Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Janalyqtar 6076 0 pikir 2 Qarasha, 2013 saghat 12:09

Manghystau tarihy: Tauly ýstirti jәne Tauqyr

Manghystau tauly ýstirti jәne Tauqyr Túran epiygersindik platformasynyng shetki aimaghynyng qatparly negizderining kóterilui nәtiyjesinde týzilgen Mezokaynazoydyng jabyn qabaty bolyp tabylady. Qatparly negizding tau jynystary Manghystau tauly ýstirtining ortalyq bóligi Qaratau men onyng ontýstik shyghysyndaghy Tauqyr jýiesine kiretin Qyzylqiyada jer betine shyghyp jatyr. tauly ýstirti yadrosy jogharghy permi, tryas, yura dәuirlerining tau jynystarynan túratyn antiklinalidy qatparly qúrylym bolyp tabylady.

Manghystau tauly ýstirti jәne Tauqyr Túran epiygersindik platformasynyng shetki aimaghynyng qatparly negizderining kóterilui nәtiyjesinde týzilgen Mezokaynazoydyng jabyn qabaty bolyp tabylady. Qatparly negizding tau jynystary Manghystau tauly ýstirtining ortalyq bóligi Qaratau men onyng ontýstik shyghysyndaghy Tauqyr jýiesine kiretin Qyzylqiyada jer betine shyghyp jatyr. tauly ýstirti yadrosy jogharghy permi, tryas, yura dәuirlerining tau jynystarynan túratyn antiklinalidy qatparly qúrylym bolyp tabylady.

Qatparlanu aimaghynda kóteriluler men tómen týsuler qatar jýruine baylanysty gersin kóteriluining nәtiyjesinde týzilgen Shyghys Qaratau, Batys Qaratau jәne Qarataushyq taulary qatar jatyr. Olardyng aralyqtaryn sinklinoriyler bólip jatyr. Batys Qarataudyng soltýstigi men ontýstiginde antiklinalidyng qanattarynda týzilgen bor dәuirining jynystarynan túratyn monoklinalidy soltýstik jәne ontýstik Aqtau jotalary ornalasqan. Manghystau taularynyng eng biyik nýktesi Besshoqy. Onyng absaluttik biyiktigi 556 mert. Qaratau men Aqtaudyng aralyqtaryn bólip jatqan tauaralyq angharlar tómengi bordyng sazdary men qúm tastary jer betine shyghyp jatyr. Olar diametri 2 key jerlerde 3 metrge deyin jetetin sharly qúralymdar týzedi. Qúmtastardyng ýgilip, qúramyndaghy qúmnyng bólinui nәtiyjesinde konkresiyalar jer betine shyghyp ýrlengen shar tәrizdi qúrylymdar týzdi. Manghystau taularynyng syrtynda absalut biyiktigi 150-175 metrden aspaytyn tereng әri túiyq sorly oiystar týzetin әktasty ýstirtter alyp jatyr. Onda dýnie jýzindegi tereng oiystardyng biri Qaraqiya (- 132m) ornalasqan. Manghystau taularynyng ontýstiginde Jetibay, Ózen ken oryndarynda múnay men gaz tabylghan. Manghystau taularynyng soltýstigi birtindep bozashy moypatty týbegine úlasady. Onda da múnay men gazdyng mol qory bar. Manghystau taulyýstirti soltýstik shól zonasyna jatady. Onyng birshama bóligin sazdy, sortan, tasty jәne qúmdy shólder alyp jatyr. Týbekting soltýstik bóligin jusandy sazdy shólder alyp jatyr. Ósimdik jamylghysynda jusannyng soltýstik Túran týrleri men sortang shópter, búiyrghyn men bpyalyshtar basym bolyp keledi. Ontýstik bóliginde sazdy shóldermen ýilesip otyratyn sortang shólder basym. Olardyng aralyghynda ósimdikter jamylghysy joq Qaraqiya, Qauyndy qyrly jaryq oistary bar. Negizgi ósimdikteri sortang túzdy topyraqta ósuge beyimdelgen sary sazan, sortang shóp. Manghystau taularynyng basym bóligin tasty substratta qalyptasqan tasty shólder alshyp jatyr. Onda biyiktik beldeulilikting zandylyqtary da bayqalady. Birshama biyik bóligi Besshoqy manynda shólder birtindep shóleytke úlasady. Tauqyr jýiesi ózining qúrylysy jaghynan Manghystau taularyna úqsas. Onda antiklinalidy irge tasynyng negizi ortapaleozoydyn, pery men triastyng tau jynystarynan túratyn qatparly qúrylym bolyp tabylady. Manghystau tauynan aiyrmashylyghy qatparly soltýstik shyghys tarmaghy paleogen men neogenning sazdy jynystarynan qúralghan.

Abai.kz

0 pikir