Senbi, 4 Mamyr 2024
Janalyqtar 3483 0 pikir 29 Qazan, 2013 saghat 04:12

Bolatbek Tólepbergen. Bizde "úranshyl tariyh" joqtyng qasy

 Otandyq tarihtyng ózekti mәselelerine baylanysty keleli isting bastalghanyna birshama uaqyt ótti. Búqaralyq  aqparat qúraldarynyng belsendiligi arqasynda qalyng júrtshylyq qazaq tarihynyng beytanys qyrlarynan birshama derek pen dәiek aldy. Alys-jaqyn shet elder múraghattarynan birqatar tarihy qoljazbalar jetkizildi. Jәne osy syndy san sharua qolgha alyndy. Bizdinshe, basym baghytty últtyq tarihymyzdy zertteu men bilikti oqytyluyna beru qajet.

        Osy túrghyda últtyq tarihty zerdeleu mәseleleri boyynsha elimizding birqatar joghary oqu oryndarynda dóngelek ýstelder úiymdastyrdyq. Atap aitqanda, Ál-Faraby atyndaghy Qazaq Últtyq uniyversiytetinde, Abay atyndaghy Qazaq Últtyq pedogogikalyq uniyversiytetinde, Qazaq memlekettik qyzdar pedogogikalyq uniyversiytetinde, Suleyman Demiyrel atyndaghy uniyversiytette jәne E.Buketov atyndaghy Qaraghandy Memlekettik uniyversiytetinde tarihshy-ghalymdar, oqytushy professorlyq qúrammen jәne doktoranttar, magistranttar, studentter qatysuymen otandyq tariyhqa qatysty týrli taqyryptarda ótkizilgen dóngelek ýstelder taspagha jazylyp alyndy.

 Otandyq tarihtyng ózekti mәselelerine baylanysty keleli isting bastalghanyna birshama uaqyt ótti. Búqaralyq  aqparat qúraldarynyng belsendiligi arqasynda qalyng júrtshylyq qazaq tarihynyng beytanys qyrlarynan birshama derek pen dәiek aldy. Alys-jaqyn shet elder múraghattarynan birqatar tarihy qoljazbalar jetkizildi. Jәne osy syndy san sharua qolgha alyndy. Bizdinshe, basym baghytty últtyq tarihymyzdy zertteu men bilikti oqytyluyna beru qajet.

        Osy túrghyda últtyq tarihty zerdeleu mәseleleri boyynsha elimizding birqatar joghary oqu oryndarynda dóngelek ýstelder úiymdastyrdyq. Atap aitqanda, Ál-Faraby atyndaghy Qazaq Últtyq uniyversiytetinde, Abay atyndaghy Qazaq Últtyq pedogogikalyq uniyversiytetinde, Qazaq memlekettik qyzdar pedogogikalyq uniyversiytetinde, Suleyman Demiyrel atyndaghy uniyversiytette jәne E.Buketov atyndaghy Qaraghandy Memlekettik uniyversiytetinde tarihshy-ghalymdar, oqytushy professorlyq qúrammen jәne doktoranttar, magistranttar, studentter qatysuymen otandyq tariyhqa qatysty týrli taqyryptarda ótkizilgen dóngelek ýstelder taspagha jazylyp alyndy.

        Atalghan joba maqsaty - últtyq tarihty zerdeleu mәseleleri boyynsha atqarylyp jatqan júmystar - otan tarihyn oqytu, zertteu jәne jariyalau baghyttaryn aiqyndau. Yaghni, birinshi mindet joba boyynsha jýrgizilgen júmystardy nasihattau bolsa, ekinshisi – otandyq tarihty zerdeleu barysyndaghy naqty isterdi óz kózimizben kórip, tarazylau. Búl rette últtyq tarihymyzdy zertteu men bilikti oqytu jýiesine qoghamdyq pikir qozghau arqyly óz ýlesimizdi qosa alamyz. Al dóngelek ýstelder basynda talqylanghan mәseleler ayasyndaghy mindetterdi sheshu keshendi júmys jospary men naqty is-sharalargha baylanysty bolsa kerek.

Sonymen joba barysynda biz kóz jetkizgen mәsele - býgingi kýngi tәuelsizdik jaghdayynda Qazaqstan tarihyn oqytuda, ghylymy túrghyda payymdauda qanday ústanymdar basshylyqqa alynu kerek?

Memleketting damuyna tikeley әser etushi faktorlardyng biri saliqaly sayasat, túraqty ekonomikamen qatar, últtyq iydeologiya ekeni belgili. Últtyq iydeologiya qoghamdy bir maqsatqa júmyldyryp, sol maqsatqa jetude birigip әreket etuge shaqyrady. Últtyq iydeologiyany qalyptastyrudyng joly kóp. Sonyng biri jәne biregeyi otandyq tarihty nasihattau.

Tarih – halyqtyng jady men zerdesi. Endeshe, «Ótkendi bilmey bolashaqty boljau mýmkin emes». Shynayy el tarihyn bilu ar­qyly tarihy sana bekiydi, tarihy sana arqyly últ­tyq sana qalyptasady. Búl týptep kelgende tәuelsizdiginizding bayandy boluynyng kepili.

Joba barysynda osyghan kóz jetti. Últtyq tarihty zerdeleu mәseleleri boyynsha elimizding birqatar joghary oqu oryndarynda ótken dóngelek ýstelderde kóterilgen san týrli pikir-kózqarastar, úsynys-tilekterdi tújyrymdar bolsaq tómendegishe.

1. Damyghan birqatar elder ýshin tarih tәrbie qúraly. Aytalyq, Týrkiyada halyq ýshin tarihtyng manyzdylyghy - úranshyl tariyh, jalpy tariyh, ghylymy tarih bolyp bólinedi. Sabaq alar túsymyz osy. Bizde jalpy tarih pen ghylymy tarih mәselesinde  atqarylyp jatqan sharualar barshylyq. Al úranshyl tariyh, yaghny jastardy tarihy túrghyda otanshyldyq ruhta tәrbiyeleude júmystar joqtyng qasy. «Sen qazaqsyn, sening asqaq tarihyng bar! Tarihyng túghyrly túlghalargha, әdil de ótkir  biy-sheshenderge, erjýrek batyrlagha bay! Endeshe sen de úly elding úlany retinde últyna qyzmet et!» - degen túrghyda jastardy tarihy - otanshyldyq ruhta tәrbiyeleuding jýiesin bala-baqsha qabyrghasynan bastap, qalyptastyru qajet-aq;

2. Joghary oqu oryndarynda, kolledjder men mektepterde «Tarihy turizmdi» damytudyng jýieli josparyn jasau kerek. Studentter men oqushylardy teoriyalyq bilimmen qatar, tarihy oryndar men múrajaylargha aparyp, óz kózderimen kórsetip, sezintuding әser-yqpaly zor bolmaq;

3. Tarihty jasaytyn túlghalar. «Tarih tolqynynda» baghdarlamasy ayasynda uniyversiytetting professor-oqytushylar qúramy  «Túlghatanu» jobasyn dayarlap, oqu jýiesine engizu qajet;

4. Qazaqstan tarihy pәni boyynsha elektrondy oqu qúraldaryn әzirleu kerek;

6. Joghary oqu oryndarynda últtyq sanany, últtyq iydeyany qalyptastyru maqsatynda ghylymy ortalyq qúru uaqyt talaby;

7. «Tarih tolqynynda» baghdarlamasy ayasynda býginde «Ólketanu» pәnin oqytu manyzdy. Jәne de tarihshy mamandyqtarynyng elektivti pәnderi qataryna «Ólketanu» pәnin engizudi qolgha alu qajet;

8. Álemdik bilim beru standartyna sәikes aghylshyn tobyndaghy mamandyqtargha "Qazaqstan tarihy aghylshyn tilinde" atty pәndi oqytudy engizu kerek.

 

Biz bayqaghan jayttar osy. Búghan alyp qosarlarynyz bar ma?

 

Bolatbek Tólepbergen,

Filosofiya ghylymdarynyng kandidaty

abai.kz 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1036
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 912
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 681
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 766