Dýisenbi, 20 Mamyr 2024
Mәiekti 9438 0 pikir 19 Qarasha, 2015 saghat 08:17

DINY BASQARMANY NE ÝShIN SYNAYMYZ?


Adam jandýniyesining negizgi tiregi din ekeni aqiqat. Árbir pendening ómirge kelgennen ketkenge deyingi arqa sýiep, ishki jan dýniyesi rahat sezimge bólep, ruhyn shat qylyp, tynyshtandyratyn onyng dini. Din qay qoghamda da ózdiginen problema bolmaydy. Ol tek sayasattyng bolmasa belgili bir toptyng jeke maqsat-mýddesin iske asyru, nemese onyng tabighatyn tereng úghynbay, qasang qaghidalyq shartty úghymdardyng ayasynan shygha almaghan  jaghdaylarda ghana din mәselesi qoghamdyq dertke ainala bastaydy. Kezinde Karl Markstyng din apiyn dep aituy osy jaghdaylardyng saldarynan bolsa kerek.

Qoghamda din mәselesi nege ótkir túr degen saualgha әrkim әrqanday jauap bereri anyq. Sebebi bizding qoghamda dinning nasihattaluy men týsindirlui әr qily әri elimizding din sayasatyna say kelmey jatatyny jaylaryda joq emes. Endi osy mәselede dinning kommentarii men týsindiruining dәstýrli ýlgisin jasaytyn mekeme búl – Qazaqstan músylmandar diny basqarmasy. Al, endi osy diny basqarma qanday baghytta júmys istep jatyr degen saualghan keletin bolsaq, búl keyde túmandy әri kýmәndi jaghday ekeni barshagha mәlim. Songhy kezde diny basqarmagha syndar jii aitylyp jýr. Múny diny qyzmetkerleri ózderine jabylghan jala, taqqan aiyp retinde qarastyrady. Búl zandy qúbylys. Syn men aqiqat adam jýregine auyr tiyetin dýniye. Biraq, búl jerde bizge nege syn kóp aitylady degen oida qatar jýrui kerek dep oilaymyn. Ásilinde, jel túrmasa shópting bas qimyldamaytyny taghy bar. Osyghan bir zertteu jasap kóreyikshi.  

Biz tәuelsizdigimizding simvoly, halyqtyng tura jol kórseter ruhany kósemin din qyzmetkerlerin qoghamda joghary dengeydegi túlgha retinde kórgimiz keletini ras. Ókinishke oray keybir jaghdayda biz imamdardyng kóbisin múnday dәrejede kóre almay kelemiz. Búl jaghdaydyng ózindik  sebebi de joq emes. Keshegi kenestik dәuirdegi qol ýzip qalghan ruhany baylyghynyng negizi dinmen de qauyshty. Osy kezende dinnen sauaty bar mamandardyng tapshylyghy da qatty sezingendikten elimizde alghash eki jerden medrese (Almaty jәne Merke) ashylyp diny maman kadrlar dayarlaudy qolgha aldy. Sonymen paralelidik jaghdayda shet elderdegi teologiyalyq oqu ornydaryna da baryp jastarymyz oqyp, bilim alyp jatty. Osy kezendegi bilim alghan azamattardyng deni 18-30 jas aralyghyndaghy әli ondy-solyn tanymaghan jastar edi (sonyng bireui men ózim).  Kenestik kezendegi solaqay sayasattyng kesirinen ózimizding tól mәdeny qúndylyqtarymyzben tarihymyzdy nasihattay almauymyzdyng saldarynan  jastardyng deni óz qaynar búlaghynan susynday almaghan ómirlik tәjiriybesi az, qazaqsha aitqanda shiykiókpe edi. Sonyng saldarynan basqa elding mәdeniyetimen salt dәstýrin dinning negizi qaghidalardy dep týsinu de zandylyq. Sol kezdegi diny dәris bergen  mamandardyng ózi bizding eldegi tapshylyghyna oray shet elderden bolmasa basqa últtardan boldy. (Olardyng niyetin bir ghana Alla biledi). Basqa elding teologiyalyq oqu ordalary bolmasa últy basqa, tanym týsinigi basqa mamandar әr halyqtyng óz dәstýrli tanymyndaghy din dep týsindirmeytingi belgili. Osy sebepten bizding jastarymyz dinin basqa halyqtyng tanym-týsinigi, kózqarasymen qarap tanyp, tәrbiyelendi. Sodan keyin óz últynyng ómir sýru dәstýri men tynys-tirshiligi dinnen alshaq kórip, osy qúndylyqtaryna basqa ólshemmen qarap, reviziya jasaugha kóshe bastady.

Osy qúbylystyng arqasynda elimizde din mәseleleri men qaghidalary boyynsha aluan týrli kózqarastar men pikir qalyptasyp, jiyrma ýsh jylda bir-birimen kelispeytin tipti, jaulasatynday jaghdaygha jetti.

Osy kemshilikterding ornyn tolyqtyru diny basqarmanyng mindeti ekenin bile túra egemendik alghan uaqyttan býgingi kýnimizge deyin sheshimin tappauy oilantarlyq jaghday. Din memleketten bólek degen ústanymdy paydalanghan keybir din mamandarynyng ishinde osydan jiyrma jyl búrynghy (keyde odan da әri) jattandy uaghyzdaryn  әli kýnge deyin aityp kele jatqandary da bar. Keyde mýftiyattyng bekitip bergen taqyrybynan auytqyp basqa baghytta uaghyz nasihat aitatyndary da kezdesedi.

Qazirgi uaqytta jastar sanasyna ózining últtyq bolmysy mýlde bolmasa da jaylap óship bara jatqany bayqalady. Búl meshittegi bolmasa internet sayttaryndaghy  uaghyz nasihattardyng әrkelki týsiniktegi sonymen qosa metodologiyalyq kemshilikterining әseri. Mәselen, osy mýftiyattyng atynan shyghyp jýrgen kóptegen imam-teologtardyng oi-pikirlerine saraptama jasap qaraytyn bolsaq, qazaq halqy tek toqsanynshy jyldan beri músylman bolghanyn kóruge bolady. Búl mamandardyng dóreki metodolgiyalyq kemshiligi ekenin aita ketuimiz kerek.

Teologiyalyq prinsiptik túrghydan qaraghanda uaghyz jýrgizip jýrgen teolog mamandardyng óz oilaryn negizdeu ýshin Qúrannan ayat, haziret payghambarymyzdyng ómirlerinen hadister keltiruleri dúrys. Biraq búl – teoriya. Diny praktika degen bar ghoy. Diny praktika degenimiz ne? Ol – jergilikting músylman halyqtyng ghasyrlar boyy ústanyp kele jatqan mәdeniyeti, ómir sýru dәstýri, auyz әdebiyeti. Búl qúndylyqtardyng barlyghy Qúran men hadisten bastau alyp, sharighat zandylyqtarymen astasyp, sonyng negizinde payda bolghan. Teoriyamen ghana shektelmey diny praktikada qosa jýrui tiyis. Mine osy metodolgiyalyq kemshilikterding әserinen arab dәstýrshildigi basym týsip, jastar boyynda ózining últyna dege mahabbaty men otanyna degen sýiispenshiligi kemy týsetini belgili jay.

Qatarynan eki jyldy «Din men dәstýr» jyly dep jariyalaghan edi. Búl quantarlyq is boldy dep esepteymin. Ókinishke oray, key jerlerde diniy  mamandary birde dәstýrding de ozyghy bar tozyghy bar dese, birde qazaqtyng keybir dәstýrleri men islam esh qabyspaydy dep astyrtyn týrde reviziya jasap jýrgeni bayqalyp ta jatady. Múnday negizsiz, jalang uaghyz-nasihattardyng saldarynan jastarymyzdyng kózqaras, oi-pikirleri on jyl búrynghymen salystyrghanda әjeptәuir ózgeriske yaghniy,  qysqasha aitqanda kóp jastardyng boyynan salafiylik tendensiya bayqalady.

Diny basqarmanyng atyna syndardyng jii aityluynyng sebepterin tizip aitar bolsaq, elimizdegi zayyrly pozisiya ústanymy turaly jәne sayasiy-ghylymy túrghydan da mýldem sauatsyz, dindi qazaq mәdeniyetining emes, arab mәdeniyetining negizinde týsindiredi. Dindi halyqtyng ruhany qúndylyghy emes, ózining jekemenshigi bolmasa tabys tauyp, bangdyng kózi retinde sanaydy. Sonymen qosa moralidyn-etikalyq qatynastary men intelektualdyq qabiletteri tómen dәrejede (búl mәsele ózi aldyna jeke әngime). «Biz» jәne «basqalar» dep qoghamdy ekige jarady. Mәselen, merekelik is-sharalarda kópshilik qol shapalaqtap, qoshemet kórsetip jatqanda bólektenip «Allahu akbar» dep orynsyz takbir shaqyrulary ózderine degen qoghamnyng renishin turdyryp jatady. Ózderin diny maman bolghandyqtan bilimdi sanap basqa saladaghy ghalymdardy tómendetip, olardy diny bilimsiz dep moyyndamay, tipti keybir jerlerde: «Nege dinning atynan sóilemey, memleketting atynan sóleysin», bolmasa: «Yasauy ilimi bizding mýftiyattyng sayasatyna say kelmeydi» degen oilarymen memleketing sayasatyna keri kózqarastaryn ashyq kórsetip te jatatyndary joq emes. Osynday jaghdayda  pikirlerine qarsy shyghyp, syn aitatyndardy óz yrqyna kóndiruge (kópshilik bolyp psihologiyalyq qyspaqqa alu arqyly), kónbegen jaghdayda jolyn kesip, әrtýrli joldarmen sol azamatty halyq aldynda jamanatty kórsetuge tyrysyp, ony qoghamnan shettetuge әreket jasaydy. Mine, osynday ruhany qúndylyghymyzdy bylyqqa belshesinen batyryp jýrgen keybir mamandarymyzdyng әreketteri syn aitugha iytermelep jatatyny zandy qúbylys.

Qazirgi uaqytta imamdarymyz qanday sipatta ózderin damytu kerek degen saualgha adamnyng jan dýniyesin týsine biletin, onyng oiyndaghy әrbir saualyna túshymdy jauap taba alatyn pedogog әri psiholog, ótkenine kóz jýrgirtip, bolashaghyn boljay alatyn kónekóz tarihshy, ómirding mәnin úghyp, onyng әr qúbylysyna kónil bólip, jauap tabatyn aqyly tereng filosof, tipti aqyn, jyrshy-termeshi bolsa da artyq bolmaydy dep jauap beruimiz kerek. Imamdarymyzdyng osynday jan-jaqty әri san-salaly bilgir bolmaghy qoghamnyng hәm uaqyttyng talaby.

Men búl jerdegi maqsatym diny basqarmagha syn aityp bedel jinau emes, kerisinshe elimizdin, halqymyzdyng bolashaghy ýshin dinimizding abyroyyn  kóteru. Sonymen qosa, diny basqarma mamandaryna syn ne ýshin aitylady degen mәselege azda bolsa týsinik beru edi. Dindi kәsip etip, ózining týpki oiyn jasyryn ústap jýrgender mening oiymsha diny basqarmanyng bedelin kótermesi anyq.

Ata-babalarymyz qanday da bir qiynshylyq bolsa da jaqsylyqtan ýmit ýzbegen ghoy. Sondyqtan jana bastamalarmen kelgen әri sony iske asyru jolynda ayanbay enbek etip jatqan mýftiyimizge osy olqylyqtardyng ornyn toltyrady degen zor ýmit artamyz.

Tanjaryq Túrghanqúlov, dintanushy

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2193
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2581
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2502
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1680