1992 jyly jazghan «Áyteke biy» atty enbeginde kýni keshe pәniyden ótken kórnekti qalamgerimiz Ábish KEKILBAEV bylay depti: 

«...Qazirgi alauyzdyq pen әkimgerlik el basqaru jýiesi ayaqqa taptalghan kezde shyqty. Qazaq dalasynda 1824 jyly handyq biylik, 1868 jyly súltandyq biylik joyyldy. Sol arqyly qazaq dalasy dәstýrli memlekettik sipatynan aiyryldy. ...«Anau auyldan shyqqandar shetinen súnghyla, mynau auyldan shyqqandar shetinen miyghúla» dep birin-biri kózge shúqityn әdet payda boldy. ...adamdy qoyyp ruly eldi jórgekten qaghynghan qyp kórsetuge mashyqtana bastadyq. barshamyzdyng basymyzgha týsip, barshamyz әli arylyp bolmaghan otarshylyq zaualynyng ózin bir-birimizding betimizge shirkeu salu ýshin tilge tiyek etetinder bar. Otarshylyq – tek bizding ghana emes, adamzattyng kóbining basyna týsken taqsiret. Odan qútylu ýshin ortaq jolyndaghy yntymaq kerek. Onday yntymaq әrqaysymyzdyng kókeytesti mýddemizdi birdey ólip, birdey eskeru jolymen ornaydy. Tóle, Qazybek, Áyteke esimderining әli kýnge auyzdan týspeytini de sondyqtan. Olar zamandastaryna sýiek syndyrysyp, jagha jyrtysudy emes, biri jen, biri jagha, biri ini, biri agha boludy, ózara tendik arqyly eldikke, eldik arqyly ózgelermen tendikke jetudi ýiretti. Bizder býgingi tәuelsizdik zamanyna jetkenge deyingi babalarymyzdyng ghasyrlar boyy óz halqynyng taghdyryn oilap, sol jolda talay mәuesi qyrqylghanymen, tamyry ýzilmegen azatshyl ruhymyzgha qaryzdarmyz.»

Tamasha tújyrym. Qoghamdyq hәm memlekettik biyik dengeydegi últtyq minberden aitylghan sóz. Qayran dýniye, osynday orasan oilynyng da qadirin bilmey, ómirining songhy jyldaryna kýngirt-perde túttyq-au?!. Qadir MYRZA ÁLI-den keyin, Aqseleu SEYDIMBEK-ten keyin, Fariza ONGhARSYNOVA-dan keyin, Marat QABANBAY-dan keyin,Ábish KEKILBAY-dan keyin... qazaqtyng mynjyldyq mýddesi jetimsirep qaldy...

Sayasatker Aydos SARYM: «Orystildi aimaqtardaghy halyq sanynyng azangy - osy oblystardyng ekonomikalyq jaghdayyna tikeley әser etedi» degen eken. Ras tolgham shyghar. Týksiz taqyrgha shóp shygha ma?..

Elimizding ontýstiginen soltýstik aimaqqa 460 otbasy qonys audarmaqshy kórinedi. Jana jerde olardy «Júmyspen qamtu-2020 Jol kartasy» baghdarlamasy arqyly júmyspen jәne baspanamen qamtamasyz etedi. Qostanaylyqtar biyl 500 oshaqtan astam otanyna oralatyn qandastaryn qabyldaugha niyettenip otyr. Mine, búl - naqty qadam, anyq is.

Jergilikti últ sanynyng molangy - qay ónirde de enbek naryghyn qalyptastyryp, әleumettik ahualdy týzetedi. Ásirese, shyghys jәne ortalyq aimaqtarda, Pavlodar oblysynda memlekettik til mәselesi sheshilmegendikten, qazaqtardyng jenildiktermen qonys audaru ýrdisi - memlekettik tilding - qazaq tilining qalypty damuyna yqpal etedi. Óitkeni, kez-kelgen últtyq memleketting damuy - últtyq tili men dininin, dili men salt-sanasynyng ósu dengeyine tikeley baylanysty.

Qúdayberli MYRZABEK bauyrymyzdyng jýrek qynjyly janymyzdy syzdatyp jiberdi: «Bir kisi «jýr-jýrlep» qoymaghan son, ilesip ýiine bardym. Otyzdar shamasynda úly bar eken. Ákesine telefonynan beynetýsirilim kórsetti. Týnimen kresheniyege qatysyp, sugha týskenin aitty. Ákesi ony: “Kóp jyldan beri qalmay qatysyp keledi” dep, quattap qoydy. Men: “Búlarynyz dúrys emes” dep edim, úly: “Óte paydaly. Qys boyy auyrmaysyn” dep, «dәleldey» ketti. Men: “Basqa kýni nege týspeysin?” desem, “Tek Isus shoqynghan kýngi su ghana qasiyetti bolady” dep, bet baqtyrmady... Bir auyldaghy qazaqtar: “Orystardyng shoqyndyrghan suyn ydysqa qúiyp әkelip saqtap qoyamyz, keyin balalar auyrghanda, siyr auyrghanda ishkizemiz” degenin de estip edim. Jalpy, bizding oryspen aralasyp ketken aghayyndardyng últtyq týisigi joq. Olardyng sanasynda virus bar...»

...Sondyqtan, songhy kezde qaptap ketken: «Qazaqstanda Qyrymnyng taghdyry qaytalanuy mýmkin be?» degen tolghanystan emes, topastyqtan tuyndaghan maghynasyz saual-maqalalardy baspasózge jariyalaugha mýldem tiym salu kerek. Búl súraq eli men jerine shynayy janashyrdyng emes, oi-sanasy qorqynysh-ýreymen, qúldyq sindrommen ulanghan dýbәrәnyng sandyraghy.

Qazaqstan últtyq qúrylymdardyng federasiya­sy emes, birtútas, unitarly, basym bóligi men bastaushysy bir últtan qúralghan taza últtyq memleket. Qazaq topyraghynda basqa últ pen úlysty qúraytyn federasiyalyq, avtonomdyq oblys pen audan týgili, auyl da joq.

Bizde últtyq qauipsizdigimizdi qorghaugha tiyis kýshtik, qúqyqtyq qúralymdar bar. Sol qúrylymdar auyzy beypil, pighyly haram toptar men tobyrlardy anyqtap, auyzdyqtaugha tiyis.

Ata-babamyzdyng asyl múrasy - tútas jerimiz ben enseli elimiz qazaq últynyng qymbat qazynasy. Birlik pen bereke qonghan ólkemizde ózeuregen ózge niyet, jat pighylgha oryn joq jәne bolmaydy da. Atamyz qazaq: «Jaqsy sóz - jarym yrys» deydi, jaqsy sóilep ýireneyik!

Qajymúqan GhABDOLLA

Abai.kz