Qajym Júmaliyev. Abaydyng tabighat lirikasy (jalghasy)

Abay ólenderining bir aluany - tabighat lirikasy. Tabighat - adam balasynyng enbek etip, ómir sýretin ortasy. Bar baylyq, qazyna, tirshilik, tabighat dýniyejýzi әdebiyetindegi iri klassik aqyndardyng barlyghynyng da shygharmalarynan oryn aldy. Ár dәuir, әr jaghdaygha layyqty tabighatty әrkim әrtýrli jyrlady. Bireuler tabighat arqyly ómir sýretin, bireuler tabighatty suretteu arqyly kónil-kýiin, óz kózqarasyn aityp berdi. Al keybireuler belgili bir kezenderde ómirdegi kýres-tartystardan bezip, tabighatty ghana jyrlap, ómirden bezu kóigeyin tartty. Qaytkenmen de, tabighat kórkem әdebiyetten ýlken oryn aldy.

            Abaydyng da airyqsha jyrlaghanynyng biri tabighat boldy. Ol tabighat ayasynda ósip, ony sýie bildi. Abaydyng «Jelsiz týnde jaryq ai», «Kýz», «Qys», «Jaz» degen ólenderin oqyghanda, tabighattyng әrtýrli qúbylysy kózine elesteydi. Jaratylystyng jaydary jazyn, týsi suyq túmandy kýzin, ne bolmasa saqyldaghan ayazy men qarly boranyn ózing kórip túrghanday bolasyn. Mysaly, «Jelsiz týnde jaryq ai» degen óleninde:

Jelsiz týnde jaryq ai

Sәulesi suda dirildep,

Auyldyng jany tereng say,

Tasyghan ózen gýrildep.

 

Qalyng aghash japyraghy,

Sybyrlasyp ózdi-ózi.

Kórinbey jerding topyraghy

Qajym Júmaliyev. Abaydyng tabighat lirikasy (jalghasy)

Abay ólenderining bir aluany - tabighat lirikasy. Tabighat - adam balasynyng enbek etip, ómir sýretin ortasy. Bar baylyq, qazyna, tirshilik, tabighat dýniyejýzi әdebiyetindegi iri klassik aqyndardyng barlyghynyng da shygharmalarynan oryn aldy. Ár dәuir, әr jaghdaygha layyqty tabighatty әrkim әrtýrli jyrlady. Bireuler tabighat arqyly ómir sýretin, bireuler tabighatty suretteu arqyly kónil-kýiin, óz kózqarasyn aityp berdi. Al keybireuler belgili bir kezenderde ómirdegi kýres-tartystardan bezip, tabighatty ghana jyrlap, ómirden bezu kóigeyin tartty. Qaytkenmen de, tabighat kórkem әdebiyetten ýlken oryn aldy.

            Abaydyng da airyqsha jyrlaghanynyng biri tabighat boldy. Ol tabighat ayasynda ósip, ony sýie bildi. Abaydyng «Jelsiz týnde jaryq ai», «Kýz», «Qys», «Jaz» degen ólenderin oqyghanda, tabighattyng әrtýrli qúbylysy kózine elesteydi. Jaratylystyng jaydary jazyn, týsi suyq túmandy kýzin, ne bolmasa saqyldaghan ayazy men qarly boranyn ózing kórip túrghanday bolasyn. Mysaly, «Jelsiz týnde jaryq ai» degen óleninde:

Jelsiz týnde jaryq ai

Sәulesi suda dirildep,

Auyldyng jany tereng say,

Tasyghan ózen gýrildep.

 

Qalyng aghash japyraghy,

Sybyrlasyp ózdi-ózi.

Kórinbey jerding topyraghy

Qúlpyrghan jasyl jer jýzi, -  dep, jazghy týnning әdemi suretin aldyna tartady, jaz kezining jelsiz tymyq kýni, aspandaghy jaryq aidyng sugha týsken sәulesi, jazghy auyl, onyng janyndaghy tereng say, gýrildegen ózen suretshining boyauy arqyly tútas bir kartina retinde kóz aldyna keledi.

            Aqyn jaynaghan jazdyng әdemi kórkin osylay surettese, sol súlu suret ózgerip, gýl, japyraq solyp, týsi qashqan kýzding suyq keskinin:

 Súr búlt týsi suyq qaptaydy aspan,

Kýz bolsa, dymqyl túman jerdi basqan.

Bilmeymin, toyghany ma, tonghany ma?

Jylqy oinap, bie qashqan, tay jarysqan.

Jasyl shóp, bәisheshek joq búrynghyday,

Jastar kýlmes, jýgirmes bala shulay.

Qayyrshy shal-kempirdey týsi ketip,

Japyraghynan airylghan aghash, quray, -  dep, kýz týsumen birge bәisheshek solyp, aghashtardyng sidiyp, japyraghynan airylghanyn, erke jazda mәz-meyram bolyp kelgen jastardyn, asyr salyp oinaghan balalardyng kórinbeytindigin, qysqasy, kónilsiz kýzding beynesin tamasha týrde elestetedi.

            Abay qystyng keskinin de asa sheberlikpen suretteydi. Ýskirik borany búrqyrap túrghan qysty raqymsyz adam beynesine úqsatady. Qystyng malgha da jaghdaysyz soqyr, mylqau kýsh ekendigin anghartady.

 Aq kiyimdi, deneli, aq saqaldy,

Soqyr, mylqau, tanymas tiri jandy.

Ýsti-basy aq qyrau, týsi suyq,

Basqan jeri syqyrlap kelip qaldy.

 

Dem alysy - ýskirik, ayaz ben qar,

Kәri qúdang - qys kelip, әlek saldy.

Úshpaday bórkin kiygen oqshyraytyp,

Ayazbenen qyzaryp ajarlandy.

             Abay jyldyng qay mezgilin surettese de, eng aldymen onyng shyndyq beynesin beredi. Jogharghy ýzindide keltirgen ólenderding qaysysyn oqysaq ta, sol kezding sureti kóz aldynda túrady. «Qylyshyn sýiretken qys», «Masatyday qúlpyrghan jaz» óz keskinimen kórinedi. Jyldyng tórt mezgilindegi tabighattyng óz әdemiligining myna jeri kem qalypty dep eshkim talasa almastay etip surettelinedi.

            Aqyn ólenderinde tabighattyng tek jalang suretin ghana berip qoyghan joq, ony adam ómirimen nyq baylanystyra bildi. Mal baghumen kýn kórip, kóship-qonyp jýrgen qazaq elining ómir shyndyghyn dәlme-dәl kórsetip, jyldyng әrbir mezgilining mal baqqan elge qanday әser etetindigin bayandady:

 Qyrdaghy el oidaghy elmen aralasyp,

Kýlimdesip, kórisip, qúshaqtasyp,

Sharua qughan jastardyng moyny bosap,

Sybyrlasyp, syrlasyp, mauqyn basyp, -  dep, Abay kýn kórisi tabighatpen nyq baylanysty bolghan elding alty ay qysta býrseng qaqqan, qalt-qúlt etken keypi jaz kele jadyrap, basqa týrge engenin, mal baqqan el qanday quanyshpen jazdy qarsy alatyndyghyn, onyng ózi ómir tirshiligimen baylanysty ekendigin kórsetedi. Sondyqtan da ol osy ólenining ekinshi bir jerinde:

 

Jana púlmen jamyrap saudagerler,

Dihanshylar jer jyrtyp, egin eger.

Sharuanyng bir maly ekeu bolyp,

Jana tólmen kóbeyip dәulet óner, -  deydi.

            Aqyn qazaq dalasyndaghy jazghytúrghy kezding barlyq suretin tolyq berumen birge, búl kezdi qazaq halqyn enbekke júmyldyratyn, tirshilik ýshin kýresining qaynar kózi dep tanidy.

 Mal semirer, aq penen as kóbeyer,

Adamzat kónili ósip, kóteriler.

Qara tastan basqanyng bәri jadyrap,

Bir sarannan basqanyng peyili ener.

Tamashalap qarasan, tәnir isine,

Boyyng balqyp, eriydi ishte jiger, -  dep, jazdyng suretin ózi de sýiedi jәne ony jalpy júrttyng kónilin sharyqtatyp, jigerin tughyzatyn mausym dep úghady.

            Abaydyng taghy bir óleni - jazghy shilde kezin surettegen óleni. Aqyn búl óleninde jazdyng dәl kemeline kelip túrghan kezin kórsetpek bolady. Jazdyng әdemi kórinisin:

 Jazdygýn shilde bolghanda,

Kókoray shalghyn, bәisheshek

Úzaryp ósip tolghanda,

Kýrkirep jatqan ózenge,

Kóship auyl qonghanda,

Shúrqyrap jatqan jylqynyn

Shalghynnan jony qyltyldap,

At, aighyrlar, biyeler,

Býiiri shyghyp ynqyldap,

Suda túryp shybyndap,

 

Arasynda qúlyn, tay,

Aynala shauyp búltyldap, -  dep suretteydi.

            «Kýz» óleninde shóp quaryp, kýn salqyndap, kónilsiz kezding kelu suretin búljytpay berumen qatar, mal baqqan kóshpeli, shala kóshpeli el ýshin kýzding jaghdaysyz kezeng ekendigin aiqyndaydy.

 Kempir, shal qúrjang qaghyp, bala býrsen,

Kónilsiz qara suyq qyrda jýrsen, -  deydi. Jalghyz búl ghana emes, qay jerin oqysang da, kózine kýzgi kedey auyldyng kónilsiz sýreni elesteydi.

            Tabighatty oqighamen baylanystyra suretteu halyq auyz әdebiyetinde de boldy. Biraq qazaq әdebiyetinde tabighattyng ózin jeke taqyryp etip alyp, Batystyng klassik aqyndarynyng ýlgisimen suretteu Altynsarin men Abaydan bastalady. Ásirese ony jogharghy satygha kótergen - Abay.

            Abay «Qys» degen óleninde qysty adam beynesinde surettep beredi. Búryn qysty búlay suretteu bolmaghan-dy. Abay ony qazaqtyng úghymyna say «kәri qúdang - qys kelip, әlek saldy» degen tәrizdi bayyrghy sózder arqyly obrazdar jasaydy. Qysty aq saqaldy shal beynesinde suretteu búrynghy qazaq әdebiyetinde, Abaydan basqalarda kezdespeydi. «Qys» degen ólenning basqa jaghyn bylay qoyghanda, búl shygharmadan qystyng qyrdaghy elge qanday әseri barlyghyn, mal baqqan jylqyshygha, jalpy sharuagha jyldyng eng bir qolaysyz kezi ekendigin aiqyn kóruge bolady. Óitkeni qys óz túlghasynda tolyq berilgen. «Qys» ólenin oqyghanda, ayazdy qystyng suyq lebi betke tiygendey bolady. Tabighat taqyrybynda jazylghan búl ólenderi - aqynnyng asqan suretshi ekendigine tolyq dәlel.

 

Abay poemalary jәne adam obrazy

Abay - lirikalyq janr ghana emes, epikalyq janrdyng da sheberi. Ol әleumettik, mahabbat, dostyq jәne satiralyq, filosofiyalyq, lirikalyq ólendermen qatar, sujetke negizdelgen, kólemi shaghyn epikalyq ólender de jazdy. Epigramma tәrizdi satiralyq tórt joldan qúralatyn «Kójekbaygha» syqyldy ólenderden bastap, aqyn úzaq poemagha sheyin kóterildi.

            Ayta ketetin bir nәrse, epigrammalyq nemese satiralyq lirikasy bolsyn, qanshama qysqa, qanshama shaghyn desek te, úly suretshining polotnogha kistisin siltep qalsa, adam, ne basqa bir ómir qúbylystarynyng mýsini beynelene salatyn tәrizdi, Abaydyng qysqa ólenderinde adam obrazdarynyng keskin-kelbeti, is-әreketteri bayqalyp qalady. Biz ol turaly aqynnyng satiralyq lirikasymen baylanysty aitqandyqtan, búl jerde qaytalap jatudy qajetsiz kórdik.

            Aqynnyng sujetti ólenderining biri - «Adasqannyng aldy - jón, arty - soqpaq» óleni. Búl jay qaraghanda, portrettik ólenge úqsaydy. Al taldap kórsek, qysqa da bolsa sujettik ólenderding sapyna jatatyndyghyn angharamyz. Qimyl, is-әreket, belgili bir beyne, adam túrqyn kózge elestetedi.

 Bir arshópke shapany sonday shap-shaq,

Mýshesinen buynyp basady alshaq.

Qarsy aldyna jymyryp keltirem dep,

Aq tymaqtyng qúlaghy saltaq-saltaq.

Jazdygýni aq bórki býktelmeydi,

Qolynda bir sabau bar ol daghy appaq.

Keregege sabauyn shanshyp qoyyp,

Bórkin ilip qaraydy jaltaq-jaltaq, -  dep, keskin-kelbetin surettey keledi de, keyingi shumaghynda qimyl, is-әreketin kórsetip, oghan minezdeme beredi:

 

Tiri jangha qúrdas bop jap-jasynda-aq,

Qaljyndamaq, qasynbaq, yrjandamaq.

Bet-auzyn sóz sóilerde jýz qúbyltyp,

Qas kermek, moyyn búrmaq, qorazdanbaq.

Osynday sidang jigit elde mol-aq,

Bәri de sharuagha keledi olaq.

Syryn týzer bireu joq, syrtyn týzep,

Bar óneri - qu borbay, sympys sholaq.

 

            Abaydyng sujetke qúrylghan ýlgili óleni - «Bir súlu qyz túrypty han qolynda». Ólenning oqighasy eki-aq shumaqqa syighyzylady.

 Bir súlu qyz túrypty han qolynda,

Han da janyn qiyady qyz jolynda.

Altyn-kýmis kiygeni, qamqa, torghyn,

Kýtushi qyz, kelinshek jýr sonynda.

 

Degen sóz «búqa bugha, azban dugha»,

Han qaryq bop, týsip jýr aiqay-shugha.

«Etimdi shal sipaghan qúrt jesin», - dep,

Jartastan qyz qúlapty tereng sugha.

             Basqa joldary aqynnyng osy mәselege kózqarasyn bayandaydy. Áytse de, osy segiz joldyng ózinde adam jәne olardyng qimyl, is-әreketteri bar. Tipti keybir aqyndardyng bir poemagha azar syighyzatyn mazmúnyn Abay birneshe joldargha-aq syighyza alghan. Búl da sheberlikting bir kórinisi.

            Abaydan bizge qalghan (әngimelerin sanamaghanda) ólenmen jazylghan epostyq tuyndylary - «Masghút», «Eskendir», «Ázim әngimesi» («Myng bir týnnen»), «Vadiym» (songhy ekeui ayaqtalmay qalghan).

            Odaqtyq Ghylym akademiyasynyng Qazaqstandaghy filialy qúrastyryp, 1945 jyly aqynnyng 100 jyldyghyna arnap shygharylghan shygharmalarynyng tolyq jinaghy basqa baspalargha qaraghanda, shynynda tolyghy da, ghylymy jaghynan birkelki úqypty basylghany da osy kitaby. Biz kóbine osy jinaqqa silteuler jasadyq. Alayda búl jinaq ta kemshiliksiz emes. Eng aldymen, ólenderining jyldary kóp jayttarda senimdi emes. Mahabbat, sýiispenshildik turaly jazylghan ólenderining jyldary aqynnyng eseyip ketken kezderine tura keledi. Al jas kelip, ómir tәjiriybesi molayghanda aitylugha tiyisti sózderi jas kezderinde jazylghan bolyp shyghady.

            Osy jinaghynda poemalardyng jazyluy 1887 jyldan keyin bolyp shyghady. Biraq qay poemasy qay jyly jazyldy, ol jaghynan derek joq. Búl jaghdaylar aqynnyng damu joldaryn naqtyly kórsetu ýshin zertteushilerdi nedәuir qiynshylyqqa kezdestirip keledi. Sondyqtan da Abaydy taqyryby jaghynan zertteushilik kóbirek oryn alady.

            Abaydyng «Masghúty» - qysqa sujetti oqigha baylanysy, damuy, sharyqtau shegi, sheshui bar poema. Poemadaghy shal men Masghút arasyndaghy jәne han men Masghút aralaryndaghy dialogtar men erlik qimyldaryn bayandau arqyly Masghút únamdy qaharman, erligine aqyly say, parasatty adam beynesinde surettelinedi. Ózining aqylynyng arqasynda ol «Shyghystyng kýni» degen atqa ie boldy dep qorytady aqyn. Al poemanyng negizgi iydeyasy - әielding qoghamdaghy atqaratyn rolin dәripteu («Abaydyng realizmin» bayandaghan bólimde búghan әdeyi toqtalghanbyz).

            Bizding búl kitabymyzda kenirek toqtalmaq shygharmamyz - «Eskendir» poemasy. Óitkeni «Eskendir» býginge deyingi Abay turaly jazylghan zertteu-enbekterde tek atalyp ótiledi. Orta mektepterge arnalghan oqulyqtarda programmagha say qysqasha taldaular berilumen ghana shektelinedi. Sondyqtan da búl poema airyqsha kónil audarudy qajet etedi.

            «Eskendir» - dýniyejýzi әdebiyetine taqyryp bolghan, kәdimgi atyshuly qolbasy Aleksandr Makedonskiy ekendigi oqyrmandar júrtshylyghyna mәlim. Batys pen shyghystyng talay jaysandary «Eskendir» turaly әngime, roman, kólemdi poemalar jazdy. Olardyng әrqaysysy әlemdi titiretken qolbasy, onyng ghúlama ústazy Aristoteli jayly óz kózqarastaryn keyingi úrpaqtaryna qaldyrdy. Ár avtor ózinshe týsinip, óz pikirin úsyndy. Osynday dýniyejýzining iri adamdary sóz etken taqyrypqa HIH ghasyrda qazaq dalasynan ýn qosqan da jәne olar jayly óz kózqarastaryn úsynghan da Abay. Bir ghajap jeri - Abaydyng Eskendir joryghyn týsinui de, oghan beretin baghasy da, úrpaqtaryna qaldyrghan qorytyndy pikirleri de ózinen búrynghylardyng aitqandarynan bólek, jana, sony pikir. Búl aitylghan eki týrli jaghdaylar Abaydyng «Eskendir» poemasyna erekshe kónil bóludi talap etedi.

            Aleksandr Makedonskiy turaly óz zamanynda da, ózinen keyin de kóp jazylghan. Ol - orta ghasyrda barlyq elderding de aqyn, jazushylarynyng kónilderin audarghan taqyryp, әdeby qaharman boldy. Eski jәne erterektegi grek, latyn tilderinde jazylghan әngime, roman, poemalar orta ghasyr avtorlaryna negiz bolady: Fransiya, Angliya, Germaniya, Ispaniya, Italiya elderinde Aleksandr turaly kóptegen romandar tuady. Orta ghasyr kórkem tuyndylarynyng shyghystaghy manday aldy poemalary: Firdousiyding «Shahnamasy», Nizamiyding «Iskindernamasy», Navoiyding «Saady Iskandari» («Eskendir qorghany») dýniyege keldi. Atalghan úly poemalargha ózek bolghan - Eskendir joryqtary. Búl ontýstik slavyandarda da (Serbskaya Aleksandriya), orystarda da HÝ ghasyrda tuady.

            Iran tarihy men әdebiyetining iri maman-ghalymy E.E.Bertelisting aituy boyynsha, («Saady Eskandariy». «Val Iskanderev») Zu-l-qarnayn qorghany (qamaly) turaly anyz tipti Qúrangha da engen deydi. Eskendir - dýniyejýzi әdebiyetinen keng oryn alghan әdeby qaharmandardyng biri.

            Abay - óz zamanynyng oqymysty aqyny. Onyng shygharmalaryn zerttegende, shyghys, batys, orys әdebiyeti, olardyng tarihyn, anyz, әngimelerin kóp biletindigine tang qalmasqa bolmaydy. Eskendir jayly da ol әrtýrli mәlimettermen tanysqandyghy kýmәn keltirmeydi. Biraq dәl qanday qorlardy paydalanghandyghyn aitu qiyn. Áytse de ol, eng aldymen, shyghys әdebiyeti, ol tilderdegi Aleksandr turaly jazylghan tarihy derekterdi jaqsy bilgen dep topshylaugha bolady. Óitkeni shyghystyng úly klassikterining shygharmalarymen Abay jasynan tanys. Sondyqtan Aleksandr turaly Firdousi, Nizami, Navoi, Emir Hosrov (Ámir Hysrau) siyaqty úly aqyndardyng jazghandarymen jaqsy tanys bolghany bayqalady. Demek, biz Abaydyng «Eskendir» poemasyn osylarmen salystyra zerttegenimiz jón.

            E.E.Bertelis ózining «Navoi» atty (1948j.) kitabynda meylinshe tújyrymdy týrde shyghys klassikterining ózderining poemalarynda Aleksandrdy qalay kórsetkendikterin sheber bayandaydy. Ghajap kólemdi shygharmalardyng sujetin aityp jatu mýmkin emes. Sondyqtan akademik Bertelisting aitqandarynyng negizinde әrqaysysyna qysqasha ghana toqtalyp ótelik.

            Persiya tilinde Aleksandrdyng anyzgha negizdelgen ómirbayanyn ózining «Shahnamasynda» birinshi ret bayandap bergen - Firdousi. Ol Aleksandr turaly ózinen búrynghy sasanid dәuirining anyz-әngimelerining әr týrin negiz etken. Ol - Aleksandr Filipting balasy emes, II-Dariyanyng balasy eken, sondyqtan Aleksandr Irannyng zandy patshasy degen anyz bar bolatyn. Firdousy da ózining poemasynda Aleksandrdy eski Iran patshalarynyng biri etip jәne onyng atyshuly joryq pen jenisterin, әrtýrli qiyn da, qyzyq ta oqighalargha kezdesulerin suretteydi.

            Degenmen búl taqyrypty jeke alyp, Aleksandr turaly arnauly kórkem shygharma jazghan birinshi aqyn - Nizami. Bertelis Nizamy «Iskindirnamasyn» jazu ýshin óte kóp materialdy, derekterdi paydalanyp, iran, arab, grek, armyan materialdaryn da zerttey kelip, poemadaghy basty qaharmany Aleksandr obrazyn ýsh týrli aspektide jasaudy maqsat etken: jauynger, әdil patsha, filosof jәne payghambar dep qorytady. Nizamiyding kórsetui boyynsha, búl ýsheui bir-birimen nyq baylanysty, biri ekinshisin tolyqtyrushy. Jaqsy tәrbie alyp ósken Aleksandr jasynan-aq eldi әdil basqarushy retinde surettelinedi. Ol soghysty bai ýshin, ne patshalyghyn keneytu ýshin emes, ezilushilerdi qorghau, solardyng qamy ýshin jýrgizedi. Filosofiyamen qatty shúghyldanushylar onyng barlyq adamdyq, danalyq isterin bizge aiqyn ashyp berdi, patshanyng negizgi maqsaty, halyqqa qyzmet etude ekendigine kózi jetti, sol ýshin tәnir oghan payghambarlyq at berdi degen pikirdi úsynady deydi Bertelis akademiyk. Biz akademik Bertelisting Nizamy turaly aitqandaryn dәl audaryp otyrghanymyz joq, qysqasha týrde óz sózimizben mazmúnyn ghana berip otyrmyz. Áytse de osy keltirilgen mysaldyng ózinen de Nizamiyding Aleksandrdy qalay týsinip, qalay baghalaghandyghy aiqyn.

            Akademik Bertelis Navoidyng «Saady Iskandariyin», Nizamiyding «Iskindirnamasymen» salystyra kelip, Navoy poemasynda, negizinde Eskendirdi eki túrghydan kórsetudi maqsat etken: Eskendir - qogham qayratkeri jәne danyshpan filosof. Nizamiyding Eskendirdi payghambar etip beyneleuin Navoy qabyldamaghan. Múnysynyng ózinshe sebebi bar.

            Navoy «Saady Iskandari» poemasyn jazghanda, naghyz oidaghyday el (memleket úghymynda) basqarushysynyng obrazyn jasaudy oy qazyghy etti. Biraq ol tek qiyaldaghy ghana emes, ómirde bolugha tiyis, óz kezine say kelerlik el basqarushylardy arman qyldy. Temir úrpaqtarynyng el basqaru isterine poemanyng jetekshilik qúral boluyn nysana etti. Poemasyn Súltan Huseynning ózine ghana emes, onyng múrageri Badiazzeman myrzagha da arnauy osyny megzeydi. Ózining memleket júmystaryndaghy laysang mol tәjiriybesining negizinde Navoy el basqarushylardyng qolyna jetekshi qúral berip, eger olar ony basshylyqqa ala otyryp halqyn basqarsa, elin de baqytty, ózderining patshalyghyn da myzghymas berik eter edi degen pikir úsynady. Eger Navoy Eskendirdi payghambar etip kórsetse, oghan oqyrmandary búl qol jetpes qiyal dep qarar edi. Al poemada Eskendir payghambar emes, qarapayym adam etilip surettelgendikten, Temir úrpaqtarynyng barlyq is-amaldary jóninde Eskendirge úqsauyn talap etuge avtordyng haqysy bar edi dep qorytady akademik Bertelis.

(Jalghasy bar)

Abai.kz