(qajylyqtan qaytqanda...)

Bir sәt hәm býkil ghúmyr

Biyl Alla Taghala úly sapargha shyghudy nәsip etti. Qasiyetti qajylyq paryzymyzdy ótep qayttyq. Sabyrdy qajet etken synaq ta boldy, bargha qanaghat, joqqa shýkir etken jaghdaylar da kezdesti. Qajylyqtyng mashaqaty men marapatyn alma kezek sezingen jayttardy Sizge de sóz etip, әngimelep berudi o bastan oilap qoyghan edik.

Qajylyqqa barghan adam boydәret (ghúsyl) alghan song eki qúlash aq matany oranyp, ihram hәline enedi. Ihram – pendege ýlken jauapkershilik jýkteydi. Ayta keteri sol, basqa uaqytta rúqsat etilgen amal dәl osy ihram hәlindegi adamgha adal emes. Tipti, shybyq syndyryp, shybyn óltiruge de bolmaydy. Búl – berisi ghana. Mine, mýmin osylay tәrbiyelenedi.

Úly saparda músylman bir minutyn bos ótkizbeuge tyrysady. Onyng iygilikke toly bir sәti býkil ghúmyryn izgilikke toltyruy mýmkin. Payghambarymyz Múhammed (Allanyng oghan salauaty men sәlemi bolsyn) adamzat balasyn sanauly sәtter men kýlli ómirdi ruhany qúndylyqtargha arnaugha shaqyrghan.

Ihramdaghy qajy artyq sóz aitpaugha, bireudi renjitpeuge, qorshaghan ortagha qylday qiyanat jasamaugha barynsha beldi bekem buady. Sózin, ózin, sanasyn, amalyn týzetuge, tazartugha tyrysady. Jan men tәnning tazalyghyn saqtaydy, jýirik oidy jamandyqtan tyyady. Sauapty saparda payghambar hadiysi baghdarsham ispetti: «Kimde-kim qajylyq paryzyn óteu barysynda bos әri jaman sózden, sonday-aq, ýlkendi-kishili kýnәlardan saqtansa, anasynan jana tughan sәby sekildi pәk kýiinde oralady».

Ómirge qayta kelu, ruhany týlep, janaryp, ghibratty ghúmyr keshu degen osy bolsa kerek.

Mina jazyghynan Arafat aimaghyna bet alghan qajylar besin men ekinti namazyn qosyp ótegen song aqshamgha deyin tek dúgha jasady. Payghambarymyzdyng (Allanyng oghan salauaty men sәlemi bolsyn) bir sózinde: «Alla Taghala Arafat kýnindey tozaqtan kóp pendelerdi azat etetin kýn joq...» depti. Osy mezgil adamnyng eki dýniyedegi ómirin týbegeyli ózgertui mýmkin. Múnday mýmkindikti qajylar qalay jiberip alsyn?! Tik túryp, tilek aitady, Allagha madaq joldaydy. Kózi jasqa tolyp, jalbarynady.  

Tikeley reysting tiyimdiligi

Biyl elimizden túnghysh ret Almaty-Jidda-Mәdina baghyttary boyynsha tikeley reys ashyldy. Qajylar qasiyetti Mәdina qalasyna bar-joghy bes saghatta jetti. Al Mekkege tayau (shamamen 70 shaqyrym) Jidda qalasyna úshqan ekinshi top ihramdy Almatydan kiyip, Allagha dúgha-tilek, madaq aityp qasiyetti jerge әp-sәtte jetti. «Búl – ýlken jenildik boldy», – dep aqsaqaldar alghysyn aitqan.

Jol degennen shyghady, Mina jazyghynda Australiyadan kelgen Seyfidin deytin kisimen tanysyp qaldyq. Qytaydyng Qúlja qalasynda tuylghan eken. Almatyda birneshe jyl qyzmet etipti. Bizding osy qaladan kelgenimizdi bilip, kónili kóterilip qaldy. Qazaqshasy da tәuir eken. Sóz arasynda Mekkege deyin eki el arqyly jetkenin aitty. Birinshi Singapurgha, sosyn Dubaygha ayaldap, odan keyin Jiddagha jetipti. «Jalpy bizdegi qajylyq shyghyny 10 myng dollardan asady. Sizderding tikeley reyspen 5 saghatta Jiddagha jetuleriniz –  ýlken jenildik bolypty», – dedi Seyfidin myrza. «Australiyagha kelip jatsanyz – mindetti týrde habarlasynyz. Ózim kýtip alamyn», – degen niyetin de jasyrmady ol. Bir qyzyghy, qajylar mýmkindik tua qalsa, bir-birimen tanysyp, telefon almasyp, emen-jarqyn әngime-dýken qúrugha ynghaylanyp túrady. Tili, týri, dili, últy basqa bolghanmen, Islamdaghy bauyrmashyldyq degen asyl úghymdy osyndayda sezinedi ekensin.                

«Rúqsat joq»

Bizding top birinshi Mәdina qalasyna taban tiredi. Qonaqýide bәri tamasha. Tamaq uaqytynda, meshit tayaq tastam jerde. Ýsh kýn ayaldap, Mekkege jol tarttyq. Synaq osy jerden bastaldy. Qalada keptelis, al әl-Haram meshiti úzaq. Mekke manyndaghy Mina jazyghynda, yaghny shatyrda ýsh kýn týnedik. Barlyq jerde kezek: dәrethanada, shay beriletin orynda, avtobusta, t.b. «Qonaqýiding qadiri-ay» deymiz ishtey. Qonaqýide túrghanda uaqytynda әzirlenbey qalghan shaygha bola mazasyz kýy keshkenimiz ýshin ózimizden ózimiz úyalyp kettik.

Shatyrda týneu – shydamdylyqty talap etedi. Kýnning aptap ystyghy salqyndatqyshqa (kondisioner) des bermeydi. Oghan da shýkir etpegen pende Arafatta synalady. Onda kónilge medeu bolatyn salqyndatqysh ta joq. Jaghday «nasharlay» bastaydy. 45 gradus ystyqqa qorghan bolghan shatyrdyng baryna shýkir etesin. Arafat dalasynda túru – qajylyqtyng basty paryzdarynyng biri. «Qajylyq ol – Arafat», – degen hadis bar.    

Aqshamgha deyin jalghasqan dúghadan keyin qajylar Múzdalifa jazyghyna jýredi. Avtobustargha tynym joq. Adamdardy tangha deyin tasymaldaydy. Mina, Arafattan keyin Múzdalifa jazyghynda adamnyng «tәkapparlyq» deytin dertine «em» jýre bastaydy. Óitkeni, taqyr jerge, tasty jerge týneuge tura keledi. Týneu deymiz-au, qajylardyng songhy legi tangha deyin Múzdalifagha jetkizilgenin kórdik. Kóz shyrymyn almastan jayaulatyp Jamaratqa shaytangha tas laqtyraugha jýrip ketti. Áriyne, ihram hәlindegi pende múnyng bәrin «týsinistikpen» qabyldaydy. Sebebi, ashulanugha, mazasyz kýy keshuge nemese osynau kezek pen abyr-sabyr, qarbalas jaghdaylargha narazylyq bildiruge «rúqsat» joq. Sol «rúqsat joq» degen týsinik týisikti әbden biylep alghan.

Múzdalifadaghy tasty jerge keudesin tósegen әljuaz, paqyr, sharasyz pendening Alla aldyndaghy jay-kýii, ahualy aiqyndala týsedi. Ótkinshi qyzyqqa rahattanghan asau nәpsi ezilip, qúldyq úrady.   

Shaytangha tas laqtyru rәsiminen alatyn sabaq kóp. Biz múny jaghymsyz minez ben únamsyz amaldardy sol jerge tastap, taspen atqylap ketu dep úghyndyq.

Taudyng etegine týnegen adam osydan keyin tómende tósenishi, tóbede shatyry bar Mina jazyghyn ansaydy. Adam balasy bardyng qadirin joq kezinde biledi eken. Minadan keyin sap-salqyn qonaqýy – nyghmetting naq ózi dersin. Taqyr jerden júmsaq jihazgha jatudyng ózi bir ghaniybet. Alla Qúranda adam balasyn shýkiri az, sabyrsyz dep sipattauynyng mәni bar. Sәl synaq kelse, syr berip qalamyz.

Qajylyq – sabyr mektebi. Týrli synaqtar payda bolghanda pende shayqalyp qalmau ýshin onyng imany ghana kómekke keledi. «Imanym mening – jighanym» degeni osy shyghar.

Qajylyqty óteuge jalghyz niyetting ózi jetkiliksiz. Qajylyq – izgi niyetpen, denemen, amalmen, bar bolmyspen, qarjymen atqarylatyn úly  qúlshylyq. Sauaby mol saparda densaulyqtyng jaqsy boluy da asa manyzdy. Qajylyqqa ruhany túrghydan dayyn bolghan adam tәnning saulyghyn da eskerui tiyis.

Ólimi de – ónege...

Biylghy qajylyq auyr synaqtarymen, qiyndyqtarymen este qaldy. Kran qúlap, 100-den astam adam mert boldy. Mina jazyghynda oryn alghan adam keptelisinen 700-den astam qajy kóz júmdy. Áriyne, bәri Allanyng qalauy ghoy. Qazaqta: «Qúdaysyz quray da synbaydy», – degen әdemi sóz bar.

Myna bir jaghdaydy aitpay ketpeske bolmas. Kuveyttik sheyh Omar Halifa ash-Shayidjy әleumettik jelide ghibratty mysalmen bólisipti. Ghalym kran qúlap, dýnie salghan mysyrlyq músylman jayly әngimeleydi. Ol úzaq jyldar boyy qajylyqqa qarjy jinaydy. Úly sapargha shyghu ýshin barlyq mýlkin satugha mәjbýr bolypty. Tipti, ómir boyy jighan-tergenine satyp alghan jer telimin de saudalaugha sheshim qabyldaydy. Adamdar: «Bәrin satyp bitirdin, endi qyzyna nendi qaldyryp bara jatsyn», – degende: «Oghan Allany tapsyrdym. Ol – Jarylqaushy, bәrinen Úly», – depti. Mysyrlyq qajy qasiyetti meken – Mekkede jan tapsyrudy armandapty jәne qaytys bolghan jaghdayda sol jerde jerleudi ótingen. Alla auzyna saldy ma, shynayy qalady ma, әiteuir tilegi oryndalypty: kran qúlap, kóz júmghandar arasynda әlgi adam da bolghan.

Saud Arabiya Korolidigi qaytys bolghandardyng tuystaryna 2 mln. funt (shamamen 270 myng AQSh dollary) ótemaqy tóledi. Qaytys bolghan mysyrlyq qajynyng qyzy da osy qarjyny aldy. «Ol Allagha әdil boldy. Alla da oghan әdil boldy», – dep jazady kuveyttik ghalym. IYә, ózining ólimi arqyly ónege qaldyrdy. Rabbymyz raqymyna bólesin.

Sóz sony

Qyzmetin, kóligin, bala-shaghasyn, malyn, býkil tuysqandaryn el tastap, jalghyz jolgha shyghyp, Jaratushynyng shaqyrtuyn qabyl alghan pende eki qúlash matagha oranyp, Allanyng aldynda kýnәlary ýshin jarylqau tileydi, ókingen kýide keshirim súraydy, ishtey esep berip, Onymen syrlasady. Qate-kemshilikter men jasaghan kýnәlaryng ýshin ózindi jep qoya jazdaysyn, úyalghan týrde alaqan jayyp, dúgha jasaysyn. Ony qaytalamaugha uәde beresin. Al jasaghan jaqsylyqtaryng men izgi amaldaryng ýshin ýmitpen tilek tileysin. Qajylyq – Alla men adamnyng arasyndaghy syrly súhbat ispetti.

Arafat, Mina, Múzdalifa jazyghyndaghy músylmannyng jaghdayy – mahshar alanyn taghy bir ret eske týsirgendey. Búl ertengi kýni eshkim jasaghan jaqsylyghyn ózgege bólip bere almaytyn, pendeni tek imany ghana qútqaratyn sәtti bayandasa kerek. Osylaysha, qajylyqtan qaytqan adam ómirge qayta kelgendey kýy keshedi... Jerlesterimizding qajylyghy qabyl bolsyn!    

Aghabek QONARBAYÚLY, QMDB baspasóz hatshysy

Astana – Mekke – Astana