("Taghdyrmen betpe-bet" atty esseden ýzindi)

Bir sәtte Múqaghaligha ghalamat oy keldi. Ómirmen qoshtasatyn bazynalyq ólenin jalghan tirshilikten dos taba almay kýizelgen aqyn әiel zatyna arnap jazyp ketkendi qosh kórdi. 
Iya, iya, әielge. Aqpannyng aqtýtek boranynda, dýniyeni quantyp aqyngha ómir syilaghan әiel bolatyn. Múqaghalidyng boyyna keremet úly sezimdi darytqan da әiel-ómir edi ghoy. Qúdaydyng ghajayyp súlu sәulesindey jyrlaryn aqyn qyzghaldaqtay qúlpyrghan qazaqtyng aru qyzdaryna ghashyq bolyp jýrgende jazdy emes pe? 

 Kim biledi? Bәlkim, bizding Qúday dep jýrgenimizding bәri әielding jýreginde jasyrynghan tannyng shúghylasy shyghar. Nege biz erkekter qansha kýshti bolsaq ta, ómirimizding eng qiyn sәtinde Qúdaygha ghana shaghatyn múnymyzdy, saghymyz synyp әielge aitamyz? Endeshe dýniyeden týnilse de, dosy joghyna kýiinse de, taghdyryn qarghasa da Múqaghaly aqyn әielderdi kinalay almaydy eken. Osylaysha әiel zatyn ghana qimay myna ómirmen qoshtasqan aqyn, qolyna qalamyn alyp, bazynalyq jyrynyng alghashqy shumaghyn jazdy.

Fariza! 
Farizajan, Fariza qyz,
Ómirde aqyndardyng bәri jalghyz. 
Shyday-shyday aqyry jalygharmyz. 
Birimizden-birimiz arylarmyz. 
Bizderdi de joqtaytyn jan bolsa eger,
Shang basqan arhivterden tabylarmyz.

Qayran, arystanym-ay! Eshkimge teng kelmeytin alyp keudendegi birese asau tenizdey tebirenetin, birese doly dauylday buyrqanatyn kýshing qayda ketti? Qaraly tor búlbúlynday zarlaghan ýning qanday ayanyshty edi! 

Qaranyzshy, barlyq ýmiti ýzilip, armany kýiregen baqytsyz aqyn qayghynyng tenizine batyp barady. Ómirding ýskirik-ayazynan jany jauraghan, «jigitinen qazaqtyng dos taba almaghan» aqyn mandayynan bir sipaytyn meyirimdi izdep, songhy sózin әielge aityp jatyr. Áyelge! Farizagha!

Sen meni bilesing be, bilesing be? 
Jaralmaghan jan ekem kýresuge. 
Jylay jýrip, ótirik kýlesing de, 
Jýresing de qoyasyn, jýresing de. 
Biri iyterip keudemnen biri shalyp,
Tastaghysy keledi kýresinge? 

Qúr aityp qoymay, taghdyrdyng nalasynan jýregi órtenip jatqan Múqaghaly әiel zatynyng ghana onyng nәzik janyn týsinetinine senip, jylan-ajalgha arbalghan torghayday shyryldap, kózining jasyn toqtata almay, qayta-qayta óksip-óksip jylaydy. Jazbaq týgil, múnday ólendi oqudyng ózi qanday auyr edi. Qayghynyng әueni erkindi biylep, aza boyyndy qaza qylyp, denendi týrshiktirip, neshe týrli oigha shomyldyrady. 

Ákesining qúny barday, jalmauyz taghdyr aqyngha nege sonshama óshikti? Aqyndyq jýrek seze-dýr. Erteng ólgen song júrttyng bәri de onyng úlylyghyn moyyndaydy. Er-túrmany týgendelmey ketken aqyn edi, degen synaydaghy neshe týrli estelikter jazady. Qara týnekti jaryp shyghatyn meyirimning tany da sol uaqytta atady. Múqaghalidyng ruhyn ayalaytyn meyirim de, aqynnyng talantyna tabynatyn moyyndaular da sol kezde bolady. Degenmen, sol meyirim men moyyndaudyng aqyngha dәl býgin, kózi tirisinde kerek ekenin tasbauyr jandar nege úqpaydy?

Eshkimge keregi bolmay qalghan aqynnyn, kýresuge jaralmaghan pendesining jaryq dýniyening jyluyn saghynyp, әielge múnyn shaghyp, ómirimen qoshtasyp jatqanynyng sebebin týsinetin kim bar ma, myna jalghanda? 

Zamandastarynyng estelikterin oqysanyz bәri de Múqaghaligha bir jaqsylyq jasaghanyn aityp, aqtalyp jatady. Bәri de shetinen kózi tirisinde-aq aqynnyng úly talant ekenin moyyndap, zor qúrmet kórsetken. 

Layym, solay bolghay! Degenmen, men múnday sózderding eshqaysyna senbeymin. Seneyin desem, Múqaghaly ólenderining ruhy jalghan dýniyeden jaqsylyq kóre almay, mandayynan sipaytyn alaqangha zәru bolghanyn aityp, zar jylaydy. Kimge seneyin? Aqyngha ma, әlde zamandastaryna ma? 

Janarymdy túmanmen túmshaladym, 
...Serippesi ýzilip túr sadaghym. 
Jigitinen qazaqtyng dos taba almay, 
Qyz da bolsan, men saghan múng shaghamyn,
Auyrlar dep oilap pa em múnsha halim... 

Salystyrmaly týrde ónerdegi adamdardy ýshke bóluge bolady. Alghashqylary maghynaly eshtene jasamasa da, qybyrlap-jybyrlap, tómende jýrip-aq barlyq tirligin bitiretin bauyrmen jorghalaushylar. Ómirding býkil rahatyn solar kóredi. Ar-úyatyn satyp, tirshilikting qamy ýshin pendeshilikke salynyp, әr kimge bir jaltaqtap ótirik ómir sýredi. Maghynaly eshtene tyndyra almasa da, mansapqa jetip, ataq-danqqa bólenedi. Bәri shetinen pysyq keledi. Tom-tom qylyp, jarqyratyp kitaptaryn shygharady. Maqtalady. Dúrysy – biytin salyp jýrip, ózderin maqtatqyzady. Ónerde jýrgenderding basym bóligin, salmaghy joq, ólgen kýni shygharmashylyghy da ózderimen birge suyq kórge kómiletin, qanaty joq osynday adamdar qúraydy. Olar – darynsyzdar. 

Ónerde belgili bir biyiktikke deyin ghana úsha alatyn ýrkerding shoghyrynday ghana top bar. Olar kóp oqyp, kóp izdenedi. Ónerge meylinshe adal bolugha tyrysady. Jaghympazdyqqa, ekijýzdilikke, kórseqyzarlyqqa salynbay, ondaydan boyyn aulaq ústaydy. Ómirdegi de, ónerdegi de ústanymynan taymaydy. Olar – talanttar. 

Alyp qanaty bar, әr úshqan sayyn tek biyikte samghaytyn, dýniyege siya almay ótetin erekshe jaratylghan adam da keledi ómirge. Ol qoghamdaghy әdiletsizdikke tózbey, taghdyryna baghynbay, onymen kýresip ómir boyy azap shegedi. Ómirding biyik aspanyn izdep alasúryp, jany tynyshtyq tappay qinalady. Dýniyening býkil ruhany baylyghyn gauhar tastay uystap jýregine jinaydy. Qoghamnyng zandylyghyna baghynghysy kelmey, aghysqa qarsy jýzedi. Shygharmalaryn siyamen emes, qanymen jazady. Ol rabayda, ghasyrda bir tuatyn – úly aqyn. 

Tauday biyik Múqaghaly da - Qúday alyp qanatymen jaratqan sonday úly aqyn edi. Ádilin aitsaq, osynau biyik aspannyng astynda úshu da aqynnyng qúlashyn keninen janyna azdyq etti. Óitkeni Múqaghalidyng óz ishinde ómir sýrgen úly aspany, dýniyening aspanynan biyik-túghyn. Sondyqtan da úly aqyn, dýniyening aspanyn jaryp shyqqysy kelip, әr úshqan sayyn qayta-qayta baryp oghan alyp qanatymen soghyldy. Ár soghylghan sayyn, aqyn bolyp jaratylghanyna ókinip, qanatynyng qauyrsynyn ondyrmay syndyryp alyp, qatty kýizeldi. Biraq qanaty jazyla salysymen biyik aspanda ala almaghan óshi barday qyran-aqyn qaytadan qanatyn jazyp, sol jaqqa qaray úshty. 

Aqyn bolyp nesine jaratyldym, 
Arasynda qap qoymay qara týnnin, 
Qasiyetin sezem dep Ana tildin, 
Qauyrsyny qalmady qanatymnyn. 
Qu tirlikke qúl bolyp, ayang basyp,
Qúlashymdy jaya almay baratyrmyn

Jauhar jyrlary milliondaghan adamdardyng jýregin jaulaghan aqynnyng da dәl osynday qasiretti ókinishi bolady eken-au! Kәusarday móldireuge jaratylghan Múqaghalidyng janaryn nege kireuke múnnyng kirbini basty? Oy qabyrghasy sógilip, shabyttyng dariya tolqyny tasyp, boyyna syimaghanda dauyldargha da, jauyndargha da qaramay, aghyndargha qarsy jýzip, damyldamay, qara nóserding qaghynghanyn da elemey aspangha qaray samghaytyn qyran-aqynnyng shynymen de kýnning qara suyghy tondyrghan torghayday shyryldap, gýldey nәzik әielding janynan pana izdegeni me? 
Búl ne sonda? Kirpigine ýmit ildire almay ótken Múqaghalidyng bәrinen de týnilip, mezi etken oilarynan sharshap, aqyr sonynda taghdyrynan jenilgeni me? Joq, olay bolmasa kerek? 
Aqyn jenilgen joq. Taghdyrymen bolatyn aqyrghy shayqasqa shyghu ýshin, ómir maydanynda qanatyndaghy qauyrsynynyng bәri synghan jaraly qyran songhy kýshin jinap jatyr. Ómirlik bazynasyn aityp bolghan son, ol qaytadan biyikke samghap, búzyp shyqqysy kelip, jaraly qanatymen taghy da dýniyening aspanyna baryp soghylady. Taghdyrymen shayqasyp óluge tәuekel etip, qanaty mayyrylyp, kózi qantalaghan qyran-aqyndy endi eshkim toqtata almaydy. 

Momyn edim, jaqsy edim, úyang edim,
Attap óttim olardyng qiya belin. 
Endi, mine, qauqarsyz qúr ashudy.
Jiya bergim keledi, jiya bergim. 
Mandayymnan sipaytyn bir jan bolsa, 
Endi qalghan ómirimdi qiyar edim. 

Zamannyng qonyrauynday keudesi bar aqyngha taghdyrdyng qúlpy bәribir kisenin sala almady. Múqaghalidyng «býlikshil-buntarlyq» búzaqylyghynyng sebebin týsine almaghandar ony tipti aqyl-esinen aiyrylghan jyndylardyng qataryna da qosyp qoyady. Shyndyghynda onyng bәri «búzaqylyq» ta, «jyndylyq», «sotqarlyq» ta emes, Múqaghalidyng aqyndyq minezi bolatyn. 

Taghdyrmen betpe-bet kelgende aqyndy talay ret tura joldan taydyryp jibergen de, sonymen qatar ony ónerding biyik shynyna kótergen de sol minez edi. (Jýrek pen midyng qatparynda jasyrynyp jatqan oidyng kenishin izdegen Múqaghalidyng ólenderin ómirsheng etip túrghan da sol minez emes pe. Terenirek ýnilseniz, Múqaghalidyng aqyndyq minezinde tek ashu men yza ghana emes, jýrektegi múzdy mayday eritip jiberetin kýnning shuaghynday jyly lirizm mol. Aqiqatyn aitsaq, jiyrmasynshy ghasyrda tughan basqa esh aqynnyng óleninde de tabighat pen ómir sonshalyqty nәzik lirizmmen jyrlanghan emes.)

Ónerdegi minezining arqasynda tek aspanmen talasqan biyikte ghana úshqan Múqaghalidyn, jýregin jaryp shyqqan aqberen jyrlary ylghy da qayshylyqta tuyp, aqynnyng janyna bir sәt tynyshtyq bermey, ony ýstin-ýstin qinady. Aqyn ólenderining ruhynan Múqaghalidyng jýreginen tughan әr jyrynyng tolghaghynyng auyr, әri qaterli bolghanyn angharasyn. Farizagha arnaghan óleninde osy erekshelik tym airyqsha seziledi. 

Bilmeymin, búzyqpyn ba, jyndymyn ba?! 
Kep túrady teligim múndy-múngha.
Endi qalghan ómirding qúrdymynda,
Óltirseng de kómbeymin jyrdy qúmgha! 
Nól bolady dep aitam, jaltarmaymyn,
Kóbeytseng de qanshama myndy myngha..

Dariya tilding aghynymen, aqyn auzymen aitylghan sózding bәrining de aqiqat ekenin moyyndamasqa lajymyz joq. Ónkey nólderge kýiingen aqyndy shegip jatqan azabynan qútqaratyn bir-aq qúdiret bar – Ólim. Amal qansha, eger jýregining esigin qaghyp túrghan ajal bolsa, Múqaghaly aqyn odan da shoshymay, Qúday aidap әkelgen qonaghynday qarsy alugha әzir. 

Kókireginde ómirge aitylmaghan talay ghashyq әni ketip bara jatqany bolmasa, itke tastaytyn sýiegin de aqyngha qimaghan qu tirshilikte ne qyzyq qaldy? Qúday auzyna salghanda, kóripkeldikpen ózining esebinde jazghanday qyryqtyng beseuinde, ómirden týnilip ishkilikke salynyp ketken, otty jyrlary milliondaghan adamdardyng jýregin núrlandyrghan Múqaghaly aqyndy ajal jerding azabynan qútqaryp, mәngilikke qúshaghyna aldy.

Amangeldi Kenshilikúly

Facebook-tegi paraqshasynan