Egemen el atanghanymyzgha 20 jyldan assa da, Ertis ózeni boyynda irgeles  ornalasqan eki ónir: Pavlodar men  Shyghys Qazaqstan oblystarynda sheshimin tappaghan últtyq mәseleler az emes. Ásirese, onomastika salasyndaghy kýrmeuli týiinder: otarshyldyq zamanyn dәripteytin  eldimekender men kóshe ataulary әli de qazaqtardyng últtyq namysyn qajauda. Mәselen,  patshazada Pavel Romanovtyn  (1860-1919 j.j.) qúrmetine qoyylghan Pavlodar atauy, sol qalada patshalyq Resey men Kenes imperiyasynyng әskery qolbasshylary men revolusioner kóshbasshylary:  Kutuzov, Suvorov, Ermak, Leniyn,  Deribastyng t.b. qúrmetine qoyylghan kóshe attary bәz-bayaghysynsha úlyqtaluda. Búlardy el egemendigining ruhymen ýndesetin ataularmen auystyru  jónindegi ótinishter eleusiz qaldyrylady, tipti tikeley Elbasynyng atyna deyin jazghan hatymyz  da ong nәtiyje bergen joq.

Egemen el atanghanymyzgha 20 jyldan assa da, Ertis ózeni boyynda irgeles  ornalasqan eki ónir: Pavlodar men  Shyghys Qazaqstan oblystarynda sheshimin tappaghan últtyq mәseleler az emes. Ásirese, onomastika salasyndaghy kýrmeuli týiinder: otarshyldyq zamanyn dәripteytin  eldimekender men kóshe ataulary әli de qazaqtardyng últtyq namysyn qajauda. Mәselen,  patshazada Pavel Romanovtyn  (1860-1919 j.j.) qúrmetine qoyylghan Pavlodar atauy, sol qalada patshalyq Resey men Kenes imperiyasynyng әskery qolbasshylary men revolusioner kóshbasshylary:  Kutuzov, Suvorov, Ermak, Leniyn,  Deribastyng t.b. qúrmetine qoyylghan kóshe attary bәz-bayaghysynsha úlyqtaluda. Búlardy el egemendigining ruhymen ýndesetin ataularmen auystyru  jónindegi ótinishter eleusiz qaldyrylady, tipti tikeley Elbasynyng atyna deyin jazghan hatymyz  da ong nәtiyje bergen joq.

Onomastika sayasatynda  memleketshildik, otanshyldyq sezimderin úlyqtau  isin jýzege asyrudy tileytin Pavlodar oblysyndaghy jәne Qazaqstannyng ózge aimaqtaryndaghy qazaq ziyalylarynyng osynday ótinishi men úsynysyn  jergilikti biylik pen mәslihattar kýn tәrtibine qoigha jýreksinetin tәrizdi.  Óitkeni Tatiyana Kuzina hanym   basqaratyn oblystyq Slavyan mәdeny ortalyghy men «Gorodskaya nedelya», «Novoe vremya»  tәrizdi  tәuelsiz basylymdar  qala men kóshe ataularyn auystyru jóninde mәsele kóterilse boldy, baybalam salyp, shu kóteredi.   Degenmen,  osynday kýrdeli jaghdaydyng ózinde kerekulik últshyl kýreskerler men ghalymdar әlgi mәdeny ortalyq pen basylymdardyng Pavlodardyng irgetasy әskery bekinis retinde qalanghanyna 1990 jyly - 270 jyl, 2000 jyly - 280 toluyn toylau jónindegi talabyna tabandy qarsylyq kórsetip, qala әkimdigi josparlaghan saltanatty mәdeny sharalardyng ótkiziluine tosqauyl qonggha qol jetkizdi!

Ertisting Kereku ónirin týrki qaghanaty zamanynynda da bizding ata-babalarymyzdyng qonystanghany,  Pavlodar qalasynyng orny  kóne týrki-qazaq tilinde «Kerege jar» («Kereku jar») atalghany, keyin sol jerge salynghan  forpost әlgi geografiyalyq ataudyng oryssha aityluy boyynsha «Koryakov Yar» delinip hatqa týsirilgeni tarihy shyndyq.  Al oblystyng orystildi tәuelsiz basylymdarynda osy ónirge ózgelerden búryn kelip qonys teuipti-mys, kәsibi -  «әskeriy», «jýzbasy», «geolog», «saudager», «kәsipker», «óndirisshi»,  «qúrylysshy» delinip, әr kelki aitylatyn  Koryakov degenning naqty ómirde bolmaghan, oidan shygharylghan anyz keyipkeri ekenin tarihshy, filolog ghalymdarymyz ghylymy negizdep dәleldegen edi. Soghan qaramastan, Pavlodar qalasynyng mereytoyyna baylanysty pikirtalas qyzghan shaqta  sol gazetterding keybir avtorlary «Búl ónir «orys ekspedisiyasy» kelip iygergenshe  bos jatqan, iyesiz  jer edi,  qazaqtar bolsa  orystardan keyin, «aqtaban shúbyryndy» kezeninde ontýstikten auyp kelip qonystanghan, sondyqtan  búl ónirdi ejelgi orys jeri dep  tanu dúrys» degen synayda sóz saptap, Qazaqstannyng jer aumaghynyng tarihy birtútastyghyna kýmәn keltiretin oilaryn ashyq ta, astarlap ta jazdy. Sóitse  de,  uaqyt óte kele sabasyna týsti.  Tek ókinishtisi, Ertis jaghalauynda Pavlodarmen bir mezgilde: 1720 jyly irgetasy qalanghan Óskemen men Semey qalalarynyng «mereytoylary» saltanatpen atalyp ótildi. Osylaysha, 3 ghasyrlyq otarshyldyq qamytynan qútylghan tәuelsizdik kezeninde patsha әskerining Ertis jaghalauyn jaulap  alyp,  halqymyzdy bodandyqqa týsire bastaghan tarihy oqigha as ta tók toy dengeyinde qúrmetteldi...

Búl mereytoy az bolghanday, ótken jyldyn  jeltoqsan aiynda, respublikalyq basylymdarda  «Óskemen.  2010 jyly Shyghys Qazaqstan oblysynyng ortalyghy (ShQO) 290 jyldyq mereytoyyn atap ótedi. Qalada osynau atauly oqighagha oray iri sharalar ótkizu josparlanyp otyr» - degen QazTAG habary jariyalandy. Búghan kerekulik últshyl kýreskerler men ghalymdar birden   eleng etip, dereu oblysymyzdyng orystildi tәuelsiz basylymdarynan, ózge de aqparat kózderinen Pavlodardyng 290 jyldyghyn atap ótu jónindegi mәlimetterdi izdestirdi, súrastyrdy, biraq taba almady.

Tek, osy mamyr aiynyng 12-si kýni Qazaqstan Respublikasy Últtyq bankining Óskemen qalasynda ornalasqan Qazaqstan Tenge sarayy diyrektory Farit Tuganbaev myrzanyn  Pavlodar qalasy әkimine jazghan hatynyng mazmúnynan habardar boldyq.   Hat Qazaqstan Tenge sarayy Pavlodar qalasynyng 2010 jyly 290 jyldyghyna baylanysty  qala әkimimen yntymaqtasatynyna quanyshty ekenin bildiruden bastalghan.  Odan ary Qazaqstan Tenge sarayy Pavlodar qalasy әkimi kelisken jaghdayda 290 jyldyq mereytoydyng qúrmetine qúndy týsti metaldardan arnayy mereytoylyq belgi, keude belgisi, medalidar dayyndap beretini  turaly úsynys aitylghan. Áriyne,  tegin emes, aqshasyna, bir mereytoylyq belgi ýshin nebәri 500-den 800 tengege deyin tóleu kerek, bir medali (qorabymen) 2000 tengeden 6000 myng tengege deyin túrady...  Otarshyldyqtyng belgilerin satyp alugha aqsha tabylsa, olardy keudesine taghyp masattanyp jýrushiler tabylmaydy deysiz be?..

Kóktemgi su tasqyny apatynan Ertisting Semey men Óskenmen ónirleri túrghyndary qatty zardap shegip, qarjylyq jәne materialdyq qoldaugha asa múqtaj bolyp otyrghan qazirgi shaqta sol qalalardyng basshylyghy Farit Tuganbaev myrzanyn  úsynysyn qalay  qúp kórgeni týsiniksiz. Biraq, bir anyghy Pavlodar  qalasy men oblys basshylyghy qúramynda   «Qazaqstan Respublikasy Últtyq Bankining Qazaqstan tenge sarayy» Respublikalyq memlekettik kәsipornynyng «quanyshy»  Ertisting Kereku ónirine  quanyshty ahual ornatpaytynyn bayyptaytyn sheneunikter joq emes, bar!

Al Farit Tuganbaev myrza endi  Óskemen men Semeydi qanaghat tútpay, Pavlodardyng salyq tóleushilerin Atymtay jomart kórse, ózi bilsin. Tek   ol óz isimen bizding oblysta otarshyldyq kezenin mәngilik dәripteudi kókseushi  toptar men egemendik ruhyn asqaqtatudy kózdeytin toptar arasynda alauyzdyq otynyng qayta tútanuyna týrtki salatynyn týsinse eken dep tileymiz. Eger Óskemende respublikalyq memlekettik kәsiporyndy basqaryp otyrghan F. Tuganbaev  tughanymyzgha lauazymy onykinen de joghary mәrtebeli myrzalardyng biri nemese birnesheui otarshyldyqty dәripteytin mereytoylyq belgi, keude belgisi, medalidar dayyndaugha tapsyrma berip, qysym jasasa, solardyng aty-jónin júrtshylyqtyng bilgeni dúrys. Óitkeni  Qazaqstan tenge sarayynyng әlgindey ónimderine  baylanysty  Ertisting Kereku ónirinde, sonday-aq ózge aimaqtarda dau-damay tuyndap, últaralyq yntymaqqa syzat týsse, bireulerge jauapkershilik jýktelui kerek qoy...

Arman QANIY,

Pavlodar qalasy.