryn.

 

Kórshilerge  shәi  berdi,  tór  basynan  jay  bólip,

Maqtanysh  ta  tútyp  jýr, súlu  qyzyn  ai  kórik.

Qúdalasu  kóbeydi,  tanystyghyn  syltau  qyp,

Biraq  qyzyn  eshkimge  tenestirmes  say  kórip.

 

II

 

Demalysy  tәmәm  bop, ketti  Ayymkýl  oqugha,

Uaqyt  ótip  eseyip,  aqylgha-aqyl  qosuda.

Qoshtasarda  anagha  janaryna  jas  alghan,

Sәl  nәrseden sekem  ap, – dedi. – Anashym  shoshynba.

 

Ár  demalys  qyzdarmen  taugha  baryp  qaytady,

Jol  jónekey  jayaulap,  kónildi  әuen  aitady.

Ónkey  súlu  arudyn  synghyrlaghan  kýlkisi,

San  jigittin  jýregin  tolqyndatyp  shayqady.

 

Ár  barghanda  bir  jigit  tanysady  jelpinip,

Ázilderi  jarasyp,  kónilderi  serpilip.

Tauyp  jatyr  jarasym,  jastar  jany  kirshiksiz,

Ásem  әni  jastardyn,  gitarada  shertilip.

 

Sonyn  biri  kelisti,  úzyn  boyly  Múratbek,

Ár  kelgende  sezimmen  jyr  oqidy  qúrap  kep.

Maqtau  aitsa  mәz  bolyp,  qyzdar  jaghy  shulaydy,

Tau  suynday  búl  netken  sarqylmaytyn  búlaq  dep.

 

Jigit  kózi  aidayyn  Ayymkýlge  týsipti,

Kózimenen  sýisinip,  oiymenen  qúshypty.

Sezim  syryn  tez  úghar,  sezimtal  ghoy  qyz  degen,

Ayymnyn  da  kónili: «Múratbek!» – dep  úshyp  túr.

 

Sheber  oinar  gitarda  óneri  de  bar  edi,

Top  jigittin  ishinde  sylqymy  da,  nary  edi.

Ishimdikke  bir  taban  jaqyndyghy  taghy  bar,

Ashy  sudan  úrttasa,  jazylatyn  jan  emi.

 

Sýiemeldep  gitarmen,  oqyp  kýnde  kiyik  jyr,

Ónerimen  osynday  qatarynan  biyik  jýr.

Ónerine  jigittin  tanyrqanyp,  tamsanyp,

Ayymkýlmen  qosqanda,  qyzdyn  bәri  sýiip  jýr.

 

Ayymjan! – dep  syzyldy,  sezim  jaqtan  syrdy  ashyp,

Ketip  jýrdi  key-keyde  onashalap,  qyrdy  asyp.

Sonday  sәtte  uaqytty,  qoysa  eken  dep  toghandap,

Asyqpaytyn  qaytugha,  eki  toqtap,  bir  basyp.

 

Birin-biri  kórmese,  qamyghumen  saghyndy,

Býkil  adam  ishinde,  sonyn  ýni  jaghymdy.

Anau-mynau  jigitke,  qaramaytyn  pysqyryp,

Asau  jýrek  osylay,  mahabbatqa  baghyndy.

 

Jasap  jigit  tughan  kýn,  qyzdardy  da  shaqyrdy,

Shynayy  oiyn  qulyqtyn  ar  jaghyna  jasyrdy.

Toylau  emes  basty  oiy,  qyzdy  ózine  qaratu,

Tilegine  nәpsinin,  qúmarlyqpen  bas  úrdy.

 

Bir  jaghynan  Múratbek,  ýirengen  jan  ken  jýrip,

Ótirikti  shynday  qyp  aita  alady  sendirip.

Dostarymen  serttesip,  tikken  eken  sezimin,

Qanshama  asau  bolsa  da,  alamyn  men  kóndirip.

 

Dostarymen  serttesken  sezimine  sendirdi,

Kóp  úzamay  Ayymdy,  degenine  kóndirdi.

Óz  mereyin  ósirip,  kil  nadannyn  aldynda,

Qyzdyn  aryn  kirletip,  aiuandyqqa  jendirdi.

 

 

III

 

Aqyryndap  endi  ózi,  qasha  berdi  alystap,

Ebin  tapsa  eki  asap,  basqa  qyzben  tanyspaq.

Erke  bolyp  ósse  de,  әkeni  oilap  óksiytin,

Jýregine  synalap,  týsti  taghy  jaryqshaq.

 

Sory  qaynap,  ayaghy  qalghan  eken  auyrlap,

Sorlaghanyn  sezgende,  býk  týsti  jer  bauyrlap.

Jigitti  izdep  sabyldy,  qoya  salyp  namysyn,

Ana  jayy  ne  bolmaq,  biler  bolsa  auyl  jaq.

 

Miz  baqpady  Múratbek,  suytyp  ap  keskindi,

Ózin  ghoy, – dep  kelisken,  zorlagham  joq  eshkimdi.

Ýilenetin  oiym  joq,  әke  bolu  tipti  dep,

Jigittigi  joghalyp,  kәdimgidey  ses  qyldy.

 

Abyroyyn  aidaghy,  bir-aq  kýnde  tóktirdi,

Quanyshyn  sarp  qylyp,  qayghy-múngha  bóktirdi.

Oynap  jýrip  ot  basyp,  qatelikke  úryndy,

Qaytkenmen  de  payda  joq,  qyz  aqyly  kesh  kirdi.

 

Boygha  bitken  tikendi  aldyrugha  kesh  boldy,

Meyir  emes  jýrekke,  qantalaghan  kek  toldy.

Anasynyn  kózine  endi  qalay  kórinbek?,

Oymen  janyn  janqalap,  ózin-ózi  jep  boldy.

 

Bókse  jaghy  jayylyp,  kýnnen-kýnge  tolysty,

Qayda  baryp    ólsem  dep,  kýizeledi  jol  ýsti.

Bir  bólmede  jatatyn  adal  eken  qúrbysy,

Quanyshyn  bólisken,  qayghysyn  da  bólisti.

 

Aralasyp  túratyn  tanystary  bar  eken,

Tirshilikke  dәneker  bir  perzentke  zar  eken.

Shyrmauyqtay  shyrmalghan,  shyrghalannyn  sheshimi:

«Solargha  aityp  kóreyik,  alam  dese  tәuekel.»

 

Janylmaytyn  jan  barma,  jan  eken  ghoy  kórikti,

Jas  otbasy  birdennen, kelisimin  beripti.

Balapanym  әiteuir  jetimdikti  kórmes, – dep,

Jýrektegi  múz  tauyn  sәl  de  bolsa  eritti.

 

 

Jasalyndy  kelisim,  týstiginde  júmanyn,

Qoyghan  eken  súm  taghdyr,  taghayyndap  synaghyn.

Teperishi  taghdyrdyn,  túrsa  daghy  tepkilep,

Bir  jaghynan  kýsh  berdi,  qayratynday  buranyn.

 

Múratbektin  kim  bilsin,  sózi  bәlkim  oryndy,

Dúshpan  emes,  qas emes,  ózim  kestim  jolymdy.

Dep  Ayymkýl  oimenen  ýnilgende  ómirge,

Baqyt  emes  aldynan,  sory  ghana  kórindi.

 

Ýi  tórinen  Ayymgha,  bólme  berdi  bólektep,

Asty-ýstine  týsip  jýr,  kýndiz-týni óbektep.

Ayym  jatsa  týnilip,  júbaylar  jýr  shattanyp:

–      Bazar bolar  ýiim  dep,  erten  tәtti  bóbek  kep.

 

Jayyna  qap  oquy,  auystyrdy  syrttaygha,

Jýrer  bolsa  shermiyip,  qanyqpay  ma  júrt  jaygha.

Múratbek  jýr  shirenip,  perishtedey  beyne  bir:

«Ózi  ghoy  kep  jabysqan,  kinәm  joq, – dep. – Qúrttay  da.

 

Ókinishten  órtenip,  shaynaluda  barmaghy,

Qiyn  eken  bәrinen  jazylmaytyn  jan daghy.

Júmys  bar  dep  biyl  jaz,  oquyna  kerekti,

Aldarqatyp  anasyn,  auylgha  da  barmady.

 

Kýni  jetip  bosandy,  qyz  nәreste  tuyldy,

Jatyrdan  qyz,  jýrekten  meyirimin  suyrdy.

Bauyr  eti  balasyn  bóten  qolgha  tapsyryp,

Janyn  otqa  oratyp,  jýzi  jasqa  juyldy.

 

Áken  de  bar,  anan  bar,  bar  balanyn  tenisin,

Baqytty  da  men  beybaq,  ete  almaspyn  seni  shyn.

Keshir  qyzym,  seni  endi  qyzym  deuge  joq  haqym,

Óitkeni  men  bir  ómir,  qarabetpin  sen  ýshin.

 

Sol  ketkennen  Ayymkýl  qyzyn  qaytyp  kórmedi,

Basqa  órnekke  auysty,  ómirinin  órnegi.

Kóktem  gýli  qauyzdan  jarylmay-aq  qurady,

Myna  jaryq  jalghannan  tilegeni  sol  ma  edi.

 

Ana  da  emes,  pәk  te  emes,  kókek  boldy  aty  joq,

Sýieginde  sýirelgen  keude – quys,  basy  joq.

Ana  bolyp  bir  ret,  erkeletpey  óz  qyzyn,

Ózinin  de  qyz  bolyp  erkeleuge  dәti  joq.

 

Al  anasy  qyzynyn  búl  jýrisin  úqpady,

Bir  jaghynan  jaqsy  ghoy,  janynda  jýr  qúptady.

Bәlkim  sezdi,  kim  bilsin,  biraq  súraq  qoyghan  joq,

Qúlap  qalghan  onsyz  da  kónil  tuyn  jyqpady.

 

Qyzy  jayly  qúrbysy,  bólisedi  syryn  kep,

Erkeletse  erkelep,  qoyady  eken  kýlimdep.

Tym  bolmasa  esimin  bilip  jýrse  quat  qoy,

Ata-anasy  qyzyna  at  beripti, – Gýlim! – dep.

 

Endi  Ayymnyn  aldynan  jastyq  jeli  espedi,

Kóz  aldynan  qyzynyn  sәbiy  jýzi  ketpedi.

Úiqy  da  joq,  kýlki  joq,  kýndiz-týni  kýbirlep:

«Keshir  meni  jaryghym,  kýnәharmyn,  kesh! – dedi.

 

 

IV

 

Áke  jaqtan  jegjaty  bolady  eken  alystau,

Kórip  jýrip  Ayymdy,  oiymenen  salypty-au.

Anasy  da  qoymady,  jaqsy  jigit  eken  dep,

Qiyn  boldy  tanysu,  qiynyraq  tanyspau.

 

Bayaghyday  kergiytin,  endi  Ayymkýl  kim  edi,

Jýregine  múz  qatyp,  kónilge  týn  týnedi.

Tóbene  әkep  qayghysyn  tóge  salar  aqtaryp,

Ómir  netken  zalym  da,  taghdyr  netken  súm  edi.

 

Momyn  eken  jigit  te,  qysqa  aitatyn  sózin  de,

Minezi  de  sabyrly,  oinaqshu  joq  kózinde.

Qorqa- qorqa  jetkizdi,  Ayym  ózi  jayynda,

Qyzy  jayly  jasyrdy,  kórmeymin, – dep  ózim  de.

 

«Qalauym  tek  ózinsin.»  Jigit  aitty  sheshimdi,

Sol  sózden  son  Ayymnyn  bir  týiini  sheshildi.

Jetegine  jigittin  ere  berdi  eriksiz,

Jýregine  jasyryp: «Gýlim!» degen  esimdi.

 

Mine  osylay  Ayymkýl  kelin  bolyp  ýige  endi,

Kelin  bolyp  endi  de,  jar  boludy  ýirendi.

Sýimegenge  sýikenip,  kýiip  kórgen  ol  beybaq,

Qúrmettedi  endi  ózin  jýregimen  sýigendi.

 

Áp-әdemi  torsyqtay  tuyp  berdi  bala  da,

Bir  baladan  asatyn,  baqyt  bar ma  anagha.

Biraq  ótken  ómirin  úmytayyn  degenmen,

Estelikter jýregin tyrnalaudan  tana  ma?

 

Kótermedi  sonan  son,  ne  bolghany  belgisiz,

Boldy  biraq  jalghyz  úl  on  balagha  bergisiz.

Endi  Ayymnyn  arnasy  tolar  ma  edi  baqytqa,

Soghyldy  iri  tolqyngha,  adam  aitsa  sengisiz.

 

Ishki  syrdyn  jaryna,  bildirmesten  birin de,

Atady  úlyn  Núrym  dep,  úqsastyryp  Gýlimge.

Qansha  teren  tyqqanmen, osy  syry  bolar-au,

Alyp  úrar  ajaldyn  apanyna  týbinde.

 

 

V

 

 

Azamat  bop  Núrym  da,  ketti  oqugha  qalagha,

Kelip-ketip  túrady,  uaqyt  salyp  aragha.

Birde  anasy,  birde  úly,  eki  ortany  jol  qylyp,

Saghynyshtar  qalany  jatty  jalghap  dalagha.

 

Sýiipti  úly  bir  qyzdy,  anasyna  bildirdi,

Qalay  qymtap  ústamaq,  sezim  degen  qúrghyrdy.

Quanyp  jýr  әkesi,  ata  bolady  ekem  dep,

Kókke  jetip  tóbesi,  jýreginen  kýn  kýldi.

 

Balasy  aitty  qyz  jasy,  eki  jasqa  ýlken  dep,

Qoy  shyraghym, – dedi  ana. – Búl  sózine  kim  senbek.

Kedergi  emes  anashym,  mahabbatqa  jas  mýlde,

Boldy  emes  pe? – dedi  úly. – Baqytty  bop  jýrsem  tek.

 

Is  qylmasa  eken  dep,  jalghyz  úly  shalys  bir,

Ana  jany  bir  týrli,  quanyshtan  alys  túr.

Maqúl  úlym  kóreyik,  tandauyndy  ómirlik,

Qyzyndy  ýige  alyp  kel,  bizdi  de  oghan  tanystyr.

 

Kóp  úzatpay  arasyn,  qyzdy  da  alyp  jetti  úly,

Tanystay  bop  kórindi,  qyzdyn  ajar,  keskini.

Gýlim! – dedi  esimin,  sәl  qysylghan  ýnmenen,

Shalys  emes  qúlaghy,  aidan-anyq  estidi.

 

Estidi  de  jýregi, ketti  jaryp  keudesin,

Ayymkýldin  ornynda,  kótere  almas  jer  de  syn.

Súray  týsti  shydamay,  ata-anasyn  tyqaqtap,

Súrap  jatsa  qadalyp,  qalay  jauap  bermesin.

 

Qyz  jauabyn  estigen  Ayym  oiy  keri  esip,

Bir  mezette  ysynyp,  suyi  berdi  denesi.

Qayta-qayta  qaytalap,  ayta  berdi  ishinen,

Tughan  emes  ata-anam,  asyraghan  demeshi.

 

Ókinishi  órtke  orap,  keudesin  kep  qysty  da  ar,

Qyz  jauaby  adaspay,  kýdiginen  týsti  dәl.

Taghdyry  túr  tabalap,  kónbeuine  bar  ma  әlin?

Myqty  bolsan, qane  Ayym,  maghan  qarsy  kýsh  qyp  al.

 

Shirkin!  Ómir  sheber  ghoy,  býkirdi  de  týzedi,

Kýnin  bitse  eskertpey,  kelgen  jerden  ýzedi.

Sheberligin  qarashy,  úly  únatqan  myna  qyz,

Ózi  tuyp,  jetim  qyp,  tastap  ketken  qyzy  edi.

 

Ekeui  edi  kózinin  qarasy  men,  aghy  da,

Qateliktin  zardaby  soqty  kelip  taghy  da.

Aytpauyna  bolmaydy,  aitugha  ony  kýsh  kerek,

Quyryldy  tiridey,  tozaq  ottyn  tabyna.

 

Bóten  emes,  bógde  emes,  biri  әpkesi  biri  ini,

Tughan  bauyr  qany  bir,  bir  ananyn  qúlyny.

Qatelik  pe  búl  әlde,  jazmysh  pa  eken  jazylghan,

Ayymkýldin  tiridey  ýzildi  ghoy  júlyny.

 

Otbasyna  búl  jaydy,  qalay  aitpaq  anyq  qyp,

Dedi-daghy  kýbirlep: «Jaryqtyq-ay, jaryqtyq!»

Kózdin  aldy  búldyrap,  saulap  jasy  janardyn,

Qozghalugha  dәrmen  joq,  qúlay  berdi  talyqsyp.

 

 

VI

 

Esin  jyidy,  ólmepti,  elestetti  gýl  shaghyn,

Bólme  ishinde  múnartyp,  qalyqtap  jýr  bir  saghym.

Keshpese  de  úl-qyzy,  aitu  kerek  endi  ashyp,

Meyli  sosyn  ólse  de,  qorghap  baryp  úrpaghyn.

 

Bir  ýmiti  Ayymnyn,  Gýliminin  anasy,

Ol  bolmasa,  ózinin  sheshuge  joq  shamasy.

Ápkem  edi  ol  menin, – dese  me  eken  bir  tughan,

Bolmashydan  suynyp,  alystaghan  arasy.

 

Shoshandatty  taghy  ómir,  qiyndyqtyn  kóseuin,

Jan  ghoy  Ayym  ómirdin,  tatyp  kórgen  nesheuin.

Ápkem  edi  dep  aitu,  dúrys  kelip  oiyna,

Jetkizuge  endi  oiyn,  shaqyrtqyzdy  ekeuin.

 

Qúlyndarym!  Senderge  qosylugha  bolmaydy,

Onda  men  de,   sender  de,  úrpaghyn  da  sorlaydy.

Nege? – sózi  úlynyn   atyp  shyqty  auzynan,

Al  qabaghy  qar  jauyp,  tógip  túrdy  zor  qayghy.

 

Ne  bop  qaldy? Ne  boldy? Ne  boldy  eken  býlingen,

Attamaghan  dәstýrden,  kezi  de  joq  sýringen.

«Nendey  jaghday  búl  ózi,  Qúlatarday  anany?

Nege?»  degen  kóp  súraq  túrdy  oqylyp  Gýlimnen.

 

Sóz  bastady  taghy  Ayym,  qayrylghanday  Qyrymnan,

Jasyryp  em  kóp  jyldar,  qanyghyndar  syrymnan.

Senin  anan  Gýlim-au,  әpkem  menin  bir  tughan,

Aralaspay  ketkenbiz,  ara  suyp  búrynnan.

 

Kemsendedi  iyegi,  ýni  bәsen  dirildep,

Quanyp  túr  ishinen,  tabyldy  dep  bir  ilgek.

Qoyyp  edik  sodan  da,  attaryndy  úiqas  qyp,

Bireuindi  «Gýlim»  dep,  bireuindi  «Núrym»  dep.

 

Tuyssyndar, – dedi  ana. – Aralaryn  tym  jaqyn,

Ketti  birden  mún  basyp,  kónilderdin  jylghasyn.

Úryndyrdym  senderdi,  qatelikke,  qayteyin,

Kinәli  emes  eshkim  de,  kinәli  men – bir  basym.

 

Ayyrylady-au  úl- qyzdan,  aitar  bolsa  bardy  ashyq,

Ayym  jatyr  aiyby,  alqymynan  jarmasyp.

Qalyp qoydy qos  súlba,  tiri  de  emes,  óli  emes,

Ghashyqtyghy  kenetten  tuystyqqa  almasyp...

Abai.kz

 

 

 

 

 

 

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1997
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2419
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1974
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1577