Dýisenbi, 20 Mamyr 2024
Tamyr 4670 0 pikir 19 Mamyr, 2014 saghat 10:31

QAZAQ QORGhALMAGhAN ÚLT


 Men  es  bilgeli,  janjaldy  kim  bastasa  da,  qazaq  aiypty  bolady. Búl  әlgi  «Taspen  japalaqty  úrsang da japalaq  óledi. Japalaqpen  tasty úrsang da  japalaq  óledinin  keri». Nәtiyjesinde  jergilikti  qazaq  ózinin  adamdyq  qúqyghyn  qorghay  almaytyn  mýsәpir  halge  jetken.  Búl  kýndelikti  ómirdin,  túrmystyn  barlyq  salasynda  kezdesip  jatatyn  jaghdayattar. Qazaqstanda  túryp jatqan  kez  kelgen  ózge  últ  ókili  jergilikti  qazaqty qalay  qorlasa da  aiyby  joq.  Qazaq  qybyr  etip  kórsin, qara  kýsh  bylay  túrsyn,  sypayy  sózge  jýginsin—últ  arazdyghyn  qozdyrghan  qylmysker  bolyp   shygha  keledi.

    Qazaqty  mazaqtau, últtyq  namysyn  ayaqqa  taptau, ótken  tarihyn,  san  ghasyrlar  qalyptasqan  tilin, últtyq  qúndylyqtaryn  joqqa  sanap  otyrghan  orystildi  BAQ-targha qoy dep  aitatyn,  tyiym  salatyn  ókimettin  siqy  anau. Bizdin  biylik  dýniye  jýzine jaqsy  kórinu  ýshin  olardy  qorghaydy, al óz qazaghyn shyryldatyp dym  bermey  qorlaydy. Osy  qazaqty  juasytsa, dausynan  aiyryp,  jigerin  jasytyp,  kýshin  qaytarsa, bar  múraty  ornyna  kelmek  siyaqty  kórinedi  maghan.

   Onyn   mәnisi el  iyesi  bolghan son, sen  bәrine  kónuin  kerek. Tәuelsizdikti  alghannan beri «Qazaqstanda  barlyq  jaghdaygha  qazaqtar  aiypty bolady»--óitkeni  biz  osy  eldin  egesimiz. Múrnyndy  búza  ma—shyda, alaqanynmen  basa túr, kelesi  kezekte  bir  kózindi  shygharsa, eshtene  etpeydi, ekinshi  kózin  bar. Sen  eldin  iyesisin. Últ  aralyq  janjal  tuyp  ketpesin. Ýstindegi  jalghyz  kóilegindi  súray  ma,  shalbaryndy  qosa  sheship  ber—sen el  iyesisin,  eshkimdi  ókpeletpeuin  kerek, basyna pәle  bolyp  jabysady,  bere  sal. Nemese, sen  sýttin  kezeginde  túrsyn, aldymen  alugha  kezegin  keldi, sol  kezde  orys pa, shýrshit pe, týrik pe, kóldenennen  aldygha  úmtylady—sen  el  iyesisin,  kezegindi  ber, әitpese  kónili   qaluy  mýmkin...jalpylay  aitsaq  osynday  jaghday. «El iyesi» bolghandyqtan,  barlyq  jerde  qazaqty shetke  shyghardyq.  

   ...Osydan  son  qazaqta  qanday  qadir  qalmaq? Ejelden  qojayyn  bolyp  qalyptasqan  qauym  shetke  yghystyrylghan  júrtqa  qalay  qarauy  kerek?  Búl—jogharydan  tómenge  deyingi  barlyq  dengeydegi  shendi  men  shekpendilerdin  qanyna  singen  jaman  әdet. Aldyna  barghan  qazaqpen  mensinbey  sóilesu, basqa  últ  ókilderine  qúraq  úshyp  túru—býginde  ýirenshikti  júmys  tәsili. Jeke  bir  kisilerge  emes, býkil  últqa  kózqaras. Búl  óktemdik  qazirgi  tanda,  qazaqtyn  óz  ishinen  ótip,  eldegi  basqa  últ  ókilderine  ghana  emes, sheteldik  kompaniyalar men  firmalar, tipti,  elshilikterge  kóshti.  Kerek  deseniz,  bizge  qatynaytyn  sheteldik  úshaqtardyn  ózinde  tómengi  nәsil,  qúnsyz  sorly  ekendigindi  aiqyn  andap  otyrasyn.

   Bizge  kelip,  bayyrghy  júrtqa  tiyesili  bar  baylyqty  tegin  iyelengen  sheteldik  kәsipkerler  ýshin  qazaq—arzan  júmys  kýshi  ghana emes,  dәrmensiz,  qúnsyz,  sorly  halyq. Osynyn  bәrine  qarap  túryp,  shynynda  da  qúnsyz  shygharmyz  dep  oilap  qalasyn.

    Qazaq últynyn  býgingi  tynys-tirshiligi shynymen  kýrdeli. Últqa tónip  túrghan  qauip—últsyzdyq. Asqynyp  ketken  dert. Mikrobtary  últtyn  organizmin  keninen  jaylap  aldy. Búl  mәselege  nemqúraylylyq  tanytu  últtyn  týgeldey  assimilyasiyagha  úshyrauyna  әkeledi.  Osy  baghytta  jýre  bersek, bolashaqta  damyghan,  órkeniyetti  Qazaqstan  atty  memleket  boluy  mýmkin, biraq qazaq  deytin  últtyn  bolu-bolmauy ekitalay.  Óitkeni, býgingi  úrpaq  qadym  zamannan  beri,  atadan  balagha  kóship  otyratyn  qazaqy  dýniyetanymnan  ajyrap  ketken, qazaq  boludan  at-tonyn  ala  qashatyndar, orystanghan qazaqtargha  tәn  qúbylysqa  ainaldy.

   Últ—tútas  dene  sekildi. Basy  auyrsa, jantayghysy  keletini nemese  ishi  auyrsa  jýrgisi  kelmeytindigi, tisi  qaqsasa  dәrigerge  barugha  asyghatyny siyaqty. Janaózendegi oqighagha  Qatynqaraghaydaghy, Shymkentegi  kelensizdikke  Qyzyljardaghy  qazaqtyn  qabyrghasy  qayyspasa, eldigin  qaysy?!  Alatauda  tughan  Qarasay  batyr  Kókshede  ajal  qúshap, Batysta  tughan  Syrym Datúly  Qaraqalpaqstanda  qaza  tauypty.Tóle by babama  topyraq  Tәshkentten búiyrypty,  Áyteke  atam  Ózbekstandaghy  bizdin  auyl  Tamdybúlaqtan  100  shaqyrym  jerde  Núratada  jatyr.  

                                       Is  qylady  taptym  dep  bizdin  qazaq,

                                       Onan  kórgen  paydasy  bolady  az-aq.

                                       Ayaghynda  ol  isi  ziyan  shyghyp,

                                       Kóringenge  kýlkimen  bolar  mazaq.

 

                                       Yqtimaldyn  esigi  ekeu  bolmaq,

                                       Ishine  payda,  ziyan...bәri  tolmaq.

                                       Nysanany  syghalap  dәldep  atpay, 

                                       Kózin  júmyp  oq  atqan  qaytip  onbaq?

 

                                       Sholaq  oidyn  ayaghy  osy  bolmaq,

                                       Biraz  kýnge  kónildin  hoshy  bolmaq.

                                       Arsyz,  aram,  asyghys,  aila  kestik,-

                                       Múnyn  bәri  shaytannyn  dosy  bolmaq.—dep Shәkәrim  qajy  eskertken eken. Biraq, Shәkәrim  qajyny  tyndaytyn  júmyr  basty  pende  bolmady. «Aynala  almay  at  óletin, aiyra  almay  jat  óletin»  júrtqa  ainalu—babalar  múraty  edi. Bar  qazaqtyn  namysy  әr  qazaqtyn  jýreginde  tulap  jatsa,  qaneqiy!

 

 

   Júmamúrat  Shәmshi

   tariyh  ghylymdarynyn  kandidaty

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2193
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2581
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2502
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1680