Seysenbi, 14 Mamyr 2024
Qauip etkennen aitamyn 6241 0 pikir 12 Qazan, 2015 saghat 11:56

AYYQPAS DERTTING BIRI – ShOVINIZM

Dәl solay! Óitkeni, búl Reseyding nebir kózi ashyq degen adamdarynyng da qanyna әrtýrli jolmen әbden singen kesel, dert. Tipti, jazushylar E. Limonov, A.Soljenisyn, akademik Lihachevterden bastap keybir jәy memlekettik qyzmetkerler men «Rossiya toliko dlya russkiyh», «chto za bredovoe slovo rossiyane, esti lishi russkiye» - dep Kremliding qarsy aldynda Qyzyl alandy shuyldatyp jýrgen orys qyz-jigitterine sheyin osy dertke shaldyqqandar deuge tolyq negiz bar. Ánebir jyldary Sibir ózenderin tartylyp bara jatqan Aral tenizine búru jóninde әlemning belgili-belgili ghalymdary men qogham qayratkerleri úsynys jasaghanda, V.Rasputin bastaghan orys jazushylary men tolyp jatqan óner qayratkerleri búghan óre týregelip qarsy shyqty. Aqyry Kremli solardyng aitqanyna kónip, әlemde móldirligi jóninen 2-shi oryn alatyn kógildir súlu aidyn Araldyng toz-toz boluyna, sol arqyl onyng jaghalauyn jaylaghan qalyng qazaqtyng basy aughan jaqqa jónkile kóshuine, kóshpegenderining adam estimegen auru-syrqaugha dushar boluyna jol ashyp berdi.

Shyndyghyna kelgende Sibir de, Sibir ózenderi de eshqashan orystyng jer-suy bolghan emes. Ózi qandy qyrghynmen basyp alghan jerding bәrin beti býlk etpesten Reseydiki dep ataytyn auru – patshaly Resey basshylarynyng da, keshegi kenestik Resey men býgingi Resey basshylarynyng da qanyna singen kesel. Euraziya aimaghyndaghy tәuelsiz respublikalardan neosovettik (jana kenestik) imperiya –jana KSRO qúru niyetin ashyq anghartyp otyrghan býgingi Resey de búl keselden arylmaq týgil auruy asqynyp bara jatqan siyaqty. Mysaly, Resey basshysy Putin jogharyda biz aitqan «Rossiya toliko dlya russkiyh» dep úrandatyp jýrgen shuyldaqtardy kórmey-bilmey otyrghan joq. Múndaylardyng birde-biri, tipti, Reseyde oqyp jýrgen qazaq, ózbek, qyrghyz siyaqty týrkitektes jastardy úryp-soghyp, óltirip tastaghandardyng eshbiri sottalghan da emes. Búlardyng Kremlide nemese ózge de jogharghy oryndarda, qúpiya qyzmetterde qoldaushylary, arqasýierleri bar ma degen kýdik te joq emes el ishinde.

Bir tanghalarlyghy reseylik belgili shovinisterge tiygizip baspasózde de, internet sayttarynda da eskertu, syn pikir az aitylyp jatpaghanyn bile túra solardyng birde-biri: «Joq, biz «úly orysshyl» emespiz, «kolonizatorlyq pighyldaghy» nemese «shovinist» emespiz», -  dep aqtalmaydy da. Soghan qaraghanda olar ózderining osy keselin «naghyzorystyq» dep maqtan tútatyn da siyaqty. Solardyng biri euraziyashyldyq qozghalystyng kóshbasshysy, yaghni, neoevraziyashyldyqtyng negizin salushy Aleksandr Dugin degen. Ózin orystyn, Reseyding qamyn oilaushy retinde qansha jerden aiqay-úiqaymen dәleldeuge janyn salyp jýrse de V. Jirinovskiy ózining evrey ekenin jasyrmaydy. Al, Dugin ózin oryspyn deydi, biraq shyn últy kim ekeni turaly әrtýrli әngime bar. Onda túrghan eshnәrse joq ta shyghar, biraq býkil Euraziyanyng kópshiligin orystyn, yaghni, Reseyding jeri dep eliruine qaraghanda onyng da shovinizm keseline úshyraghanyn jәne búl kesel onyng aghzasynda órship túrghanyn búdan biraz búryn telearna jurnaliysine bergen súhbatynan, súhbat degennen góri shovinistik nevroz deuge kelinkireytin  myna sózderinen angharugha bolatyn shyghar dep oilaymyz. Al qaranyz:

V.Pozner: ... Al siz Qyrymdy Reseyge qosyp aludy orys jerlerin jinay bastaudyn, qaytadan ýlken Reseydi qalpyna keltiruding bastamasy deysiz. Súraq mynaday: Óz basym jan-jaghyndaghy qalashyqtardy qosa eseptegende ýlken Mәskeu nemese ýlken London dep atalatyndardan habardarmyn. Al ýlken Resey degenge týsinbeymin. Búl Resey jәne qosylghan (plus) ne dep týsinemiz?

A.Dugiyn: Ýlken Resey degenimiz búl – orys әlemi, orys órkeniyeti. Mening payymdauymsha ýlken Resey aumaghy qosylghyshtary men azaytqyshtary aralas búrynghy Resey imperiyasynyng territoriyasymen, Kenester Odaghynyng territoriyasymen shamalas deuge bolady. Búlar әubasta velikoross jerleri, velikoross territoriyasy dep atalmaghan, biraq osy kenistikte túratyn býkil etnostar ghasyrlar boyy sol velikoross teritoriyasyn jasaghan.

V.Pozner: Mynaday súraq qoysam bola ma? Sonda ol territoriyagha Zakavkazie de kiredi me? Mysaly Gruziya, Armeniya, Ázirbayjan bәri velikoross pa?

A.Dugiyn: Sózsiz! Áriyne solay. Olardyng bәri ýlken Reseyding bir bólshegi ghana. Biraq solay eken dep...

V.Pozner: Al, Orta Aziya she? Ol da velikoross pa?

A.Dugiyn: Sózsiz! Áriyne, sózsiz solay?

V.Pozner: Pribaltika she?

A.Dugiyn: Meninshe Pribaltika da, Batys Ukraina da mýmkin... IYә, әldebir negizderge sýiensek... Olar da azdap bolsa da...

Búl kóshede tәltirektep auzynan samogon men mahorka iysi búrqyrap, ýsh әrip pen bes әripten túratyn bylapyt sózin aityp túrghan mas orystyng emes, ghalym, sayasatker degen әjeptәuir ataghy bar Dugiyn, yaghny Doghaúlynyng oilanyp, әr oiyn tarazygha tartyp túryp-aq aitqan sózderi. Ol osynyng aldynda ghana býkil Qazaqstandy Reseyding bir bólshegi dep ataghan. Sondyqtan V. Pozner oghan Qazaqstan turaly oiyng aitpasang da belgili ghoy dep Qazaqstangha qatysty saual qoyghan joq. Osy kýni biz euraziyashyl boluymyz kerek, tipti qazaq degen jartylay  europalyq, yaghni, euraziyalyq últ deytinder qazaqtar da barshylyq. Solardy tyndap otyryp, Qúday saqtasyn, el basyna әldeqalay kýn tusa, múndaylar Dugiyn–Doghaúly siyaqtylardyng kókten izdep, jerden tapqan oljasyna ainalyp, ózimizge qarsy shyghyp jýrse qayttik, degen ýrey biyleydi eken denendi.

Myrzan  KENJEBAY

Abai.kz

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1996
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2411
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1968
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1576