Dýisenbi, 20 Mamyr 2024
Mәiekti 9103 0 pikir 16 Mamyr, 2014 saghat 15:45

QASQA-QASQYR-QASQAER...

Qasqa jәne Qasqyr (jigitti úlyqtaghanda «Oy, qasqa, er eken ghoy!» (qasqa+er) dep bórige teneu – B.J.) sózining etimologiyalary ortaq. Batys jaghyndaghy Kishi jýz qazaqtary bir-birine nemese әldenege degen tanqalysyn bildirgende «O, qasqa!» deydi. Qazaqta «Qasqalar men jaysandar» degen úlyqtaudyng týri bar. Tórt týlikting manday tanbasyn qasqa (qasqa tóbel, qúla qasqa, sary qasqa, qara qasqa, t.b.) deymiz.

Syrdaghy Kishkene әuletining Ashabay ruynan shyqqan sal-serilik (Adayda Sәikiler men Qayqylar siyaqty) kategoriyagha jatatyn Qabyl bastaghan «Segiz Qasqa» jayly kezinde jazghan bolatynbyz. Bastarynyzdy qatyryp qayteyin, aita berseng osy Qasqa sózining tónireginde tylsymgha toly mәsele kóp. Sonyng biri – qazaqtyng qonaqqa tartatyn qoydyng basyn qasqalap beruinde ne maghyna bar?

Qyzylorda oblysy, Qazaly audanynan 30 shaqyrymday jerde Órkendeu degen eldi meken jatyr. Búl – Oghyz mәdeniyetining oshaghy, bayyrghy Jankent qalasynyng orny. Osydan birneshe jyl búryn sol jerde qazba júmysy jýrgizildi. Myna eki basty qoshqardyng mýsini sol kezde tabylghan ghajayyp tuyndy. Qyzylorda oblystyq ólketanu múrajayyna tiyesili mýlik nege ekeni belgisiz, búl kýnde Qorqyt Ata atyndaghy uniyversiytetting arheologiya zalynda túr.

Qoshqar mýsini oshaqtyng mandayshasynan tabylghan. Oghyzdar ot pen oshaqty qatty qadirlegen. Qazaqtardyng әli kýnge deyin otty qadir tútyp, kelin týskende otqa may qúyynyng sebebi әride. Jana týsken kelinning betashar toyyna aq qoshqar soyatynymyz – sondyqtan! Qazirgiler tarttyrylghan isek pen teke soyyp jýr... Dәl osynday zattyq aighaq býgingi Anadoly týrikterinde kәuap pisiretin manghal (mangal) retinde saqtalghan. Al, bizde osy asyl mýlik ózining ilkidegi qasiyetti maghynasyn kireukelep osy uaqytqa deyin jer astynda jatty. Alayda, arada qansha ghasyr ótse de últ sanasy qonaqqa soyylatyn qoydyng basyn qasqalap beretin eski yrymdy úmytqan joq.

Osy arhelogiyalyq qazba kezinde tabylghan qoshqardyng tóbesindegi romb yaghny barmaq basynday tórt búryshty qiyqshanyng ýstinde qarasha ýiding shanyraghy tәrizdengen krest-qasqa yaghny Kýnning belgisi bar. Qoydyng basyn qonaqqa tartqanda mindetti týrde qasqalap beretindigimizding zattyq aighaghy Oghyz mәdeniyetinen qalghan belgi! Qúrmetti qonaghyna «Kýning sónbesin!» dep ýnsiz ghana tilek aitatyn bizding shaldar qanday dәrejede danyshpan bolghan desenizshi...

Babalarymyzdyng eski yrym-salttaryna baylanysty qanday da bir asyghys baylam jasaugha asyqpayyq!

Berik JÝSIPOV, foliklortanushy.

Suretter Berik Jýsipovting jeke múraghatynan. 2009 jyl, mausym. Jankentten tabylghan «Eki basty Qoshqar» mýsini.

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2176
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2577
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2480
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1675