Beysenbi, 9 Mamyr 2024
Biylik 2136 8 pikir 4 Qazan, 2023 saghat 13:42

Syrtqy sayasattaghy «sammitshildik» naqty nәtiyje bere me?

Sóz joq, syrtqy sayasattyng óz zandary men zandylyqtary, syrt kózge kórine bermeytin qúpiya qaltarystary bar. Solay boluy da kerek, әitpese diplomatiya sekildi bilim men biliktilikti, ailakerlik pen qulyqty qajet etetin búl salamen kez kelgen ainalysa berer edi ghoy.

Desek te, syrtqy sayasat – jariya sayasattyng bir týri bolghandyqtan onda oryn alyp jatqan oqighalar men tendensiyalargha qogham ókilderi bagha berip otyruy da zandy. Óitkeni ony jýzege asyratyn – memleket, al memleketti asyrap otyrghan biz, salyq tóleushiler.

Alys pen terenge barmay-aq, Jana Qazaqstan túsyndaghy syrtqy sayasattyng bir ghana qyryn saraptayyn.

Ony shartty týrde syrtqy sayasattaghy «sammitshildik» sindromy dep atar edim.

Qarap otyrsanyz, songhy kezde Qazaqstan resmy týrde birneshe sammitka qatysty. Euroodaq, AQSh, Qytay, Resey – әlemdik sayasattyng ambisiyalyq ortalyqtary «ayaq astynan» Ortalyq Aziyagha, sonyng qúramdas bóligi – bizding elge emeshegi ýzilip qalghanday. Búryn-sondy bolmaghan jayt!

Áriyne, әr bastamashyldyng óz mýddesi bar.

Pandemiya men antiyreseylik sanksiyalar zardabyn shegip jatqan «újymdyq Batystyn» dittegen maqsaty beseneden belgili. Ol – Reseyding múnayy men gazynan biz jaqqa bet búru, Reseyden tys jana tasymal men logistikalyq baghyttar tabu.

Qytay bolsa, mynjyldyq diplomatiyasynyng dәstýri men dәiekterine say ózimen shekaralas Ortalyq Aziya aumaghyn qarjy, investisiya, menshik, naqtyraq aitsaq, sayasy yqpal arqyly óz uysynda ústaghysy keledi. Sol qaghidatpen ol bayaghyda-aq alystaghy Afrikany jaulap aldy.

Reseyding nepoimperiyalyq pighyly o bastan belgili: keshegi imperiyanyng qaldyqtaryn baghynyshynan shygharmau. Kelesi jyly ol jaqta preziydent saylauy ótui tiyis. El ishindegi әleumettik-ekonomikalyq ahual ushyghyp túr, basqa elmen soghysyp jatqan elding jaghdayy belgili ghoy, kýn sayyn milliardatr júmsalyp jatyr. Sol sebepti «shaghyn әri jenisti soghys» iydeologemasy әli de bolsa, ózekti. Ol pasyq ta sasyq oy bizde de janap ótui әbden yqtimal.

Osynau, әrbir alpauyttyng óz mýddesi men qalaghany bar jaghdayatta tәuelsiz Qazaqstan óz ornyn qalay tabady? Álemdik qayta qúruda bizding elep-eskerip jatqa kim bar?

Jәne de el ekonomikasyna sonshalyqty qajetti syrtqy invetisiyalardy tartuda biz әleuetti elderge ne úsynamyz?

Taghy da sol qazba baylyqtarymyzdy ma? Olay bolsa, ekstensivti damudy qalaghan, sonyng arqasynda eldi tyghyryqqa tiregen «eski Qazaqstannan» aiyrmashylyghymyz ne?

Álde infraqúrylym, qolda bar baylyqty óndeu salasy, jogharghy tehnologiyalar men ziyaly da zayyrly ekonomika baghyttaryn damytamyz ba?

Qarap otyrsam, bizding biylik ótkennen tiyisti sabaq ala bastaghan syqyldy: sammittermen qatar el basshysy qonaqtardy qabyldaghan el basshylarymen derbes kezdesuler ótkizip, naqty investisiyalyq jobalardy talqylay bastapty.

Mәselen, preziydentting Germaniyagha barghan saparynda osy ýrdis erekshe kózge týsti. Toqaev nemis kompaniyalaryn múnaydy óndeu isin men kenjelep qalghan geologiyalyq barlau isine aralasugha shaqyrdy. Búl da bolsa, ejelden aitylyp kele jatsa da, óz sheshimin taba almay kele jatqan óte-móte ózekti mәsele.

Múnday naqtylyq pen jasampazdyqty óz basym dúrys ózgeris dep baghalaymyn.

Tek «úzaghynan sýiindirip, jariya bolghan jobalar qaghaz jýzinde qalyp qoymasa» degen tilek bar.

Sol kezde ghana birinen song biri ótip jatqan sammiyterding jemisin, halqymyzgha, memleket ekonomikasyna berer paydasyn kóre bastaymyz.

Ámirjan Qosan

Abai.kz

8 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1784
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1765
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1486
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1389