Jeksenbi, 5 Mamyr 2024
Ghibyrat 8771 0 pikir 26 Qyrkýiek, 2014 saghat 09:38

M. ÓTELBAEV: BOLAShAQTA QAZAQTAR ÓZ DEGENINE JETEDI

Astanada ótip jatatyn jiyn-toylardyng birinde MÚHTARBAY ÓTELBAEV aghamen fotogha týsuding sәti tudy. Ayauly aghanyng biz ýshin әr sózi altyn, әr isi ónege. Súhbattaryn qadaghalap oqyp jýrem, Óte-móte ótken jyly kesirli zang qabyldanyp, shettegi qazaqtardyng Atajúrtqa kelui qiyndap, el basyna kýn tughan sol bir almaghayyp sәtte Múhtarbay aghanyng bir súhbatynda aitqan "Men sizge jaqsy matematikterding ýlesi shetelden kóship kelip jatqan qandastarymyzdyng esebinen tolyghyp otyrghanyn aitayyn" degen sózi bizding kýpti kónilimizge, jaraly jýregimizge ýmit otyn jaghyp edi.

Auyp bara jatqan jýkti әup dep týzep jibergendey әser etip edi... Mine, jaqsy adamnyng aitqan sózi de, tilegen tileui de jaqsy bolady eken ghoy, Alla qalasa, Qazaq kóshi qayta qalpyna kelu aldynda túr. Áriyne, úly matematikti eshkimmen de salystyrugha kelmeydi! Dese de, bireuler "Qazaqtar eshqashan orys tilinen bas tartpaydy..." dep mәnkildep jatqanda (Qazaqstan dese, bir sәri), Sizder Múhannyng myna sózderin qaytalap bir oqyp kórinizdershi, kimning kim ekenin, ÚSTANYM degen úly qasiyetting qanday bolatynyn tipti de tereng tany týsetin bolasyzdar! 

 

Auyt Múqiybek


MÚHTARBAY ÓTELBAEV:

***
Men sizge jaqsy matematikterding ýlesi shetelden kóship kelip jatqan qandastarymyzdyng esebinen tolyghyp otyrghanyn aitayyn. Sebebi olar oryssha bilmegendikten, joghary jalaqy tólenetin jerge júmysqa túra almaghandyqtan, ghylymgha kelip jatyr. 20-30 jyldan song kórnekti ghalymdardyng kópshiligi solardan shyghuy mýmkin. Al jergilikti qazaqtardan, orystildi qazaqtardyng arasynda endigәri matematika salasynda ghalymdar shygha qoymaydy-au.

***
Maghan birinshi kezekte, qazaqtyng qazaq bolghany kerek. Mening ghalymdyghym da, professorlyghym da qazaqtyghymnan sadagha. Aldymen qazaqpyn, músylmanmyn, sodan keyin ghalymmyn. Halqymnyn, әkemnin, anamnyng ar-namysyn ayaqasty qylsam, adamdyghymnan ne payda, ne qayyr?!

***
Ózimning ana tilim, memlekettik mәrtebesi bar tilimiz ghoy. Shәkirtterim de dissertasiyalyq júmystaryn qazaq jәne aghylshyn tilderinde jazady. Sebebi jas ghalym aghylshyn tilin bilui tiyis. Qazaq tili oghan qalayda kerek. Al qazaq tilinde jazdyru sebebim, bolashaqta qazaqtar óz degenine jetedi. Qazaq tilin memlekettik til dengeyindegi dәrejesine jetkizedi. Sondyqtan qazaq tilinde de jazudy talap etemin. Al eger men shәkirtime oryssha jaza ber desem, qazaq tilining bolashaghyna kýmәnmen qarasam, shәkirtime qastyq istegen bolamyn.

***
Men 1 mln dollardyng tanghalarlyq dýnie jasaugha júmsalghanyn qalaymyn. Al otbasyma mening jalaqym da jetedi.Bala kezimde әlemdi aralaudy armandaushy edim, endi jas kelgen song eshqayda shyqqym kelmeydi. Tek Qyrghyzstangha barar em, onda tuystarym bar ghoy.

***
Halyq qashanda tәrtipti, tazalyqty baghalaydy. Biraq qay zamanda da paraqorlar men mansapqúmarlar bolghan, bola beredi. Olardyng shekten tys kóbengi qauipti – memlekettik jýiening qúlauyna alyp keledi. Múny Qytay tarihynan da kóruge bolady. Bir dinastiya biylikke keledi, 100-200 jyldan keyin ol biylik jýiesi de jemqorlyqtyng saldarynan qúlaydy, onyng ornyna biylikke basqa dinastiya keledi. Ol dinastiya da aldynghy dinastiyanyng kebin kiyedi. Sebebi jemqorlyq jaylaghan memleket basqarugha kónbeydi. Bizding elde adal ghalymdar bar, olar 200-dey ghana. Al 3000 adamnyng ghylym doktory degen ataghy bar. Al osy 200 ghalym sol 3 mynmen qalay kýresemiz? Olar bizdi túnshyqtyryp jiberedi ghoy. Búl jerde tek tabighy súryptaugha ghana iyek artamyz, sebebi uaqyt óte kele, naghyz ghylymmen ainalysatyndar ghylymda qalady da, al ghalymsymaqtar ghylymnan ketedi, sóitip, olardyng qatary siyrey beredi. Sol siyaqty jemqorlar da bir-birin jep, tonap, eng sonynda kýshti jemqorlar toby jeniske jetedi. Biraq sol toptyng ózi halyqqa arqa sýieuge mәjbýr bolady.

***
Bilesiz be, men osy ghylymnyng damuynan qatty qorqamyn. Sebebi ghalymdar atom bombasyn oilap tapty, al ol sayasatkerler qolyna týsken song ne boldy? Endi olardy toqtatar kýsh joq. Qazirgi ghylymda ashylyp jatqan týrli janalyqtargha quanghannan búryn qorqatyn әdet taptym. Mysaly, biologiya salasynda jantýrshigerlik janalyqtar ashyluda. Ol janalyqtar belgili bir zandylyqtardy saqtasa ghana paydaly. Al ol zandylyqty ainalyp ótse, adamzatqa orasan zor qauip tóndiredi. Mysaly, adamdy ananyng qúrsaghynan basqa jerde ósirip shygharu. Pighyly teris jandar jer astynan jabyq zerthana ashyp, adamdy qoldan jasap jatsa ne bolady? Búl qúldyqqa alyp keledi ghoy.

***
Eshkim Qúdaydyng bar-joghyn dәleldey almaydy, biraq bizdi jaratqan bir tylsym kýshtin, IYemizding basqaryp otyratynyn sezemiz, ózim Qúdaygha senemin, men kýrdeli esepti sheshtim, keyin oilap otyrsam, osy esepti men emes, meni jetelep otyrghan bir tylsym kýsh sheshken siyaqty.

***
Kóp adam gumanitarlyq ghylymnan góri, naqty ghylymdardy damytu kerek degen pikir aityp jýr. Men búl pikirge týbegeyli qarsymyn. Sebebi balalargha patriottyq tәrbie beru ýshin tarih ghylymy, sóz joq, kerek. Tipti tariyhqa erekshe kónil bólu qajet. Al til bolmasa, últtyng joyylatyny beseneden belgili. Sizbenen sóilesip otyrghanymyzdyng ózi tilimizding arqasy emes pe, tilsiz adam maymyl, al maymylgha matematikanyng ne keregi bar? Meninshe, gumanitarlyq ghylymdardy da, naqty ghylymdardy da qatar damytu qajet. Tek dúrys baghytpen... Gumanitarlyq ghylymdardyng da, matematikanyng da bolashaghy bar bizding elde. Al tehnika ghylymdarynyng bolashaghy kýngirtteu siyaqty. Búl salany damytudyng da qajeti joq. Sebebi búl salada bir janalyq oilap tapsanyz, ol sol kýni-aq jýz jerde tabylyp qoyghan bolyp shyghady. Sosyn ol janalyqqa aqshasy barlar ghana iyelik etedi. Sondyqtan da naqty ghylymdarda damyp jatqan salany ghana damytu kerek. Al qalghandaryn shetelden satyp alyp, paydalanugha bolady.

***
Ras, kóp adam balasynyng danyshpan bolghanyn nemese bolashaqta basshylyq qyzmette otyrghanyn qalaydy, búl balany baqytsyzdyqqa dushar etedi. Eng bastysy, balany adal, tәrtipti bolugha ýiretu kerek, qalghanyn aqyldy bala ózi-aq jýzege asyrady.

***
Jastar patriot bolsa deymin, qazaqshyl, namysshyl bolsa eken. Meni bәri ghalym dep syilap jatyr. Al men ýshin ghalymdyghymnan búryn ata dәstýrim manyzdy. Ata-babam aruaghyn syilamasam, myndaghan jyl ómir sýrgen ana tilimde sóilemesem, ata saltymdy saqtamasam, men eshkim emespin.

***
Jalpy, mening prinsiybim  – bir tenge payda bolsa da, Qazaqstangha kelgenin qalaymyn. Onday enbekpen kelgen aqshanyng bizding elge emes, ózge elding qajetine jarauyn kýnә dep týsinemin. Sondyqtan esepting dúrystyghy anyqtalghan song aqshany sóz joq alamyn.

 

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1236
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1134
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 877
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1014