Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Kókjiyek 45218 0 pikir 14 Qazan, 2014 saghat 02:00

Mәdeny sayasat - memleketting basty iydeologiyalyq túghyrnamasy

Mәdeny sayasat – qoghamnyng negizgi qúndylyqty baghyttary men túlghanyng jasampaz bastamasyn qalyptastyratyn әrbir damyghan memleketting basty iydeologiyalyq túghyrnamasy. Mәdeny sayasatty janghyrtudyng qajettiligin týsine otyryp, Memleket basshysy «Qazaqstan joly – 2050: bir maqsat, bir mýdde, bir bolashaq» atty ózining Qazaqstan halqyna Joldauynda «Qazaqstandyqtardyng bәsekege qabiletti mәdeny mentalidigin qalyptastyrugha, zamanauy mәdeniyet klasterlerin damytugha baghyttalghan elding mәdeny sayasaty damuynyng úzaq merzimdi tújyrymdamasyn әzirleu jәne bekitu» turaly naqty mindet qoydy. Búl mindetti jýzege asyru – 2050 jylgha deyin Qazaqstannyng әlemdik mәdeniyet pen ónerding damu ortalyqtarynyng birine ainaluyna mýmkindik beredi.

Qazirgi tanda mәdeniyet – әlemdegi barlyq memleketter damuynyng manyzdy basymdyqtarynyng qa­tary­na kiredi. Últtyq jәne әlem­­d­ik mәdeny múrany saqtau men ba­yytudy, sapaly mәdeny qún­dylyq­tar­dy qúrudy, translyasiyalau men qol­danudy qamtamasyz ete­tin mәde­ny instituttar men meha­nizm­der­ding tiyimdi júmys jasaytyn infra­qúrylymdarynyng boluy damyghan memleketting ólshemin kórsetedi.

Sala damuynyng jana konsep­tual­dy payymyndaghy asa qajet­ti­likti eskere otyryp, mәdeny saya­sat tújyrymdamasynyng joba­syn әzirleuge elding jetekshi mә­de­niyettanushylary men ónertanu­shylary, mәdeniyet úiymdarynyng qyzmetkerleri, shygharmashylyq odaqtar, yaghny barlyq mýddeli jәne salanyng naghyz janashyr adamdary tartyldy. Aldymyzgha jauapty mindet qoyyldy – 2050 jylgha deyin Qazaqstannyng mәdeny sayasat payymyn jay ghana úsynu emes, sonday-aq, onyng damuyna jana impulis­ter, qazaqstandyqtardyng bәsekege qabiletti mәdeny mentalidigin qa­lyp­tastyru mehanizmderin kórsetu qajettiligi tudy. Sondyqtan, әrbir túlghanyng pikiri manyzdy boldy. Biz әlemdik ýzdik tәjiriybeni zert­te­dik, halyqtyng problemalary men qajettilikterine keshendi-әleu­mettik zertteu jýrgizdik. Ázir­leuding әrbir satysynda Tújyrym­dama jobasy auqymdy talqylaudan ótti. Búl naghyz shygharmashylyq izdenis boldy. Barlyghy ýlken qaytarymmen jәne yqylaspen júmys jasady.

Elbasy 2050 jylgha de­yin­gi Damu strategiyasynda kóp­últ­ty memleketimizdi nyghay­tu­dyng «Mәngilik El» berik iydeyasyn úsyndy jәne ol mәdeny sayasat tújyrymdamasy jobasynyng negizgi qúramdasy boldy.

Jalpy, qújat – jahandyq әlem­de otandyq mәdeniyetting ózindik bol­mysyn jәne últtyq sәikestigin ai­qyn­daytyn últtyq mәdeny múra­nyng basymdyghy, mәdeniyetti ósu faktory jәne әleumettik damudyng quatty resursy retinde tanu, elding mәdeny san aluandyghyn qúrmetteu, polietnostyq Qazaqstannyng mәde­niyeti men dәstýrlerin qoldau jәne damytu, shygharmashyl túlgha men mәdeny ózin ózi kórsetu ny­san­dary­nyng erkindigi, jana instiy­tuttyq birlestikter, qazirgi zamanghy mәdeny klasterler men ozyq tehnologiyalar bazasynda mә­de­ny orta birligi qaghidattarymen negiz­delgen. Búl qaghidalar qazaq­stan­­dyqtardyng bәsekege qabiletti jana mәdeny mentalidigin qalyp­tas­tyrudyng ózegi bolatyn qúndylyq­tar jýiesin qúrugha mýmkindik beredi.

Mәdeniyet óz aldyna kýrdeli sala, sebebi, múnda qanday da bir esep jasau, damudyng naqty bolja­myn anyqtau nemese belgili bir formulany jasau mýmkin emes. Álemning qay memleketinde bolsyn, mәdeniyetting naqty standarttary men normativteri joq dep senimdi týrde aita alamyz. Qazirgi tanda mәdeniyetti adamdy oqityn kitaby, kóretin filimderi, tyndaytyn әn­deri, ómir sýrip jatqan ainala­sy tәrbiyeleude. Sondyqtan, mәde­niyet­ting sapaly ónimin әzirleu, dúrys qúndylyqtardy qalyptastyru óte manyzdy.

«Dәstýr men mәdeniyet – últtyng genetikalyq kody. Qazaqstandyq mәdeniyet elimizding barlyq azamat­tary ýshin patriottyqtyng ózegi boluy qajet. Biz últtyq mәde­niyeti­­miz ben dәstýrlerimizdi әr aluandyghyn jәne aibyndylyghyn saqtay otyryp, ony qorghauymyz, múra­myzdy týiirlep jinastyruy­myz kerek», dep aitqan Memleket basshysynyng keremet sózi bar. Ol qazaqstandyq mәdeniyet – elding bar­lyq azamattary ýshin pat­riot­tyq ózegi boluy tiyis ekenin әlde­neshe ret atap ótken bolatyn. Qa­zaq­tarda әrqashan da jeti úly ru­hany qúndylyghy, yaghny «Jeti qazynasy» boldy. Sonday-aq, tú­jy­rymdama jobasynda últtyng mәdeny kodynyng jeti bóligi: múra, dәstýr, salt, til, otbasy, sharua­­shylyq jýieler, merekeler anyq­­­talghan. Búl tuylghannan qalyp­tasatyn, ómir boyy adamdy sýie­meldeytin jәne úrpaqtan-úrpaqqa beriletin qúndylyqtar. Ózining qalyptasuynyng bastauyn biletin, tarihy týp tamyryn qúrmetteytin jәne dәstýrin saqtaytyn halyq – búl quatty jәne tabysty mem­leketting negizi.

Qazirgi jaghdaylar әrbir adamgha qoljetimdi jәne týsinikti basty baghyttardy qalyptastyratyn, son­day-aq, tarata alatyn mәdeniyet­ting sapaly jana ónimderin әzirleu­di talap etedi. Eng aldymen, búl jalpy­adam­dyq, yaghny otbasy, adam­ger­shilik, izgilik, jasampazdyq qúndy­lyq­tary. Normalardyng naqty iyerarhiyasyn beretin, qarapayym jәne talassyz aqiqattardyng jetek­shisi bolatyn jana jarqyn kórkemdik obrazdar әzirleu qajet. Shartty týrde ait­qanda, bizding keyipkerlerimiz, ózining qyzmetine berilgen dәrigerden bas­tap, tarihta aty qalghan úly túl­gha­largha deyin qalyptasuy tiyis. Otandyq kino, әdebiyet, suret óneri qorlarynda elding tarihy oqighalary men mәdeny múralary ýshin manyzdy jobalar oryn aluy kerek.

Ózining tolyqqandy damuyn otan­dyq animasiya aluy tiyis. Búl qazaqstandyqtardyng jana buynyn qalyptastyrudyng eng әserli jәne qoljetimdi qúraly, olar ýshin biz­ding últtyq ómir saltymyz, dәstýr­lerimiz ben keyipkerlerimiz qúndy­lyqty baghytqa ainaluy kerek. Qazaq batyrlary, súltandary, últ­tyq keyipkerleri ózining kórkem­dik oryndaluyn animasiya men kiynematografiya arqyly alyp, ónege retinde búqaralyq ýlgi bola­dy. The World Disney Company tәji­­riybesin mysalgha alsaq, ol ba­la­­largha arnalghan zamanauy keyip­ker­lerdi qalyptastyra otyryp, olardy kólemdi tirajdau men yq­pal­dastyru qúralyn jasady. Búl, әriyne, ýlken biznes jәne auqymdy industriya.

Sondyqtan, tújyrymdamada zamanauy mәdeny klasterlerdi qú­ru­gha nemese shygharmashylyq bi­lim men ghylym, ekonomika, biyz­nes pen innovasiya baylanysyn qam­ta­masyz etetin ekonomikanyng shygharmashylyq sektoryna manyz­dy ról beriledi. Býgin búl – salanyng bәsekeli basymdyqtary men onyng kreativti industriya damuynyng ontayly týri.

Instituttyq qayta qúru­gha bay­lanysty Qazaqstan Respub­liy­ka­synyng Preziydenti janyndaghy Ádebiyet jәne óner jónindegi últtyq kenes jәne Mәdeniyet jәne sport ministrligi janyndaghy salalar jónindegi kórkemdik kenes qúru kózdelude. Búl – shygharmashylyq, memleket pen biznes ýshin múnday dialog alanyn qúru qajettiligin atap ótken salanyng sarapshylary men ókilderi qoldaghan shygharma­shy­lyq odaqtardyng bastamasy. Múnda repertuarlyq jәne gastroli­dik sayasatty qalyptastyru, salany kadrlyq jәne materialdyq-tehniy­kalyq qamtamasyz etu jәne taghy da basqa mәseleler sheshiletin bolady.

Sonday-aq, keleshekte birqatar shygharmashylyq joghary oqu oryn­dardy, kolledjder men mek­tep­terdi Mәdeniyet jәne sport ministrligining qaramaghyna beru josparlanuda. Búl shara shygharmashylyq kadrlardy dayarlaumen qatar, olardyng әri qaray damuy, kәsiby baghyttylyghy men bilim aluynyng dualdy qaghidasyn iske asyru salasyndaghy kóptegen mәselelerdi sheshuge mýmkindik bere­di. Bәrimiz biletindey, túlghanyng qalyptasuy balalyq shaqtan bastalatyn jәne qalghan ómirinde derlik jalghasatyn ýzdiksiz prosess. Búl orayda ministrlikting mindeti daryndy túlghalardy jýieli qoldaudy qamtamasyz etu, shygharmashylyq damu ýshin bastapqy jaghdaylar jasau, mәdeniyettegi ózimizding bire­gey bilim beru modelin qalyptas­tyru bolyp tabylady.

Mәdeny ónim әr azamat ózining elin maqtan tútatynday tәrbiyeleui qajet. Biz tarihiy-mәdeny múragha bay elde túramyz, bizde biregey mә­de­ny jәne tabighy obektiler, tariy­hy eskertkishter, minәjat orynda­ry jetkilikti. Alayda, bәri bola tú­ra, ózining layyqty damuyna jete al­­­mauda. Osyghan oray, bar­lyq re­s­urs­tardy biriktiru, bar qúral­dardy qol­danu jәne bәsekege qabiletti mәdeny ortany qarqyndy damytu ýshin jaghdaylar jasau qajet.

Sonday-aq, mәdeny sayasattyng tújyrymdamasy otandyq múrajay­lar men qoryq-múrajaylardyng fun­ksiyalaryn aitarlyqtay ke­neytudi kózdeydi. Olardyng júmy­synyng formaty tarihy ghylymmen, arheologiyamen, qayta jan­ghyrtumen, ónertanumen, etnografiyamen tyghyz baylanystyrugha baghyttaudy kóz­deydi. Qazaqstan múrajaylary zert­teu qyzmeti, ghylym, mәdeny aqparat pen shygharmashylyq innova­­siyanyng tirek ortalyqtaryna ainaluy tiyis.

Sonymen qatar, otandyq kitapha­nalardyng qyzmeti jana formatta júmys jasaytyn bolady. Býgin ol – barynsha paydalanylatyn jәne zamanaui, sonday-aq, ynghayly for­matta barshagha qoljetimdi bola­tyn elding auqymdy aqparattyq resursy. Jalpy aitqanda, elding kitaphanalary azamattarymyzdyng mәdeny demalysynyng kópfunk­siyaly, bilim beretin jәne aqparat­tyq ornyna ainaluy qajet.

Jana mәdeny sayasattyng basym­dylyqtarynyng biri – әlemdegi qazaqstandyq mәdeniyetting mәrte­besin nyghaytu. Jasyratyny joq, qazirgi tanda otandyq mәdeniyet pen ónerdi әlemning mәdeniyet pro­sesinde biriktiru әleueti jetkilikti iske asyrylmauda. Halyqaralyq baylanystardy úlghaytudyng qajettiligi tuyp otyr, onyng ishinde YuNESKO, TÝRKSOY, IKOMOS jәne taghy da basqa bedeldi úiym­darmen yntymaqtastyqty art­tyru qajet. Keleshekte elimizde gu­maniy­tarlyq-yntymaqtastyq sala­synda ónirlik zertteu jәne ghylymiy-bi­lim beru ortalyghy – YuNESKO ha­lyq­aralyq institutyn qúru jos­parlanuda. Sonday-aq, Astanada mәdeniyet salasyndaghy jana ha­lyq­­aralyq úiym – «Silk Road» mәdeny damu jónindegi Euraziyalyq kenesining shtab-pәterin ashu jóninde úsynys bar.

Áriyne, salanyng aldynda jauapty mindetter túr. Jana mәdeny sayasattyng әrbir belgilengen baghyty birqatar júmystardy atqarudy talap etedi, al olardyng sәtti iske asyryluy damudyng joghary mәdeny dengeyi bar damyghan memleketti qalyptastyrugha taghy da bir qadam deuge bolady.

Arystanbek MÚHAMEDIYÚLY,

Mәdeniyet jәne sport ministri

Abai.kz

0 pikir