Mәdeniyet ministrliginde otyr

«Qasiyetti shygharma - qasiretten ghana tuady». Jeti ailyghynda til bitip, on bir aiynda qaz basqan qos qyzy Anar men Janarynan aiyrylghan әke osylay deydi. Qayghy jegen kónildi demeytin «Kónilding tolqyny» osynday qasiretten tuypty. Kýige qúmar júrt «Aqjauynday» jana tolghaudy da saghynyp jýr. IYә, tylsym dýniyening tabighatyn qos ishekte terbete bilgen Seken Túrysbekov qayda jýr eken? Izdegen kýishimizdi kólin saghynghan «Qonyr qazday» Almatysyna at basyn búra kelgen jerde jolyqtyrdyq.

- Seken myrza, «Aqjauynnyn» astyndaghy qyzghaldaq gýlindey kýy keshken qara halyqtyng «kónilin tolqytyp», jýrek qylyn shertip, júbata bilgen kýi­ding sheberisiz. Azamattary - qyrshyn, tirshilikteri - tylsym bolyp, júbanysh taba almay jýrgen qo­gham­da kórinbey ketken siyaqtysyz...

Mәdeniyet ministrliginde otyr

«Qasiyetti shygharma - qasiretten ghana tuady». Jeti ailyghynda til bitip, on bir aiynda qaz basqan qos qyzy Anar men Janarynan aiyrylghan әke osylay deydi. Qayghy jegen kónildi demeytin «Kónilding tolqyny» osynday qasiretten tuypty. Kýige qúmar júrt «Aqjauynday» jana tolghaudy da saghynyp jýr. IYә, tylsym dýniyening tabighatyn qos ishekte terbete bilgen Seken Túrysbekov qayda jýr eken? Izdegen kýishimizdi kólin saghynghan «Qonyr qazday» Almatysyna at basyn búra kelgen jerde jolyqtyrdyq.

- Seken myrza, «Aqjauynnyn» astyndaghy qyzghaldaq gýlindey kýy keshken qara halyqtyng «kónilin tolqytyp», jýrek qylyn shertip, júbata bilgen kýi­ding sheberisiz. Azamattary - qyrshyn, tirshilikteri - tylsym bolyp, júbanysh taba almay jýrgen qo­gham­da kórinbey ketken siyaqtysyz...

- Alghashqy kezde konsertterge jeke shyghyp jýrdim. Tek toqsan tórtinshi jyldan bastap, jiyny jiyrma segiz adamnan túratyn «Sәkenning saz otauy» degen maqsatpen «Aqjauyn» atty jeke orkestrimdi qúrghan bolatynmyn. Sodan keyin 2001 jyldan bastap, el preziydenti jeke jýrip qinalasyng dep, Astanagha shaqyrtyp aldy. Bara salysymen uaqytsha Evraziya uniyversiytetinde túraqtadym.. Újymym 2003 jyly «Aqja­uyn» memlekettik kameraly últ-aspaptar orkestri dengeyine kóterildi. Qazir osy qúramda әkimshilik júmysshylaryn qosyp eseptegende, jalpy sany qyryq bir adam qyzmet etudemiz. Mәdeniyet kýnderine oray konsertter berip jýremiz, shetelderge shyghyp túramyz degendey...

- Dese de, ónerding qaynaghan ortasy Almatyda emes pe? Tapsyryspen konsert qoydan sharshaghan joqsyz ba?..

- Shýkir... Preziydentting mәdeniyet ortalyghynan bastap, «Kongress holl», «Jastar sarayy», «Piramida» syndy ortalyqtarda konsert qoyamyz. Shýkir deymin, Astana ana­ghúrlym qazaqylanyp kele jatyr. Últtyq ónerge degen qyzyghushylyq artyp keledi.

- Orkestrinizding memlekettik den­geyge auysqanyn aittynyz. Saray jyr­shy-kýishilerining qataryna engennen beri shygharmashylyq erkin­dik­ten qol ýzip qalghan joqsyz ba?

- Joq. Sebebi - orkestrimning josparyn týgeldey ózim bekitemin. Oghan Mәdeniyet ministrliginen eshkim de kelip qol súqpaydy. Sol ministrlikten әrtisterding kiyimi, otyrghan ghimaratymyz, paydalanatyn aspaptarymyz­gha tam-túmdap qana qarjy alamyn. Auyz toltyratynday mardymdy qarjynyng kózin kóre almay otyrmyn.

- Preziydentke jaqyn jýrgen orkestr retinde jenildik jasalmay ma?

-Joq, óitkeni orkestrlik shygharmalargha aranjirovka jasaugha kelgende, qarjyny óz qaltamnan shygharuyma tura keledi. Bir kýidi taspagha basudyng ózi 400 myng tengeni qajet etedi. Al oghan klip týsirip, telejәshikten kórsetuge ketetin somany mýlde aitpay-aq qoyynyz. Astanagha barghaly «Kýltegin», «Kók bórining jortuy», «Jazghy qar», «Aqjýnis» atty tórt kýidi jaryqqa shyghardym. Sonymen qatar eki-ýsh әnning de túsauyn kesken jayym bar. Segiz jylda búl da az jetistik emes. Óitkeni men sannan góri sapagha mәn beretin adammyn. Osy uaqytqa deyin on eki kýiim ómirge kelse, sonyng on birin orkestr oryndaydy. Halyq kompozitorlarynan bastap, Batys kompozitorlarynyng da enbekterin josparymyzdan tys qaldyryp otyrghan joqpyz.

- Auyl-aymaqtaghy klubtardyng auzyna qara qúlyp ilingennen beri, ónerding ortasy teledidar bolyp, óner iyeleri halyqtan anaghúrlym alystap ketti. Astanada otyryp, betterin әjim basqan aqylgóy atalar men tilekshi әjelerdi saghynbaysyz ba?

- Áriyne, saghynamyn. Biraq halyqtyng ortasyna shyghudy qoyyp, teledidargha shyghudyng ózi múng bolyp ketti. Sebebi, bir konsertimizdi kógildir ekrannan kórsetu ýshin televiydeniyege 1 million tengege juyq qarjy tóleuing kerek. Sondyqtan konsertimiz qoyghan jerinde qalyp jatyr.

- Seken myrzanyng kórinbey ketkeni de osydan ba, sonda?

- Áriyne. Búryn avtordy kerek adam ózi izdeytin. Qazir bәri saudagha týsip ketken. Sonda búl televiydenie últ ýshin júmys istey me, joq pa? Radioda da osy ýrdis. Áytpese maqtan tútarlyq «Otyrar sazy» men «Qúrman­ghazydan» bastap, oblystyq orkestr­ler jetip artylady ghoy. Solardyng shygharmalaryn nege halyqqa úsynbasqa? Al auylgha shyghu mәselesine kelsek, orkestrdegi bes-alty adamnyng ózin alyp jýru men ýshin onaygha týspey otyr. Jatyn oryn men jol aqysy, ishetin tamaqtary bar degendey. Biyletti satudan týsetin qarjy osynyng bәrin aqtay almaydy. Alys aimaqqa shygha almay jýrgendigimning sebebi - osy. Biz biyletimizdi eki jýz tengege әreng ótkizemiz. Al orystar Pugachevanyng jýz myng tengelik konsertine qaryz alsa da baryp jatady.

- «Shydamaghan buaz iytin jýgirte­dinin» kebin kiygendikten be, qazaqtyng kýiin estradagha qosu әdeti shyqty. Búl bara-bara baba kýiding tamyryna balta shappay ma?

- Bastabynda búghan men de qarsy bol­ghanmyn. Ózinning tól shygharmang bolsa, qalay iylekteseng de bolady. Al halyq kompozitorlarynyng kýilerin tәlkekke ainaldyryp tastau - jón emes. Qúrmanghazy men Tәttimbet tirilip kelse, tóbemizdi oiyp alar ma edi dep ýreylenemin. Biraq olardyng ishinde de ara-túra sәtti shyqqandary bar. Sondyqtan kýidi estradagha salghanda, әuezdiligining joghalmau jaghyn oilastyryp alu kerek. Halyq әnderining әuenin әrkim ózining ynghayyna negizdep jazdyrtady. Shәkәrim atamyz:

«Án ólsheuish, óleng kýmis,

Qospanyz mys aralas.

Artyq alu, ne kem salu,

Qapy qalu jaramas», -

dep beker aitty deysiz be. Sondyqtan әnning iyirimin búzu - keshirilmeytin kýnә. Qazirgi tanda әn jazatyndar kóp. Biraq solardyng kóbining әseri joq.

- Kýy óneri - qazaqtan basqa últta joq qasiyet. Álemde bar saz aspaptarynyng ýnin qazaqtyng qara dombyrasyna salyp әueletken osy bir últtyng ýni qoghamnyng býgingi kýiimen birge kómeski tartyp bara jatqan joq pa?

- Kýy shygharu joqtyng qasyna ainalyp ketti desem de bolady. Áuezov atamyz ait­qanday, qazaq ónerining ishindegi eng tolghaulysy әri syrlysy - kýy óneri. Búl - qazaqqa ghana tәn óner. Batystyng simfoniyasy otyz minut uaqytty alsa, qazaqtyng kez kelgen kýiin tórt-bes minutqa syighyzugha bolady. Biraq kýy jazu ekining birining qolynan kele bermeydi. Keyingi on bes jylda kýy ónerinde toqyrau bar. Kezinde «Otyrar sazy» orkestri ómirge kelgende, júrt eleng ete týsti. Jappay foliklorgha degen súranys kóbeyip, orkestr qúrugha talpynys artty. Qazirgi kezde últtyq ónerdi ansap, shólirkegendi bayqamadym. Bereri de shamaly jenil janrlargha qaray oiysyp baramyz. Sondyqtan últtyq qúndylyqtardy besiktegi balanyng qúlaghyna qúngdy әdetke ainaldyru qajet. Mysaly, mektep qabyrghasynan bastap, joghary oqu oryndarynyng ýziliske shyghu uaqytynda kýmbirlegen kýidi oinatyp qoysa, qanday tamasha bolar edi. Býgin besik jyryn aitatyn әjelerdi de kezdestirmeytin boldyq qoy.

- Battityp baghdarlama jasap, ara-túra konsert berdi degen aty bolmasa, orkestrler men filarmoniyalar, konsert birlestigi syndy mekemelerding әrtisterin asyrap otyrghan qazaqtyng toyy bolyp túrghan siyaqty...

- Tabystary mardymsyz bolsa qaytedi. Isher tamaghynan bastap, kiyer kiyimi men salatyn әnine jazdyratyn aranjirovkanyng shyghynyn qaydan tabady? Biraq kóp әnshi halyqtyng jaghdayymen sanaspay, әn aitu baghasyn ósirip jibergen synayly. Qaryzdanyp-qaughalanyp toy jasap otyrghan halyqtyng qaltasy olardyng qúlqynyna júq bolmaydy. Sóitip, arada deldaldyq kelisim jýredi. Ónerdi saudagha saldy degen - osy. Óz basym, toygha baryp kýy tartqan emespin. Orkestrimnen de bir adamdy toygha shyghartpaymyn. Kýiding kiyesi qatty bolghandyqtan, araq-sharap bolghan jerge jolatqym kelmeydi.

- Búryndary ataq degenning abyroyy myghym edi. Qazir qúny arzymaytyn bolyp qalghanday. Sonda kimning qadiri ketti eken: ónerding be, ónerpazdyng ba?..

- Eki jaqtan da bar. Sebebi, keybireuler sol ataqty tamyr-tanystyqpen alyp jatyr. Bir jyldary 160 adamgha birdey «Qazaqstan­gha enbek sinirgen әrtisi» ataghy berildi. Sodan beri ataq degendi moyyndamaymyn. Óz basym, jiyrma segiz jasymda komsomoldar syilyghyn, otyzdan asqanymda «Respublikagha enbegi singen әrtis» ataghyn aldym. Kezinde múnyng ózin erte berilgen ataq degen әngime tarady. Sodan bolar, ataq degenge qúlshynysym azaydy. Adal enbek etsen, izdeushining tabylatynyna kózim jetti.

- Biraq shynayy talanttardy elep-eskerip, izdep jatqan ýkimet bar ma, ózi?

- Árkim óz qotyryn ózi qasyp ketken zaman boldy. Mәdeniyet ministrliginde ónerge degen betbúrys joq. Basshylyqta últtyq ónerdi sezinbek týgili, selt etpeytin adamdar otyr. Qayda bara jatyrmyz, qalay damimyz, maqsatymyz ne degen súraqtardyng tamyryna balta shabylghan.

-Jalpy, óner adamy qoghamnyng ense týsirer tústaryn janymen týsinedi. Sol tústa sayasat degen jaryqtyq ónerdi ainalyp ótpeytini haq. Tipti ýlken sayasattaghy ózgeristerding ózi osy mәdeniyet pen ónerdegi túlghalardyng aralasuymen jasalady. Mәselen, mәngi preziydent degen bastama kóterilip jatyr. Tiri adamgha eskertkish ornatylyp, qazaq handaryna qoyylatyn eskertkishter aidalagha tastaldy. Osynday saya­sattyng sony qayda aparady dep oilaysyz?

- Sayasatqa meni aralastyrmay-aq qoysanyz qaytedi...

- Siz siyaqty azamat jauap beredi-au dep qoyghan saualym edi, meyli, erkiniz bilsin... Endeshe, býgingi kýni sizdi nendey oilar mazalaydy?

- Ótken jyldarmen salystyrghanda, qazirgi jaghdayymyzgha tәuba deymin.

- Qazaqstan monarhiyalanyp ketken joq pa? Barsha qazaq bay-kedey bolyp bólinip, bir-birinen alshaqtap ketken tәrizdi...

- Ony rastaymyn. Sondyqtan ruhymyz kýshti boluy qajet. «Sózinning siqy týzelmey, kózinning jasy qúrghay ma?» degendey, til men mәdeniyetimizdi egiz kóruimiz qajet. Al ony sezinbegen adam kez kelgen uaqytta otanyn satyp kete beredi.

- «Maldan búryn jan qayghy» bolyp túrghan zamanda ruhtyng da kәdege jaramay qalatyn týri bar. Ony qayda qoyasyz?

- Bizden ketken bir qatelik - auyldy taratyp, tozdyryp tastau boldy. Kezindegi kolhoz, sovhoz degen birlestik qaluy kerek edi. Jeke menshik degen dýnie bizge jaqsylyq әkelmedi. Óitkeni bәri qarjygha kelip tireledi. Ekken eginderin orayyn dese, janarmaydyng baghasy úshyp túr. «Bylay tartsa ógiz ólip, bylay tartsa arba synadynyn» kebi. Búl - jogharyda otyrghan sheneunikterding salghyrttyghynan tughan kýizelis. Aynalyp kelgende, auyl sudan shyghyp qalghan balyqtyng kýiin keship qaldy. Jolyn tapqandar ghana tyghyryqtan shyghyp jatyr.

Qay zamanda da, qoghamda әdilettilikting bolmaytyny, shyndyqtyng týbine jetpeytini ras. Shetinen qudalap, odan qalsa abaqtygha jauyp jatyr. Bәri jýgensiz ketti. Aynalyp kelgende zardabyn halyq kórude.

- Bәlkim, osynyng bәri jýgendi ústap otyrghan basshynyng qarashanyng jay-kýiimen sanaspay otyr­ghandyghynda bolar?

- Patshamyz qay oblysqa barsa da, әkimder jaqsy jerlerin ghana kórsetedi. Qalayda kózin aldap, tezirek attandyryp jiberuge tyrysady. Al ketken son, kýndelikti tirlikterin jalghastyra beredi. Óz basym enbegin moyyndaytyn ýsh-tórt-aq әkim bar. Qalghandarynyng bәri - qatardaghy jauyngerler.

- Býgingi kýni úrpaq tәrbiyesi turaly kóp aitylatyn boldy. Azamattardyng ary taptalyp jatqan kereghar zamanda, balasyn asyraymyn dep bazar jaghalap ketken әiel zatyna sógis aitudyng ózi artyq sekildi.

- Eshqaysysy qoryqpastan halyqtyng aqshasyna qol salyp jatyr. Aspannan týsse de, әrkimning artynda qalar úrpaghy bar emes pe? Sony nege oilamaymyz? Keyde qarap otyrsan, kóp mәsele qoldan jasalatyn tәrizdi. Kinәlilerding ornyna jazyqsyzdar ketip jatyr. Naqaq kózden jas aghuda. Aq pen qaranyng arajigin ajyratyp otyratyn aqsaqaldarymyz bolushy edi, oghan da zar boldyq.

- Biylikte de aqsaqaldarymyz joq emes qoy. «Saqalyn satqan kәriden - enbegin satqan bala artyq» deushi edik. Qazir kerisinshe aqsaqaldardan da kemengerlik ketip qaldy degeniniz be?

- Áriyne. Balasymen birge otyryp araq iship, biznesin birge әngimeleytin qariyalar osyghan dәleli emey nemene?.. Nemereleri ýiirilip janynda jýretin atalardy saghynamyn. Lauazymdy ortada otyrghan adamdardyng balalary birinshi bop tәrtipsizdikke boy aldyrady. Osynyng bәri dualy auyz aqsaqaldarymyzdyng qadir-qasiyetining ketkendiginde.

- Endi әngime qúlaghyn basqagha búralyq. Seken myrzanyng sandyghynda jatqan qansha kýy bar eken? El ensesin kóterip, sirkiregen «Aqjauynnan» alyp shyghar әuendi qashan estiymiz?

- Osy uaqytqa deyin on eki kýiim jaryqqa shyghypty. Kelesi jyly «Aqjauyn» men «Kónil tolqynyna» 25 jyl tolady. Soghan oray birneshe kýilerimdi taspagha jazdyrmaq josparym bar. Shetelden kelgen qonaqtargha últtyq brendimiz dep úyalmay kórsetetin dýnie joq. Sol sebepti Qazaqstannyng kórikti jerlerining kórinisimen birnesheuine klip týsirsem degen oidamyn. Olargha japqan shapanymyz ben oiynshyq kiyiz ýiimiz ishken-jegen jerlerinde qalyp qoyady. Al jana shyghar kýige keler bolsam, ol bolashaqtyng enshisinde. Jas úlghayghan sayyn kýige de ýlken salmaqpen qaraydy ekensin. Qasiyetti shygharma qasiretpen ghana keletin kórinedi maghan. Sirә, búl da kýiding qasiyetinen bolar.

- Ol kýige qanday qasiret týrtki bolar eken?

- Qoghamnyng keybir qayshylyqtary kónil-kýiime qatty әser etedi. Sondyqtan bolar, kóbine adamdardan aulaq jýrgendi únatamyn. Keybir kelensiz jayttargha tap bolghanymda, angha shyghyp, basseynge sugha týsip, shanghy teuip, biliyardqa baryp degendey ózimdi júbatamyn. Sondaghy san saqqa jýgiretin oilar dombyrama kýmbirlegen kýy bolyp oralady.

Dinar

KAMILOVA,

«D»

«Obshestvennaya pozisiya»

(proekt «DAT» № 8 (33) ot 25 noyabrya 2009 g.