Júma, 3 Mamyr 2024
Qogham 9384 0 pikir 4 Qyrkýiek, 2015 saghat 09:05

552-ShI JYL QAZAQ MEMLEKETTILIGINING BASTAU ALGhAN UAQYTY

 CÓZ BASY

 Qazaq halqy 15-shi ghasyrdyng ortasynan óte bere óz atymen memleket qúryp, tarih sahnasyna shyqty. Biyl sonau tarihy oqighanyng – Qazaq handyghynyng 550 jyldyghy  toylanady.

Búl, sóz joq, memlekettik tәuelsizdigimizding túghyryn nyghayta týsetin, kópten ansaghan, ýmit arta kýtken mereytoy, úly toy bolady. Osynau mereyli datany atap  ótuge  dayyndyq barysynda halqymyzdyng (qazaqtar men aramyzda túryp jatqan ózge últ ókilderinin) barsha buyny  boyynda patriottyq, otansýigishtik, elimiz ýshin maqtana alushylyq sezimdi úshtaugha baghyttalghan manyzdy ic-sharalar mindetti týrde jýzege asyrylady. Memlekettiligimizding aituly datasyn biyik dәrejede merekeleuge bel buuymyz býginde әrkimning qazaq atymen memleket qúrghan tarihymyzdy tanuyna, tiyisinshe, ózin-ózi tanuyna, jastarymyzdy tarih arqyly tәrbiyeleuge keng jol ashyp otyr. Osynday kóterinki ruh jetegimen biz qazaq atymen әlemdegi derbes memlekettik qúrylymdar qataryna qosylghan memleketimizding tarihyna kózqarasymyzdy qaghazgha týsiruge bel bayladyq.

Biz múnyng onay sharua emes ekenin týsinemiz. Óitkeni bizding tarihiy  ghylymymyz da, qoghamy sanamyz da qazaq tarihyna batystyq, eurosentristik túrghydan qaraudan tolyq bastarta qoyghan joq. Biz, tipti, memlekettiligimizding osynau sonshalyqty úzaq merzimge jata qoymaytyn kesindisining ózin jogharghy memlekettik dengeyde túnghysh ret atap ótkeli otyrmyz. Sol sebepti qazaq memleketining tarihy haqynda bizding ózimizshe qorytqan kózqarasymyzdyng bir qaynauy ishinde qaluy әbden yqtimal. Biraq biz adal niyetimizben, meylinshe әdil dep biletin oiymyzben bóliskendi hosh kórudemiz.

Bizding oiymyzsha, Qazaq handyghynyng 550 jyldyghyn arnayy atap ótu, әriyne, manyzdy. Degenmen osy saltanatqa dayyndyq jasau jәne ony ótkizu barysynda qazaqtyng memlekettiligining býtkil tarihyn tereng tanugha tyrysu, payymdau, paryqtau odan da manyzdyraq sekildenedi. Qazaq handyghy yaky Qazaq Ordasy – búl qazaq halqynyng tarihtyq sahnagha óz atymen, ózindik atauymen shyqqan kezenining basy. Búghan deyin qazaqtar Shynghys imperiyasynyn, Joshy Úlysynyn, Shaghatay úlysynyng qúramynda boldy. Úlygh Úlys (Joshy Úlysy, Altyn Orda) pen Shaghatay úlysy synyqtarynan Aq Orda, Sibir handyghy, Noghay Ordasy, Ábilqayyr handyghy, Mogholstan tәrizdi memlekettik qúrylymdar payda bolghany mәlim. Jәnibek pen Kerey súltandar memlekettikting jana sapagha, tarihy túrghyda әdil sapagha auysuyna negiz jasap, Ábilqayyr handyghynyng iri bóligin Qazaq  handyghyna ainaldyrdy. Conyng nәtiyjesinde tarih túrghysynan óte qysqa merzimde ózge memlekettik birlestikterdegi qazaq ru-taypalary Qazaq memleketi qúramyna kirdi.

Biz biyl 550 jyldyghy atalghaly otyrghan sol oqighadan bergi jaghdaydy qarastyramyz.

Al qazaqtyng memlekettiligining bastaularyn, terenge ketken tamyrlaryn osy saltanatqa dayyndyq barysynda ótip jatqan ghylymy konferensiyalar, týrli dóngelek stoldar men jiyndar terenirek qarastyra berer degen ýmit bar. 

Barshagha belgili, Úly dala tarihy terende. Memlekettiligimizding ghúndar zamanynda payda bolghany kýmәnsiz. Ghúndardyng mýltiksiz úiymdastyrylghan shapshang da jýrdek әskeri boldy. Olardyng jauynger jasaqtary Euraziya tósinde qúiyndata shauyp, týrki etnosy men týrki tilin Úly dala sheginen asyra taratty.

Odan sәl keyinirek, bizding dәuirimizding 552-shi jyly, týrkilerding Altaydaghy taypalyq odaghy alghashqy týrki memlekettigin qúrdy. Ol týrki qaghanaty dep ataldy. 6-shy ghasyrda payda bolghan búl qaghanat adamzat tarihyndaghy ejelgi memleketterding asa irilerining biri edi.  Sol shaqta qazaq halqynyng ru-taypalary týrki odaghyna kirgenin eshkim joqqa shyghara almaydy. Demek, jana eranyng 552-shi jyly qazaq memlekettiligining de bastau alghan uaqyty bolyp tabylady. Osyny tarihshy-ghalymdarymyz tiyanaqtap dәleldeuge tyrysatyn shyghar.

Eger bizding ghylymy oiymyz toqyrap qalmay, atalmysh datany biyik dengeyde moyyndaytynday dәrejege jetkize damysa, alla qalasa, endi jeti jyldan keyin elimizde qazaq memlekettigining jәne qazaq jazuynyng 1470 jyldyghy atap ótiletin bolady.

Al biz әzirge qazaq memleketi tarihyna qysqasha sholu jasap, soghan baylanysty ózimizding keybir  oilarymyzdy, ótken kezenderdegi key jaylargha kózqarasymyzdy bildirip bayqamaqpyz...

(Jalghasyn "Alashorda" aidarynda túrghan "Qazaq memleketi tarihyna kózqaras" taqyrybynan oqy alasyzdar. Siletemsi: http://abai.kz/post/view?id=4554). 

Beybit Qoyshybaev

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 878
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 737
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 568
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 577