Serik Erghali. NAURYZ: TÝRKILIK DÝNIYETANYM MÁUESI
mәdenitanymdyq payym
1988 jyly, alashtyq aibynymyzdy Jeltoqsannyng sayasy yzghary qaryghan, el basyna kýn tughan shaqta, últtyq ruhty qaytkende kóteremiz, halqymyzdyng ensesin qalayda tikteymiz degen niyetpen qarbalasqan kezendegi tәuekel isting nәtiyjesinde úlystyng úly kýni bolghan Nauryz merekesin toylau isi resmy týrde qolgha alyndy. Mine, sodan beri Úly merekemizding resmy merekelene bastaghanyna da 20 jyldan asypty. HH ghasyrdyng sonynda últtyng qaraly kýnine jeleu bolyp, kenes imperiyasynyng shabarmany rólin atqarugha mәjbýr bolghan G.Kolbindi úlyq merekemiz bolyp tabylatyn Nauryzdy resmy meyramdaugha barymyzdy salyp jýrip kóndirgenimiz kýni keshe sekildi edi. Dýniye-ay, sol kezde tuylghan nәreste de jigittik jasqa tolypty!
Nauryz - әlem halyqtary arasyndaghy ejelgi jәne jyldyng janaruyn alghash әigilep, adamzatqa dәstýrlegen birden bir әuelgi mereke. Búl dәstýrding ataluy men «nauryz» sózining taralu aumaghyna qaraghanda, onyng adamzattyq jyl merekesi ekenin moyyndaugha tura keledi. Nauryz aiymen baylanystyra jana jyldy atap ótu Altyn ordanyng qyirandysynda payda bolghan patshalyq Reseydi bylay qoyghanda, Rim imperiyasynda da qasiyetti merekege ainalyp kelgen.
mәdenitanymdyq payym
1988 jyly, alashtyq aibynymyzdy Jeltoqsannyng sayasy yzghary qaryghan, el basyna kýn tughan shaqta, últtyq ruhty qaytkende kóteremiz, halqymyzdyng ensesin qalayda tikteymiz degen niyetpen qarbalasqan kezendegi tәuekel isting nәtiyjesinde úlystyng úly kýni bolghan Nauryz merekesin toylau isi resmy týrde qolgha alyndy. Mine, sodan beri Úly merekemizding resmy merekelene bastaghanyna da 20 jyldan asypty. HH ghasyrdyng sonynda últtyng qaraly kýnine jeleu bolyp, kenes imperiyasynyng shabarmany rólin atqarugha mәjbýr bolghan G.Kolbindi úlyq merekemiz bolyp tabylatyn Nauryzdy resmy meyramdaugha barymyzdy salyp jýrip kóndirgenimiz kýni keshe sekildi edi. Dýniye-ay, sol kezde tuylghan nәreste de jigittik jasqa tolypty!
Nauryz - әlem halyqtary arasyndaghy ejelgi jәne jyldyng janaruyn alghash әigilep, adamzatqa dәstýrlegen birden bir әuelgi mereke. Búl dәstýrding ataluy men «nauryz» sózining taralu aumaghyna qaraghanda, onyng adamzattyq jyl merekesi ekenin moyyndaugha tura keledi. Nauryz aiymen baylanystyra jana jyldy atap ótu Altyn ordanyng qyirandysynda payda bolghan patshalyq Reseydi bylay qoyghanda, Rim imperiyasynda da qasiyetti merekege ainalyp kelgen.
Sayasattyng ózgerui Qazaqstandaghy Nauryz merekesine de salqynyn tiygizdi. Myndaghan jyldar boyy merekelenip kelgen Nauryz meyramy, kenes ókimeti túsynda 1926-1988 jyldar arasynda jalpyhalyqtyq syipattan ónirlik jәne auyldyq auqymgha tyqsyryldy. Nauryz kóptegen atributtyq jәne mazmúndyq túrpatynan ajyrap, qarabayyrlandy әri sýrensiz tartty. Úlystyng úly kýni sanalatyn Nauryz merekesi kenes ókimetinen tәuelsizdik alghan týrki elderinde HH ghasyrdyng ayaghyn ala 1988 jyldan bastap qana resmy týrde qolgha alyna bastady. Alayda, Nauryzdyng Qazaqstandaghy merekelenuine qarap, onyng etnostyq meyramnan últtyq, memlekettik merekege ainalghanyna kónil senbeydi.
Memlekettik merekege ainalghan Nauryz meyramyn resmi merekeleu jóninde songhy kezderi birshama syny pikir qalyptasty. Sonyng biri - «Nauryzdyng merekelenui Jana jyldyng atalyp ótu dengeyindey emes, tar auqymda jәne júpyny» degendey uәj. Búghan qosa, «Nauryz merekesi búqaralyq syipattan ajyrap, sahnalyq keyipke enip, azdaghan júrtshylyqtyng qyzyqtauyna ghana ainalghan foliklorlyq qoyylym kórinisinen aspauda» degen de pikir bar. Qysqasy, kәzir Nauryz merekesi uaqyt talaby men egemen elding ómirine sәikes býkilhalyqtyq iydeologiyalyq kóz quanyshqa ainaldy deu erterek.
Qazaqstanda (Ortalyq Aziya deuge bolady) ejelden-aq, astrologiyalyq mýshel nauryz aiynan bastalatyn. Bir qyzyghy, kenestik adamdardyng merekelep jýrgen jana jylynyng barlyq atributtarynyng týbi Nauryz ekeninde, eshkimde kýmәn tuatynday týrtki qalmaghan: әshekeyli shyrsha, syilyq toly dorbaly ayaz ata t.t. Al Batystaghy Santa Klaus beynesi oidan shygharylghan, europalyq sergitushi keyipker ekeni sirәdәn belgili. Degenmen, onyng arghy mәninde búrmalanghan shyghystyq perishte keypining jatqany taghy aiqyn. Endeshe óz dýniyendi әrkimge «meniki» dep dәleldegennen góri, onyng seniki ekenin kórsetetindey naqty is pen әreket kerek eken. Áytpese, barymyzdan júrday bolu qaupy bar.
Shynynda da, Nauryz jalpyhalyqtyq merekeden góri, etnografiyalyq eske alu kýnine ainalyp barady. Sondyqtan da atalghan merekeni múnday qarabayyrlyqtan qútqaratyn uaqyt keldi. Onyng ózine sәikes atributtaryn qalpyna keltirip, merekelik úghymdary men maghynasyn ornyqtyratynday sharalar qajet. Ol ýshin oghan zaman talabyna sәikes onyng tarihy nyshandary men atributtaryn layyqtap, kәzirgi adam sanasy qabyldaytynday, foliklorlyq-etnografiyalyq auqymnan jalpyqazaqstandyq mereke dәrejesine jetkizip uaqyttas әshekeymen, mýmkindiktermen bayytu kerek.Eng bastysy - Nauryzdyng qaynar kózin tauyp, basqy keypin qalpyna keltiruge tyrysqan abzal. Búl enbek te sol niyetten tuyldy.
