Premierlik postqa Oljas Bektenovtyng kandidaturasy boluy mýmkin degen joramal búghan deyin mening boljamymda joq edi. Endigi Ministrler Kabiynetin bolbyr, sylbyr lauazymger basqarmauy kerek, ol batyl, qajet kezinde ýstel toqpaqtap, óz ministrlerin bir shybyqpen aidaytyn minezdi premier boluy kerek degen oida boldym. Biraq Bektenovtyng kandidaturasy búl kriyteriyler tiziminde bolmaghan.

Tipti, preziydent Toqaev búl rette Bektenov myrzany ýkimet basqarugha úsynuy mýmkin dep, eshbir sarapshy men sayasattanushy boljam jasaghan joq. Sondyqtan preziydent pen «Amanat» partiyasy búl joly kýtpegen tandau jasady. Biraq «Amanat» partiyasynyng basy – ekeu, ayaghy tórteu emes, búl – preziydent Toqaevtyng tandauy ekeni dausyz. Birden aitayyn – men búl tosyn tandaudy qoldaymyn.

Nege? Búl tandaudyng ózindik ereksheligi nede?

Búl orayda preziydent Qasym-Jomart Toqaev ýkimetting býgin ótken keneytilgen otyrysynda ken-molynan aitty. Nyghyrlap aitty. Ýzildi-kesildi talap túrghysynda aitty. Osy túrghydan kelgende, Oljas olja salatyn taqyryptar BAQ-ta búrqyryp jazylyp jatyr.

Al preziydentting jana ýkimetke talabyn tarazylap tarqatsaq, biz ne aita alamyz? Bektenovtyng ýkimetinen ne ýmit kýtemiz?

Qoghamgha mәlim – el budjeti eshkining kepken terisi siyaqty, ary-beri sozugha kelmeytin deffisittik daghdarys jaghdayynda. Búl tulaq dar-dúr aiyryludyng aldynda. Halyqtyng salyghy men әbden ynyrshaghy shyqqan otandyq óndiristen ózge budjetke týsetin kiristing basqa kózi tapshy.

Múnaydyng mýmkindigi de sala qúlash sozatyn rezinke emes, eksportty eseleu mýmkindigi shekteuli. Budjetti toltyrady degen múnay-gaz tasymalynyng basym bóligi Reseyding qúbyr magistralidaryna mýddeli. Kezkelgen sәtteToqaevqa tonteris bola qaluy yqtimal Kremli krandy jap dese, nemese Qara teniz arqyly ótetin «KTK» qúbyrynda әldebir (jasandy) apat bola qalsa, el budjetine týsetin qarjynyng teng jartysy kýrt toqtaydy degen sóz...

El ekonomikasyn sheteldik investisiyamen ýrley beru mýmkindigi de shekteuli. Investisiya – qaytarymy bar qarajat. Onyng ýstine, ol bәleket ýsteme payyzben qaytuy tiyis, elding bolashaq budjetterine qosymsha auyrlyq týsiretin orasan zor shyghyn.

Sonda ne qalady? Elding әleumettik-ekonomikalyq múqtajdyghyn óteu auqymyn jana ýkimet qanday mýmkindikting esebinen keneyte alady? Preziydent Toqaevtyng әleumettik bastamalaryn qarjymen qamtamasyz etuding qanday qosymsha mýmkindigi boluy mýmkin?

IYә, búl oraydaghy rezerv – songhy 20-25 jyl kóleminde úrlanyp-jyrlanghan aktivterdi el qazynasyna qaytaru. Áli kýnge deyin syrtqa toqtausyz syrghyp jatqan aktivter men qarajattyng aghysyn toqtatu. Tәuelsiz sarapshylardyng pikirine qaraghanda, әrtýrli әdistermen, qiytúrqy shemalarmen shetke shygharylyp jatqan qarajattyng kólemi Nazarbaevtyng «dәuirine» jeteghabyl kórinedi.

Mine, preziydent Toqaevtyng ekonomikalyq sayasatynda Bektenovtyng premierlik postqa qajettiligi osy problemalargha baylanysty tuyndap otyr dep boljaymyn. Eger jana premier-ministr ózine el ekonomikasynyng kýngeyin egjey-tegjeyli mengergen bilikti orynbasarlar tandap alatyn bolsa, makroekonomikalyq kórsetkishterdi qalypty dengeyde ústap túrugha jәne ekonomikalyq indikatorlardy әldeqayda jaqsartugha bolady.

Al qazirgi jaghdaydaghy kýrdeli mәsele – el ekonomikasynyng teriskey, kólenkeli jaghynda bolyp túr. Búl teriskeyding qyrsauy sógilmey, әli kýnge siresip jatyr. Al Bektenov myrza songhy 10 jyldan astam osy kólenkeli ekonomikamen ainalysqan maman dep bilem.

Sondyqtan ol preziydent jýktegen mindetterdi joghary jauapkershilikpen týisinui tiyis. Otandy talan-tarajgha saludy ýzildi-kesildi toqtatu kerek!

Bektenov – tәuelsizdik jyldarynda premierlikke qúqyq qorghau – kýshtik qúrylym salasynan kelgen birinshi lauazymger. Sondyqtan jana premier ekonomikanyng teriskeyin týzeuge birinshi kezekte mýddeli túlgha dep sanaymyn. Bir ýmit – osy.

IYә, әleumettik jelilerde Oljas Bektenov – «ment-premier» degen san-saqqa alypqashpa pikirler aitylyp jatyr. Qoghamnyng auzyna qaqpaq bola almaysyn. Mәsele «mentte» emes, memlekettik mentalizmde! Minez memlekettik mýdde túrghysynda bolsa, sol mentalidyq eldi jaylaghan jemqorlyqtyng qas jauyna ainalsa, premierding payymyndaghy basty kriyteriyding biri osy bolghany.

Elge jalpaghynan jayylghan jemqorlyqpen naqty kýresti «ment-premier» bastaydy dep senemin. Eger, birinshi kezekte, jemqorlyq joyylmasa, el ekonomikasynda eshqashan bereke de, ondy ózgeris te bolmaydy. Ondayda Bektenov myrza el preziydenti men parlament deputattarynyng aldynda: «Ekonomikalyq reformalar jýzege asatyn bolady!» dep, saltanatty synayda sert bergeni beker bolghany.

Eng bastysy, úrlanyp-jyrlanyp, elden jylystatylghan ishki-syrtqy aktivterdi Qazaqstangha qaytaru – búl el preziydentining ózine qabyldaghan programmalyq mindeti. Ekinshi qayyra taqqa otyrghan kezde halyqqa bergen uәdesi – elde әleumettik әdilettilik ornatu. Jeti jylghy preziydenttik qúziretinde ózine jýktep alghan osy mindetti oryndap shyqsa, Toqaev myrza preziydenttik qana emes, sonymen birge perzenttik paryzyn da oryndaghany.

Al ol әdilettilikting basty aspektisi – halyqtyng auzynan jyryp, kleptokrat-úrylar alyp ketken orasan zor qarjyny qazynagha qaytaru. Jana premier osy preziydenttik-programmalyq payymnyng iske asuyna barlyq kýsh-qarymymen býkil ýkimet pen Bas prokuraturagha generasiya berui tiyis.

IYә, Oljas Bektenov búghan deyin ýlken ekonomikamen etene ainalyspaghan adam. IYә, ol tipti memlekettik dengeydegi sharuashylyqty ministrlik dәrejede basqarmaghan lauazymger. Memlekettik basqaru isindegi tәjiriybesi de kendeleu boluy yqtimal.

Biraq jas ambisiyasy asqaqtap túrghan jana memlekettik menedjer retinde óz Kabiynetin preziydent jýktegen mindetterge júmyldyra alady degen ýmitim zor. Onyng aldynda keminde 20-25 jyldyq belsendi sayasy ómir bar. Sonymen birge oghan preziydent tendesiz shans berip otyr. Ol búl mýmkindikti taza niyetimen, memleket aldyndaghy azamattyq paryzymen paydalana bilui kerek. Búl – mening aghalyq aqylym.

Ermúrat Bapiy, 

Mәjilis deputaty

Abai.kz