Júma, 17 Mamyr 2024
Janalyqtar 4062 1 pikir 12 Qazan, 2009 saghat 04:16

Týrli-týsti týrik baspasózi

Jeke ózim ýshin Týrkiyadan erekshe este qalghany - ondaghy keybir әriptesterimning júmysymen tanysu edi. Es bilgeli kez kelgenning týsinigindegi halyqtyng jarghaq qúlaghy sanalatyn aqparat qúraldarynyng búl eldegi artyqshylyqtary men problemalary da bar bolyp shyqty. Áriyne, tildik mәselening múnda auyly әldeqayda alysta ispetti. Basylymnyng taralymy da BAQ basshylyghynyng basyn auyrta qoymaytyn synayly.

Áriptesterimizden bilgenimizdey, Týrkiyada kýn sayyn 35-ten astam iri basylym oqyrmanyna jol tartady. Halqynyng basym bóligi din jolyn berik ústanatyndyqtan aita otyrayyq, sәresinen son, tanghy namazyn oqyp bolghan halyq aldymen el janalyghyn tanertenmen jetkiziletin gazetterden bilip otyrady. «Dorba arqalaghan arbakeshter» alageuimde-aq esikter aldyna oram-oram gazetterdi laqtyryp ketedi.

Gazet ghúmyry birkýndik sekildi kórindi maghan. Kem degende 50-60 bet bolyp basylatyn gazetterdi kóshede jýrgenderding ýlken-kishisi qyzyghushylyqpen oqidy. Ertenine taghy osynday qalyng basylym jaryq kóredi. Taghy osy kórinis. Jana gazet... jana sany.

(Osyndayda Aqtóbe temirjol vokzaly manyndaghy dýngirshek satushysynyng sózi eriksiz esime oraldy. «Mening tabysym ýshin emes, ózinning sauatyng ýshin oqysanshy» dep qazaq jastaryna batyryp-batyryp aitamyn, sondaghysy shymkenttik basylymdardy alyp oqidy ghoy. Býite berse, qasqa qazaq jastary qaranghy bolyp qalady» dep ashyna aitatyn әlgi gazet satushysy.)

Jeke ózim ýshin Týrkiyadan erekshe este qalghany - ondaghy keybir әriptesterimning júmysymen tanysu edi. Es bilgeli kez kelgenning týsinigindegi halyqtyng jarghaq qúlaghy sanalatyn aqparat qúraldarynyng búl eldegi artyqshylyqtary men problemalary da bar bolyp shyqty. Áriyne, tildik mәselening múnda auyly әldeqayda alysta ispetti. Basylymnyng taralymy da BAQ basshylyghynyng basyn auyrta qoymaytyn synayly.

Áriptesterimizden bilgenimizdey, Týrkiyada kýn sayyn 35-ten astam iri basylym oqyrmanyna jol tartady. Halqynyng basym bóligi din jolyn berik ústanatyndyqtan aita otyrayyq, sәresinen son, tanghy namazyn oqyp bolghan halyq aldymen el janalyghyn tanertenmen jetkiziletin gazetterden bilip otyrady. «Dorba arqalaghan arbakeshter» alageuimde-aq esikter aldyna oram-oram gazetterdi laqtyryp ketedi.

Gazet ghúmyry birkýndik sekildi kórindi maghan. Kem degende 50-60 bet bolyp basylatyn gazetterdi kóshede jýrgenderding ýlken-kishisi qyzyghushylyqpen oqidy. Ertenine taghy osynday qalyng basylym jaryq kóredi. Taghy osy kórinis. Jana gazet... jana sany.

(Osyndayda Aqtóbe temirjol vokzaly manyndaghy dýngirshek satushysynyng sózi eriksiz esime oraldy. «Mening tabysym ýshin emes, ózinning sauatyng ýshin oqysanshy» dep qazaq jastaryna batyryp-batyryp aitamyn, sondaghysy shymkenttik basylymdardy alyp oqidy ghoy. Býite berse, qasqa qazaq jastary qaranghy bolyp qalady» dep ashyna aitatyn әlgi gazet satushysy.)

Týrkiyada shyghatyn gazetterdi aqtaryp otyryp, olardyng demalys, yaky aptanyng senbi, jeksenbi kýnderinde de shygha beretinine kóz jetkizuge bolady.

 

Saparymnyng bir kýninde kәsiby qyzyghushylyqpen Ystambúl qalasynda ornalasqan «Zaman» aqparat holdingine bas súghudyng sәti týsti. Kópqabatty ghimaratta atalghan basylymnyng әkimshisi (bizding týsinigimizdegi jauapty hatshy) Erkan Shyshmanoghly qarsy aldy. Aldymen redaksiyanyng ashanasyna kirgizdi. Jurnalist ýshin este saqtau qabileti jaqsy bolghany kerek, sonday-aq oiy shiraq boluy shart. Osyny eskergendey-aq, gazet qyzmetkerlerining as mәzirinde jemis-jiydek pen shokolad molyraq eken. Jә-ә, búl reti kelgende bayqaghanymyz ghoy.

Odan arghysy redaksiya ishinde ózindik ekskursiyamen jalghasty. Taralymy million danagha juyqtaytyn, onyng ýstine aptasyna jeti kýn shyghatyn bolghandyqtan múnda tynyshtyq birinshi orynda. Tynyshtyq demekshi, bólimder arasyn bólip túrghan qabyrghalardy bayqamadyq. Gazetshileri qauyrt júmys istep jatqanmen, sybys estilmeydi.

Búl qazirgi ýlken basylymdardaghy nanotehnologiya - júmysshylar oryndyqtary arasynda kózge kórinbeytin «dybysjútqysh» sәule eken. Gazet qyzmetkerlerine júmys barysynda ózara әngimelesuge tyiym salynbaghanmen, óz júmysyna tiyanaqty bolu - basty qaghida.

- Qajet bolghan jaghdayda kәsiby jurnalisterimizdi jer-jerge issapargha jiberemiz. Múnda tek «júmysqa berilgenderi» ghana «súryptalghan». Tәrtip qatal. Árkim ózining qyzmet ornyna kartochkamen kiredi, - deydi gazet jetekshisi.

Basylymnyng әkimshisi Erkan Shyshmanúly әngimeni әriden bastady.

- Týrkiyada osyghan deyin últqa, dili men dinine jany ashityn basylym bolmady. Áriyne basylym kóp. 100 payyzgha juyghy taza týrik tilinde. Degenmen, aqparat naryghyn belgili toptar biyleytini múndaghy jurnalister arasynda dәleldenbeytin qaghida. Jasyratyny joq, Týrkiyadaghy basylymdardyng arasynda reni «sarylary» da jeterlik. Dúrysty búrys deytinder joq emes, - dedi ol.

 

BAQ-tyng basynda... ebireyler

 

Erkan Shyshmanúlynyng sózinen úqqanymyz, «ózgeler ýshin qyzmet etetin múnday basylymdardyng aiy onynan tuyp túr».

Búl rette óz tarapymyzdan aita keteyik, әlem boyynsha búqaralyq aqparat qúraldarynyng 80-90 payyzy ebireylerding qolynda ekenin býginde eshkim joqqa shyghara almas. Tipti kórshimiz Reseyding ózinde últtyng qamyn kýitteytin aqparat qúraldary sanauly-aq. Postkenestik memleketterde osynyng o jaq bú jaghynda.

- Kempirqosaqtyng týsteri sekildi әr qily pikirde bolatyn basylymdar kerek. Tipti sol yahudiylerde de bolsyn, - dedi gazet әkimshisi.

Erkan Shyshmanúlynyng aituynsha, «Zaman» gazetinde 28 bólim bar. Holding janynan aghylshyn tilindegi qosymshasy jәne shyghady. Ony 40 adam әzirleydi. Bizde 90-nan astam әr últtyng ókili túrady, - deydi Erkan myrza. - Al negizgi týrik tilindegi basylymnyng әr betin 10 adam dayyndaydy. Jalpy, qyzmetkerlerining úzyn sany - 500-ge juyq. Shtatta 12 fototilshi bar. Týrkiyanyng iri basylymdaryndaghy jurnalisterding jalaqysy 2-3 myng dollar aralyghynda.

Basty qaghida, gazet әkimshisining sendiruinshe, obektivtilik, aqparatty sol kýii jetkizu. Eger búl qaghidadan auytqysang qylmysker atanasyn.

- Ýkimetting gazet júmysyna yqpaly bolmaydy, - deydi ol. - Gazet aqparattardy osy holdingke qarasty aqparat agenttiginen alady. Agenttikting býkil-derlik Europa memleketterinde ókilderi júmys isteydi. Sonday-aq әlemning 81 elinde gazet ókilderi aqparat jinaydy.

Bәlkim «Zaman» atauy qazaqtildi oqyrmangha tanys ta shyghar. Basylymnyng 36 memleketpen birge әzirlegen jobalary jaryq kórip keledi. Sonyng biri - elimizdegi «Qazaqstan-Zaman» aptalyghy.

 

Jarnama ýshin jaramasqtanbaydy

 

Óz elimizdegi, onyng ishinde óz tilimizdegi BAQ demekshi olardyng týrik aqparat qúraldarymen salystyrugha kelmeytin tústaryn da aita ketken jón. Bizde qalay, qazaqtildi basylymdardyng jaghdayy, jalpy aitqanda mýshkil. Óz jerimizde bolsaq ta, ózge tildegi basylymnyng sózi jýrip túr. Mereyi ýstem solardyn. Taralymyn kózi qyraghy oqyrman ózi-aq ajyratyp alar. Qazaqstandaghy respublikalyq kýndelikti degen basylymdardyng ózderi baspadan shyqqan boyda oqyrmanyna jete almaydy. Jýie qalystaspaghan. Bәlkim әli de qalyptasu ýstinde shyghar.

«Zaman» gazetining shygha bastaghanyna biyl 23 jyl tolady eken. «Milliondyq mejeni baghyndyrdyq», - deydi basshy. Bayqaghanymyz, «biz osyndaghy en... en...» degen saryndaghy ózin-ózi jarnamalau degen joq. Búl tek «Zaman»-gha ghana tәn emes. Múndaghy basylymdardyng kópshiligi múnday әsire maqtanudan ózderin alshaq ústaydy. Tipti, qansha basylymdy sholyp shyqsaq ta, onyng tarylymy turaly mәlimetterdi bile almadyq.

Gazetterding kemi «bes nóli bar» (...00 000) taralymmen taraytynyn múnda jarnama berushiler de biledi. Sondyqtan, jarnama berushiler aldynda «tirajymyz osynday da osynday» dep maqtanyp jatudyng ózi artyq sekildi.

Jarnama demekshi, teoriya boyynsha kez kelgen basylym ózin aqtauy ýshin onyng 60 payyzy jarnama boluy kerek. Qay basylymdy alsanyz da kóldey-kóldey jarnamalardan kóziniz sýrinedi. Bizdegi (Qazaqstandaghy) qazaqtildi basylymdardaghy jarnama agentteri (bәlkim, gazet redaktorlary ýshin de!) ýshin búl әriyne alystaghy qol jetpes saghym kórinetin shyghar.

Bәrin ait ta birin ait, bәlkim múndaghy basylymdardyng deni sayasy qúral bolu týsiniginen de sol ýshin әldeqayda arylghan shyghar. Gazet óz shyghynyn ózi aqtaydy.

Osyndayda Aqtóbedegi birneshe jyl búrynghy sot prosesi (presendenti deuge de bolady) eske týsedi. Orta-Aziyalyq uniyversiytetining syrtqy bólimde oqityn studenti jergilikti televiydeniyeni, bir emes birnesheuin, sotqa bergeni eriksiz eske oralady. Álgi student shaghyn habarlandyrudy ana tilinde bergisi kelse kerek. Alayda «jýgirtpe joldarynda» qazaqsha shrifti bolmay shyqqan jergilikti arnalar tyghyryqtan shyghudyng amalyn qarastyrudyng ornyna әlgi studentti «aldadyn, bizge jolyqqan joqsyn» dep ózin kinәli etuge tyrysady.

Qaltaly kәsipkerding de, búl rette, jarnamasyn alyp, aldymen orys tilindegi BAQ-qa jýginetini jasyryn emes. «Sheker shygharatyn Shekerbayyn» da, «ayran sapyratyn Ayranbegin» de jarnamasyn aldymen orystildi basylymgha úsynady. «Men bermeymin jarnamany ermek ýshin» qaghidasyn ústanghan ba dep qalasyng osyndayda!

Bir gazet - 2500 tenge?!

Ádettegisinshe, gazet dýngirshegin kórsem ainalyp óte almaytyn «auruym ústap» ketti me, Ystambúlda da osy «dertimnen aiyqpasam» kerek. Tengelerimdi lirge aiyrbastap, biraq esebinen janylysyp jýrgen kezim. Gazet satushysyna jolyghyp, songhy shyqqan gazetterden bere qoyynyzshy degenim sol, «yavanjy?» («sheteldiksing be» degeni - red.) dep súrady da, «býgin tek býgingi gazetti satamyz» dep saldy. «Neshe liyr?» dedim. «Iirmy besh». Tengege shaqqanda qansha bolatynyn eseptep әlekpin. Óitkeni Týrkiya valutalarynda nólderi qysqarypty. Qisabymsha, (qatelestim, әriyne) bir gazet 2500 tengege shyqty. Taghy súradym. Taghy solay dep jauap qatty. «Gazetteri qúndy eken, bәlkim shynymen de osynday qymbat shyghar» dep, ne de bolsa satyp alugha oqtalgham... Sóitsem, bizding tengemen 25-aq tenge eken. A2 formattaghy 50-60 paraqtyq basylymdar osynday «su teginin» bilippin be?! Bir emes, on shaqtysyn satyp aldym.

«Múny elge әketem dep әurelenbe, jýkting әr kelisi ýshin әuejayda qaltandy qaghady dep eskertti» qasymdaghy joldastarym әzil-shyny aralas.       

Asqar AQTILEU, Aqtóbe-Ystambúl

 

1 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2119
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2528
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2231
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1632