«Ar-úyatymyzdy týrmege tyghyp qoysa, qalay ghana tynysh otyra alamyz?!»
DEDI QAJYGhÚMAR ShABDANÚLYNYNG «QYLMYS» ROMANYN QR MEMLEKETTIK SYILYGhYNA ÚSYNGhAN ZIYaLYLAR
Keshe Almatydaghy Últtyq baspasóz klubynda arnayy mәjilis ótti. Mәdeniyet sayasaty jәne ónertanu institutynyng diyrektory Erlan Sayyrov myrza «osy instituttyn, «Taghlym» intellektualdy-mәdeniyettanu klubynyn, búdan ózge taghy da birsypyra mәdeniyet jәne óner qayratkerlerining úigharuymen Qytaydaghy qandasymyz, kórnekti jazushy Qajyghúmar Shabdanúlynyng 6 tomdyq «Qylmys» romanyn әdebiyet jónindegi QR Memlekettik syilyghyna úsynghanyn» mәlimdedi. Erlan Sayyrovtyng úsynysyn osy mәjiliske qatysqan qazaq oqyghandary men ziyalylary týgel bir auyzdan qoldady. Sonymen birge óz pikirlerin de ortagha saldy. Endi osy pikirlerding birazyn yqshamdap, oqyrman nazaryna úsyna ketkendi jón kórdik.
Qabdesh JÚMADILOV:
DEDI QAJYGhÚMAR ShABDANÚLYNYNG «QYLMYS» ROMANYN QR MEMLEKETTIK SYILYGhYNA ÚSYNGhAN ZIYaLYLAR
Keshe Almatydaghy Últtyq baspasóz klubynda arnayy mәjilis ótti. Mәdeniyet sayasaty jәne ónertanu institutynyng diyrektory Erlan Sayyrov myrza «osy instituttyn, «Taghlym» intellektualdy-mәdeniyettanu klubynyn, búdan ózge taghy da birsypyra mәdeniyet jәne óner qayratkerlerining úigharuymen Qytaydaghy qandasymyz, kórnekti jazushy Qajyghúmar Shabdanúlynyng 6 tomdyq «Qylmys» romanyn әdebiyet jónindegi QR Memlekettik syilyghyna úsynghanyn» mәlimdedi. Erlan Sayyrovtyng úsynysyn osy mәjiliske qatysqan qazaq oqyghandary men ziyalylary týgel bir auyzdan qoldady. Sonymen birge óz pikirlerin de ortagha saldy. Endi osy pikirlerding birazyn yqshamdap, oqyrman nazaryna úsyna ketkendi jón kórdik.
Qabdesh JÚMADILOV:
- Qajyghúmar Shabdanúlynyng 6 tomdyq «Qylmys» romany Qazaqstan Jazushylar odaghynyng proza kenesinde ótpey qaldy. Yaki, tiyisti dauysty jinay almay, QR Memlekettik syilyghyna úsynylmay qaldy. Sodan janym tynbay «Jas Alash» gazetine, odan keyin Erlan Sayyrov inime baryp óz úsynysymdy aittym. Azamattargha rahmet, «Jas Alash» gazeti osydan eki kýn búryn Qajyghúmardyng romanyn Memlekettik syilyqqa úsynypty. Erlan myrza da, mine, ózi bas bolyp, Qajyghúmardyng romanyn Memlekettik syilyqqa úsyndy. Búl ýshin bәrinizge alghys aitamyn. Qajyghúmardyng romany - Memlekettik syilyqqa әbden layyqty shygharma. Jaqynda ghana «Jas Alash» gazetining tilshisi Erik Rahym Shәueshekke baryp, Qajyghúmargha jolyghyp qaytty. Jaghdayy qiyn eken. Nauqas. Onyng ýstine zeynetaqy almaytyn kórinedi. Qajyghúmar da beynetining zeynetin kórui kerek shyghar.
Orazbek SÁRSENBAY:
- Qajyghúmar - ýlken jazushy. Keshegi proza kenesinde men hattama jazyp otyrghan Sayatqa «Qajyghúmargha dauys bermegen jazushylardyng bәrining aty-jónin anyqtap jaz!» dedim. Nege? Kezinde Soljenisyndy «jazushy emes» dep synaghan aqyn-jazushylardy Soljenisyn aqtalyp, Reseyge oralghannan keyin «Liyteraturnaya gazeta» olardyng aty-jónderin aimanday etip, gazetke jariyalady. «Ertengi kýni qarabet bop qalmayyq!» dep ashyq aittym men osy keneste. Qajyghúmar - Soljenisynnan bir de kem emes jazushy. QR Memlekettik syilyghyn Qajyghúmargha beruimiz kerek. Búl - bәrimizge, qala berdi eldigimizge syn.
Úlyqbek ESDÁULET:
- Kezinde Qajyghúmardyng Ýrimshide jaryq kórgen «Qylmys» romanynyng alghashqy eki tomyna Qazaqstan Jazushylar odaghy ózining Halyqaralyq «Alash» syilyghyn bergen-di. Sol jyly mening ózim de, osynda otyrghan Ámirhan Mendeke bar, bәrimiz «Alash» syilyghyn osy Qajyghúmarmen birge alghan bolatynbyz. Sondyqtan Qazaqstan Jazushylar odaghy Qajyghúmardyng «Qylmys» romanyn Memlekettik syilyqqa úsynady dep senimmen aita alamyn. Búl mәsele Jazushylar odaghynyng sekretariatynda әli qaralady, talqylanady. Qajyghúmardyng 40 jyl týrmede otyrghany az bolghanday, ol әli Shәueshekte myrzaqamaqta (ýiqamaqta) otyr. Qajyghúmar siyaqty jazushylar - bizding ar-úyatymyz. Al endi ar-úyatymyzdy týrmege otyrghyzyp, ózimiz qalay qol qusyryp qarap otyra bermekpiz?!
Aydos SARYM:
- Biz - bólinip ketken halyqpyz. Birimiz - Qytayda, endi birazymyz - Reseyde, Mongholiyada. Al Qajyghúmar Shabdanúlyna QR Memlekettik syilyghyn berip jatsaq, búl - kýlli qazaqtyn basyn úiystyratyn faktordyng birine ainalmaq. Esterinizde shyghar, Soljenisyn aqtalyp, Reseyge oralghanda sonau Vladivostoktan Mәskeuge poyyzben kelmep pe edi. Ár stansada orystar Soljenisyndy qabyldap, jiyndar ótkizdi. Soljenisynnyng elge oraluyn orys ziyalylary orystardy biriktiretin, úiystyratyn is-sharagha ainaldyra bildi. Biz de sóite biluimiz kerek. Týrmede óz romanyn temekining qorabyna, qol sýrtetin qaghazdyng qiyndysyna jazghan, azattyqty ansaghan abzal jýrekti jazushygha biz de QR Memlekettik syilyghyn beruimiz kerek. Sonda Qytay jaghy da oilanatyn bolady. Qazaqtar tóbesine kótergen túlghany óz týrmelerinde otyrghyza almaytyn bolady. Bostandyqqa shygharatyn bolady. Búl sharanyng sayasy astary da bar. Bәrimiz osy úsynysty qoldayyq, quattayyq!
Erlan SAYYROV:
- Biz qazir mynaday test ótkizbekshimiz. Jazushylar odaghynyng 700 mýshesine «Siz Qajyghúmardyng «Qylmys» romanyn Memlekettik syilyqqa úsynudy qoldaysyz ba?» dep saual qoymaqshymyz. Qoldamaghandardyng tizimin baspasózde jariyalamaqpyz. Úyaltu ýshin. Búl - әdeby shara ghana emes, eldik mәsele. Sony týsinuimiz kerek!
Rysbek SÁRSENBAY:
- «Jas Alash» gazeti osydan eki kýn búryn arnayy jinalys ótkizip, Qajyghúmardyng 6 tomdyq «Qylmys» romanyn Memlekettik syilyqqa úsyndy. «Jas Alash» Qajyghúmardyng taghdyryna qatysty, ony atajúrtqa alyp kelip, elmen qauyshtyru jóninde kóptegen bastamalar kótergeni ózderinizge de mәlim. Osy rette endi bir úsynys aitqaly otyrmyn. Biylghy jyly әdebiyet boyynsha Memlekettik syilyqqa úsynylghan jazushylargha mәrttik jasap, osy syilyqtan bas tartuyn súrar edim. Qajyghúmardyng paydasyna. Teperishti kóp kórgen qaytpas, ghajap jazushy Shәbdenúlynyng jolyn ashatyn da, jabatyn da ózimizding jazushylar. Eldigimizdi, bizding de el ekendigimizdi osyndayda kórsetpegende, qay kezde kórsetemiz?!
Qabdesh JÚMADILOV:
- Sol jazushylarynnyng ózi aldymen kedergi bolyp jýrmese deniz. Búl rette men jazushylargha da, Jazushylar odaghyna da senbeymin.
Ámirhan MENDEKE:
- «Qylmys» romany - óte baghaly roman. Búl romanda qazaq halqynyng bir ghasyrgha juyq bodandyq ómiri býkpesiz, jan-jaqty ashylghan. Otarshyldar ýshin bodan halyqtyng býkil tirligi - qylmys eken. Tipti sening qalqayyp tiri jýrgeninning ózi - olar ýshin qylmys eken. Mine, osylaysha bodandyqtyn, otansyzdyqtyng qasiretin aityp, tәuelsizdiktin, erkindikting qadirin asqaqtatatyn múnday romangha Memlekettik syilyqtyng berilgeni jón.
Súltanәli BALGhABAEV:
- 6 tomdyq «Qylmys» romanyn kim jaryqqa shyghardy? Dýniyejýzilik qazaqtar qauymdastyghy. Endeshe, Dýniyejýzilik qazaqtar qauymdastyghy da múnday is-sharadan tys qala almaydy. Biz de Qajyghúmardy qoldaymyz!
Á.Núrtayúly
«Jas Alash» gazeti №08 (15466) 28 qantar, beysenbi 2010 jyl
