Júma, 3 Mamyr 2024
Óz sózim... 9292 0 pikir 13 Qazan, 2014 saghat 14:24

ESIK OBASY HÁM ÚLTTYQ PANTEON

Curette: Esik obalary. Sure www.voxpopuli.kz saytynan alyndy.

Eki-ýsh kýnning jýzinde orys tildi aqparat qúraldary Qabanbay batyr kesenesining janynan ashylghan Memlekettik Qorymgha (Panteon) 1 milliard tenge qarjy bólingenine qynjylystaryn jasyra almay jatyr. Qazaq halqynda múnday dәstýr bolmaghan degenge deyin baruda. Tandanatynym - osylardyng qazaq dalasynda ómir sýrip, dala tarihyn oqy jýrip, ayaq asty soqyr bola qalatyny. Áytpese, Esik qalasyndaghy Altyn adam tabylghan qorym naghyz Panteon emes pe. Búghan eng kemi 2000 jyl. Ý- ÝI ghasyrdaghy Kýltegin, Bilge qaghandardyn, Tónykókting qorymdary, HIII ghasyrdan bergi Saray, Sarayshyq, Sauran, Týrkistan qorymdary qazaqtyng ejelden kele jatqan Panteondary. Qorym ashu ne dese, o desin, kóneden kele jatqan ata saltymyz.      

Tipti, Qarakerey Qabanbay batyrdyng kesenesi túrghan jerding ózi 2000 jyl búrynghy Panteon orny ekeni anyqtaldy. Atalarymyz Qbanabay batyryng ornyn bilip qoyghan. Kesene janynda 12 oba qatar jatyr. Búlardyng kez- kelgeni Altyn adam tabylghan obadan әldeqayda kólemdi. Marqúm Kemel Aqyshevti alyp kelip, osy obalardy kórsetip edim. Qazba júmystaryn bastady da, ayaqtay almay qaytys boldy. Sodan qol tiygen joq. Osy obalar Memlekettik qorymnyng territoriyasynda ornalasqan. Jol túp- tura solardyng arasymen ótedi. Búl kez- kelgen kelushige ata- babalarmyzdyng myna dalagha myndaghan jyldar búryn iyelik etkenining naqty kuәsi ghoy.

Panteonnyng shyghys jaghynan jaqynda ghan arheologtar óte kóne qonystar tapty. Aldy- ala 4000 myng jyl búryn adamdar túrghan degen boljam jasaluda. Keler jyly qazba júmystary anyqtar jas shamasyn. Mine, bir sharua qanshalyqty janalyq ashugha týrtki boldy. Qazaqty tarihsyz deytinderding janyna osynsha janalyq  qalay batpasyn?

Qazaqtyng artyna qaldyrar kez- kelgen sharuasyna úlarday shulap qoya beretinining astarynda ne jatqanyn úghu qiyn emes. Bizdi tarihy, kóne zamandardan qalghan múralary joq, tamyrsyz el etip kórsetu ýshin orys basqanshylary 300 jyl boyy qoldarynan kelgenning bәrin istedi. Obalarymyzdy ortasyn ýngip, tonady, ata- baba aruaghyn qorlady. Dalamyzdan tabylghan bar altyn, baghaly zat Mәskeuge jetkizilip, solardan týsken qarjygha Peterbordyng salynghany tal týstegi shyndyq. Ayta bersek, Petr I molalarymyzdy tonaushy toptar qúrugha arnayy Ukaz shygharyp, olardy yntylandyryp otyrghany jәne ras . 1718 jylghy 13 aqpandaghy Ukazyn oqiyq «Ejely kto naydet v zemle ily v vode kakie starye veshiy... ne takie kak u nas nyne esti ily takie , da zelo veliky ily maly pered obyknovennymi, tak je kakie stary nadpisy na kamenyah, jeleze ily medi, vse, ily kakoe staroe y neobyknovennoe rujie, posudu y prochee, vse chto zelo staro y neobyknovenno, takoji by prinosili, za chto budet dacha smotrya po vesham.» Múnan keyingi Ukazdarynda tapqandaryn jetkizu men qatar kartasyn syzyp kelu tapsyrylady.  Sóitip, býkil órkeniyetimizdi qúrtu josparlandy. Mәdeniyetsiz, ónersiz halyq  dep ilandyrmaqshy da boldy. Biraq, dalamyzdaghy tarihy jәdigerlerimiz – naq osy obalar, jiptey tizilip ornalasqan Qorymdar  bizding orystar men europadan kósh ilgeri mәdeniyet ornatqanymyzdyng kuәsindey mandaylaryna tastay batyp túrdy emes pe! Panteon- Qorymdar salyp ketken arghy atalarymyzgha myng rahmet.

Ótken jyly Resseyde Federaldyq Panteon ashylyp, onyng qúrylysyna 4 milliard rubli (tengege shaqsaq 20 milliard), 55 gektar jer bólindi.  Taldyqorghandaghy Matayda avtomat jasaghan Kalashnikov M. T. sonda qoyyldy. Osy kezde orystildilerimiz múny maqtana jazyp edi. Bizden 4 ese kóp qarjy shyghardy. Sonda nege oibay salmaghan. Úmytqamyz joq, sanamyzda sayrap túr.

Astana janynan salynyp jatqan Qorymda ótken tarihymyzgha, handarymyz ben batyrlarymyzgha, biylerimiz ben jyraularymyzgha  arnalghan múrajaylar, qazaqtyng kóne qaru- jaraq ýlgileri, soghys jýrgizu taktikalaryna arnalghan stendiler, ghúndardan bergi kisi jerleu rәsimderi kórsetiletin suretter bolady. Janaza shygharu, qoshtasu zaldary, kelushiler namaz oqityn oryndar salynady. Basy artyq eshtene joq. Osyny shu- shuqanshylar bilip kelgen. Jandaryna ayazday batatyny da sol. Orys tarihynan eng kemi 2000- 3000 jyl ilgeri ketetinimiz anyq. Al jerlenetin adamdardyng basyna tek qana qúlpytas qoyylady. Qazir birneshe varianty jasaldy. Juyqtaghy kýnderi ýlken komissiya birin tandap alady.

Panteongha Parlament qabyldaytyn Zanda kórsetilgen adamdar ghana, marqúmnyng aqy iyelerinin- qosaghynyn, balalarynyn, ata- anasynyng kelisimimen jerlenedi. Eshkim mәjbýrlenbeydi

Panteon mәselesi keshe ghana sheshilgen joq. 2004 jylghy 22 shildede Premier- Ministrding sol kezdegi orynbasary B. Áytimovanyng kabiynetinde Aqseleu Seydimbek, Yrymghaly Núrghaliyev, Qoyshyghara Salghary, Túrsyn Júrtbay, Myrzatay Joldasbekov, Tólegen Múqametjanov, Bayanbay Húsayynov, Klara Ámirova, Astana qalasynyng bir top aqsaqaldary jinalyp,  «Últtyq Qorym kerek pe?» degen mәsele talqygha salyndy. Bәri birdey qoldady. Aytqandayyn, osy otyrysta marqúm Aqseleu Seydimbek Panteon kerektigin birden qoldasa da ózin eline aparudy tapsyratynyn aityp edi. Sodan beri attay on jyl ótipti.

Kamal Ábdirahman

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 683
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 477
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 417
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 418