Dýisenbi, 6 Mamyr 2024
Alang 5255 0 pikir 22 Qazan, 2014 saghat 11:01

KNYaZEVTING KÓKSEGENI NE?..

Ortalyq Aziya men osy aimaqqa qatysty mәsele tuynday qalsa, otandyq búqaralyq aqparat qúraldary sayasattanushy Aleksandr Knyazevting (surette) pikirine jýginedi. Áriyne, sayasattanushy әrbir jaghdaydy shynayy baghalap, beytarap pikir bildirip otyrsa, «Knyazevting kózdegeni ne?» degen kýmәndi súraq tuyndamaghan bolar edi. Biraq, onyng әrbir sózinen reseyshil imperiyalyq sayasattyng yzghary esip túrady. Songhy kezdegi onyng әreketi tipti shekten shyqty. Halyqaralyq dýbirli jiyndarda Qazaqstannyn, qazaq halqynyng atynan sóiley otyryp, aimaqtaghy kórshi elderding renishin tudyratyn, týbinde halyqaralyq janjalgha aparatyn qúityrqy sayasy oinaq saludy bastady.

Kaspiy many elderi basshylarynyng Astrahani sammiyti qarsanynda, qyrkýiek aiynyng 16-18 aralyghynda Aqtau qalasynda sayasattanushylardyng basyn qosqan «Kaspiydegi halyqaralyq әriptestikting әskeriy-sayasy aspektsi» atty halyqaralyq konferensiya bolyp ótti. Búl konferensiyany úiymdastyrghan «Aleksandr Knyazev qory», oghan aqparattyq demeu jasaghan «Caspian Bridge» aqparattyq-saraptama ortalyghy (diyrektory Darhan Uәlihanov), al jiynnyng barlyq shyghynyn kóterip alghan Manghystau oblystyq әkimshiligi. Konferensiya barysynda Kaspiy tenizining qauipsizdigi mәselesi talqylandy.

Kaspiy tenizining qúqyqtyq statusy - әli kýnge sheshimin tappaghan mәsele. Tenizding aidyny men týbin bólu boyynsha Kaspiy many memleketteri ekige jarylghan. Qazaqstan, Týrkimenstan jәne  Ázirbayjan  - bir jaq, al olardyng úsynysyna Resey men Iran qarsylyq tanytyp keledi. Alghashqy ýsh elding ekonomikasy men energetikalyq qauipsizdigi ýshin Kaspiy tenizi asa zor manyzgha iye. Konferensiyada osy mәseleni qozghaghan әzirbayjan sayasattanushysy Raushan Ibragimov Resey men Irannnyng energetikalyq shiykizat kózderining tenizden alshaq (birinshisiniki Sibirde, ekinshisiniki Parsy shyghanaghynda) jatqanyn basa aitty. Solay bola túra eki el tenizde әskery ýstemdik jasaugha úmtylyp jýr.  Biraq, Ázirbayjan, Qazaqstan, Týrkimenstan olardyng búl әreketinen asa qauip kýtpeydi. Degenmen, halyqaralyq terrorizm lany kýsh alyp túrghan kezde búl elder de tenizdegi ózderining mýddesi men onyng qauipsizdigin qorghau baghytynda júmystar jasap, kýzet kemelerding sany men sapasyn arttyruy tiyis. Satistikalyq mәlimetter men nyq argumentterge sýiengen әzirbayjan sayasatanushysynyng búl sózi Kolesnikov bastap kelgen reseylik sayasattanushylardyng qatty synyna úshyrady. Olar Ázirbayjandy Kaspiyde jeke dara әskery ýstemdik jasamaqshy, ekonomikalyq mәselening bәrin militaristik әdispen sheshpekshi dep aiyptady. Áriyne, búlaysha aiyptau negizsiz әri jónsiz bolatyn. Búl mәsele jiyn barysynda egjey-tegjeyli taldanyp, taraptar ortaq týsinistikke jetken-di. Biraq, Qazaqstannyng atynan osy  konferensiyany úiymdastyryp jýrgen Aleksandr Knyazev birer kýnnen keyin «Caspian Bridge» aqparattyq-saraptama ortalyghy saytynda Raushan Ibragimovtyng sózine sýiengen synay tanytyp, Ázirbayjannyng Týrkiya jәne Izrailiding kómegine sýienip, Kaspiiy tenizinde әskerin kýsheytip, aimaqtaghy elderge ýstemdik tanytpaqshy degen pikir týidi. Konferensiyany búlaysha qorytyndylau bir aptadan keyin Astrahanda ótkeli jatqan Kaspiy many elderi basshylarynyng sammiytine kólenkesin týsiretini, onsyz da ortaq mәmilege jete almay jatqan mәseleni odan sayyn ushyqtyra týsip, aimaqtaghy elderding arasyna syna qaghatyny anyq edi. Búghan Ibragimov «Knyazev mening sózimdi búrmalap jiberdi, aitpaghanymdy aitty dep kópe-kórineu jazypty» dep, qatty ashulandy. Ol  «Caspian Bridge» saytynan «qaranghy bólmeden qara mysyq izdegen» Knyazevting maqalasyn teriske shygharudy talap etti. Nәtiyjesinde sayt әkimshiligi Knyazevting dýrdarazdyq tudyratyn maqalasyn alyp tastady. Degenmen, Ázirbayjan sayasattanushylarynyng Knyazevke ghana emes, konferensiyany úiymdastyrghan Qazaqstan jaghyna degen renishi kónilderinde dyq bolyp qalyp qoydy.

Sayasattanushy Aleksandr Knyazevting halyqaralyq mәselelerdi ushyqtyryp, halyqtar arasyna syna qaghyp jýrgeni birinshi ret emes. Ol búryn Bishkekte túrghan. Keybir mәlimetter boyynsha, ol sol elding azamaty. Biraq, qazir ony qyrghyzdar Bishkekke ayaq bastyrtpaydy. Ol Qyrghyzstanda «persona non-granta» dep jariyalanghan. Knyazev qyrghyzdar jaghynyng itting etinen jaman jekkóruin ózining pighylynan tapty. Ol Ortalyq Aziya mәselelerining bilgiri retinde auzyna kelgenin ottap, qyrghyz-ózbek, qazaq-qyrghyz qatynastaryna kólenke týsirumen boldy. Búghan shydamaghan qyrghyzdar ony aqyry  elden quyp shyghypty. Keybir mәlimetter boyynsha, qyrghyzdardyng  sayasattanushygha yzalanghany sonshalyqty, ony bir jiynda tóbelep tayaqtap alypty. Sodan beri onyng Bishkekke barugha beti joq, ol Almatyny ainalshyqtap, Qazaqstanda jýr. Múnda da ol óz jayyna, tynyshyna jýrmedi. Esterinizde bolsa, ol berer jyl búryn joq jerden dau izdep tapqysh Mihail Pak jәne Aleksandr Sherbakovpen birlesip, әleumettik jelide «Antifashistik komiytet» qúrghan. Komiytetting aty aityp túrghanday, onyng maqsaty Qazaqstannyng memlekettik mýddesin kýittegen qazaq patriottaryn kópe-kórineu «fashist» dep aiyptau nauqanyn bastau bolghan. Múnyng Ukrainadaghy azamat soghysynyng aldyndaghy «Kiyevti banderashy-fashister jaulap aldy, solardan eldi tazartu kerek» degen jalang úrannan aiyrmashylyghy joq bolatyn. Biraq, qazaq qoghamy búghan arandap qalghan joq. Knyazev-Pak-Sherbakovtardyng arandatu isi orystildiler tarapyan da qatty syngha úshyrap, aqyry komiytet tarap tyndy. Ózderining osy isine úyaldy ma, әlde basqa sebebi bar ma, әiteuir, komiytetting Pak siyaqty keybir belsendi ókilderi Qazaqstannan týbegeyli ketti, Reseyge qonys audardy. Osy oqighadan keyin biruaq ýnsiz jatqan Aleksandr Knyazev ózining búrynghy isterin júrt úmytyp ketti dep oilasa kerek, qalypty әdetine qayta kóshipti.

Kaspiy many elderining Aqtau konferensiyasyndaghy Knyazevting qazaq-әzirbayjan kórshilik dostyq qatynasyna syna qaqpaqshy bolghan qúityrqy әreketi keleli jiyndy úiymdastyrghan Manghystau oblystyq әkimshiligine syn. Osy konferensiyanyng basy-qasynda jýrgen oblys әkimining orynbasary Banu Núrghaziyeva Aleksandr Knyazevting búryn Qyrghyzstanda, keyin Qazaqstanda salghan ylanynan habardar bolmauy mýmkin emes. Tipti ony qay elding azamaty ekenin anyqtap almay, konferensiya moderatory etip taghayyndauy qynjyltady. Ortalyq Aziya aimaghynyng bilgiri kerek bolsa, sayasattanushy Erlan Qariyn, Dosym Sәtpaev syndy sayasattanuyshlar bar emes pe? Eger konferensiyagha últy orys sayasattanushy qajet bolghan jaghdayda Manghystau oblystyq әkimshiligi konferensiyanyng úiymdastyru júmysyna Andrey Chebotarev, Eduard Poletaev syqyldy  qazaqstandyq sayasattanushylardy nege tartpaghan? Olar Qazaqstan azamaty bolghandyqtan óz isine, óz sózine әrqashan jauapkershilikpen qaraytyn edi. Álde, oblystyq әkimshilikting o bastaghy maqsaty da Kaspiy many elderin jaulastyru ma edi?

Oraz Álimbekov

Derekkóz: elarna.com

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1546
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1417
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1166
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1168