Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Ádebiyet 1994 0 pikir 4 Qyrkýiek, 2023 saghat 13:04

Ernest Heminguey. «Jat jerde»

Ernest Hemingway. The Strange Country (1927)

orys tilindegi audarmasy L.Kislovaniki.

Kýzde soghys әli jalghasyp jatty, biraq  biz ýshin soghys ayaqtalghan edi. Milanda kýz óte salqyn bolatyn jәne qaranghylyq erte týsetin. Elektr shamdary  janyp, dýken sórelerine qarap, kóshede seruendeu jangha jayly edi. Dýkenderding syrtynda kóptegen jabayy andar ilinip, týlki terileri qarmen japalaqtap, týlki qúiryqtaryn jel soghyp túrdy. Soyylyp múzdatylghan búghylardyng auyr eti jerge salbyrap, týtilgen kishkentay qústar jelge terbelip, qauyrsyndaryn jel ýrlep túrdy. Kýz suyq edi, taudan jel soghyp túrdy.

Biz bәrimiz kýn sayyn gospitalgha keletinbiz. Gospitalgha qala ishimen әrtýrli jolmen jetuge bolatyn edi. Eki jol aryqty jaghalay aparatyn, biraq óte alys jol bolatyn. Gospitalgha kópirmen aryqtan ótip jetetinbiz. Kópir ýsheu edi. Kópirlerding bireuinde әiel talshyn janghaghyn satatyn. Quyratyn taba qasynda jyly edi, sondyqtanda qaltadaghy talshyn janghaqtary úzaq uaqyt jyly bolatyn. Gospitali eskiden kele jatqan óte әdemi ghimarat bolatyn, biz kire beristegi qaqpadan  kirip, aula ishinen ótip, qarsy túrghan jaqtaghy ekinshi qaqpadan shyghatynbyz. Aula ishinde kýnsayyn ólgenderdi jerleu rәsimining ýstinen ótetinbiz. Eski ghimarat artynda kirpishten qalanghan jana korpustar túratyn, biz sol jerde kýn sayyn kezdesip, bir-birimizben óte sypayy sóilesip, densaulyq súrap, ýmit etken qúrylghy apparattargha otyratynbyz.

- Men otyrghan apparattyng janyna kelgen dәriger:

- Soghysqa deyin nemen әuestendiniz? Sportpen shúghyldandynyz ba? – dep súrady.

- IYә, futbol oinadym, – dep jauap berdim men.

- Óte jaqsy, - endi futboldy búrynghydan da kýshti oinaytyn bolasyz,- dedi.

Mening tizem býgilmeytin, ayaghym tizemnen bastap tobyghyma deyin solyp, apparat tizemdi býgip, velosiyped tepkendey qozghaltuy kerek bolatyn. Biraq ayaghym әli de býgilmedi, sodan ýnemi iyiluge kelgende apparat toqtap qalatyn.

Dәriger:

- Múnyng bәri óte shyghady. Sizding jolynyz boldy, jas jigit. Jaqyn arada siz qaytadan birinshi dәrejeli futbolshy bolasyz, -dedi.

Kórshiles apparatta mayor otyrdy, onyng qoly balanyng qolynday kishkentay edi. Dәriger eki beldik arasynda ornalasqan joghary jәne tómen qozghalyp, onyng jansyz sausaqtaryna tiyip túrghan qoldaryn qaray bastaghanda, ol maghan kózin qysyp:

- Men de futbol oinaytyn bolamyn ba, dәriger? – dep súrady.

Mayor ataqty semserlesushi edi, soghysqa deyin Italiyanyng eng ýzdik semserlesushisi bolatyn.

Dәriger ózining kabiynetine baryp, emdeuge deyingi solyp qalghan qoldyng suretin әkeldi, ol mayordyng qolynday kishkentay edi, artynan sәl ósti. Mayor suretti sau qolymen alyp, óte múqiyat qarap:

- Jaraqat pa? - dep súrady.

- Zauytta jazatayym alghan  jaraqat, - dedi dәriger.

- Óte qyzyq eken, óte qyzyq, - dep mayor dәrigerge suretti qaytaryp berdi.

- Endi kóziniz jetti me? –dedi  dәriger.

- Joq, – dep jauap berdi mayor.

Jas jaghynan menimen shamalas ýsh nauqas jýrdi, olar kýnsayyn gospitalgha birge keletin. Ýsheui de milandyqtar edi; olardyng bireui advokat bolugha әzirlenip jýrgen, ekinshisi - suretshi, al ýshinshisi әskery bolghysy keletin. Emdik proseduralardy alghannan keyin biz keyde «La Skala» teatrynyng janyndaghy «Kova» kafesine baratynbyz. Biz tórteu bolghandyqtan, qysqa jolmen jýrip, júmysshylar kvartalynyng ýstinen ótetinbiz. Olar bizdi ofiyserler bolghandyqtan jek kóretin, olardyng jandarynan ótip bara jatqanda, shaghyn kabaktardan: «Abasso gli ufficiali!»! [Qúryndar ofiyserler! (ital.)] dep aiqaylatyn.

Keyde gospitaldan  bizben birge betin qara jibek bintpen baylaghan besinshi nauqas birge jýretin; onyng múrny joq bolatyn, betin týzetip, emdeu kerek edi. Ol Áskery akademiyany bitirisimen soghysqa attanghan eken, maydan shebine týskende bir saghattan song jaraqat alghan. Sodan betin emdegenmen, ejelgi tekti әuletten shyqqandyqtan dәrigerler onyng múrnyna dúrys pishin bere almapty. Ol Ontýstik Amerikagha ketip, sol jerde bankte qyzmet etti.  Biraq búnyng bәri artynan boldy, sol kezde biz eshqaysymyzda ómirimizding qalay bolatynyn bilmeytinbiz. Biz tek soghystyng әli jýrip jatqanyn, biraq biz ýshin soghystyng ayaqtalghanyn biletinbiz.

Betin qara jibek bintpen baylanghan jas jigitten basqamyzdyng ordenderimiz birdey edi, ol orden alu ýshin maydan shebinde kóp bolmaghan edi.

Úzyn boyly, óni jýdeu, advokat bolugha jinalyp jýrgen jas jigit Arditty polkining leytenanty edi, bizde orden bireuden bolsa onyng osynday ýsh ordeni bolatyn. Ol úzaq uaqyt boyy  ólimmen betpe bet kelgen ofiyser bolghasyn, ózin bizden oqshau ústaytyn.Bizde ózimizdi oqshau ústaytynbyz, óitkeni bizdi auruhanada kezdeskennen basqa eshtene jaqyndastyrmaytyn. Biz «Kova» kafesine bara jatqan kezde qalanyng eng qauipti qaranghy jerlerinen ótetinbiz, kóshege kabaktardan jaryq týsip, әrjaghynan әn shyrqalghany estiletin, biz kóshe qiylystarynan ótkende adamdar trotuarlarda  jinalyp túratyn, biz olardy joldan ótu ýshin iyterip, ysyrugha mәjbýr boldyq, biz mynau adamdar sezinbeytin, basymyzdan basymyzdan keshkender  jaqyndastyratynyn, mynau adamdar bizdi ne ýshin jek kóretinin, bizdi nege týsinbeytinin sezindik.

Bәri «Kova» kafesinde týsinikti boldy, kafe jyly jәne әdemi edi, asa jaryqta emes edi, keshke taman u- shugha ainalyp, kelushiler temeki týtinine kómilip, ýstelderde әrqashan qyzdar otyratyn, qabyrghada týrli týsti jurnaldar ilingen edi. «Kova» kafesine kelushiler ýlken patriottar edi. Mening oiymsha, sol kezde Italiyada eng ýlken patriottar kafege kelushi qyzdar bolatyn, iyә, olar qazir de patriottar shyghar.

Basynda mening serikterim mening ordenime kózderi týsip, sypayylyqpen qyzyghushylyq tanytyp, ne ýshin alghanymdy súrady. Men olargha maqtau qaghazyn kórsettim, onda saltantty týrde: «fratellanza» jәne «abnegazione» [«bauyrlastyq» pen «janqiyarlyq» ýshin (ital.)] degen sóz tirkesi jazylghan edi, al shyn mәninde, eger osynau teneudi alyp tastasa orden maghan amerikandyq bolghanym ýshin berildi degendi aityp túrdy. Osydan keyin olardyng maghan degen kózqarasy shamaly ózgerip, endi, men olargha tanys adamnan góri dos kórindim. Men olargha búryn dos edim, endi olar maqtau qaghazyn kórgennen keyin meni ózderining adamy dep sanaudy qoydy. Olar ózderining ordenderin mýldem basqa jaghdaylarda alghan edi jәne olardyng oqighasy da basqa bolatyn. IYә, men jaraqatym ýshin  aldym, biraq mening jaraqatym uaqigha saldarynyng nәtiyjesi ekenin bәri jaqsy bildi. Biraq men ózimning ordenime úyalmadym, keyde birneshe kokteyliden keyin mende olardyng ordenderin ne ýshin alghandaryn kóz aldyma elestettim. Alayda, týnde suyq jel astynda bos kóshelerding boyymen kele jatyp, qúlyptalyp jabylghan dýkender qasynan óte berip, jaryq shamdargha jaqyn jýruge tyrysyp, eshqashanda múny aitugha batylym jetpese de, óluden óte qorqatynymdy biletinmin, kóbine týnde, tósekte jatyp, qaytadan maydangha týskende ne bolatynyn  oylaghanda, óluden qorqatyn edim.

Ordenderi bar ýsheu anshy qyrandar siyaqty edi; men qyran emes edim, biraq eshqashanda ang aulamaghandargha mening qyran siyaqty kórinuim mýmkin edi; biraq olar - ýsheui - múny jaqsy týsinip, artynan birte-birte biz aralaspadyq.  Maydanda birinshi kýni jaralanghan jas jigitpen, biz dos bolyp qaldyq, óitkeni endi ol ózinen ne shyghatynyn bilmedi; sondyqtanda olar ony ózderining adamy dep sanamady, ol maghan únaytyn, mýmkin odan da qyran shyqpas edi.

Búryn әigili semserlesushi bolghan mayor batyrlyqqa senbeytin jәne biz qúrylghy apparattaryna  otyrghanda  mening grammatikalyq qatelikterimdi týzeytin.

Ol birde mening italiyan tilinde jaqsy sóileytinimdi maqtap, biz úzaq uaqyt italiyan tilinde sóilestik. Men italiyan tili maghan shyndap shúghyldanugha tym jenil ekenin, maghan bәri onay siyaqty kórinetinin aittym. - IYә, solay ma, - Onda siz nege grammatikagha kónil audarmaysyz? - dedi mayor. Biz grammatikagha nazarymyzdy salghanda, kóp úzamay italiyan tili óte qiyn bolyp shyqty, grammatikalyq erejelerdi basyma qondyrghansha múny mayorgha aitugha qoryqtym.

Mayor gospitalgha uaqytynda múqiyat keletin. Meninshe, ol bir kýnde jibermegen siyaqty, biraq apparatqa senbeytin, birde mayor múnyng  bәri bos әure ekenin aitty. Apparattar sol kezde janalyq edi, olardy bizge synau kerek bolatyn. «Aqymaqtyng oilap tapqany, bos sandyraq, búdan basqa eshtene joq», - degen mayor. Sol kýni men italiyan tili sabaghyna dayyn bolmadym, mayor mening adamzat balasyng aldynda úyatty ekenimdi, ózin menimen shúghyldanyp jýrgen aqymaq adam ekenin aitty. Mayor kishkentay boyly bolatyn. Ol oryndyghynda tik otyrdy, ong qoly apparatta bolatyn, ol aldyndaghy qabyrghadan kóz almay, sausaqtary túrghan beldikter joghary jәne tómen tyrsyldarmen qozghalyp túrdy.

- Soghys ayaqtalghan song ne istemekshisiz, eger de soghys týbinde  bir ayaqtalatyn bolsa? - dep súrady ol. - Tek grammatikany úmytpanyz.

- Amerikagha  qaytamyn.

- Siz ýilendiniz be?

- Joq, biraq ýilenetin oiym bar.

- IYә, aqymaq, adam ýilenbeui kerek, - dedi mayor qatty ashulanyp  túrghanday.

- Nege  «Signer  maggiore»?

- Meni  «signer  maggiore»  demeniz.

- Adam nege ýilenbeui kerek?

- Ýilenbeui kerek, ýilenbeu kerek! - dedi ol qatty ashulanyp, - eger adam bәrinen aiyralatyn bolsa, onda kartagha bәrin tikpeui kerek. Ol joghaltpaytyn nәrseni tabuy kerek.

Mayor ashulanyp jәne yzalynyp sóiledi, bir nýktege qadalyp otyrdy.

- Nege ol mindetti týrde joghaltuy kerek?

- Joghaltady, - dedi mayor, qabyrghadan kóz almay túryp.  Solyghan qolyn beldikterden júlyp alyp, bar kýshimen ayaghyna soqty. «Joghaltady»,- dep aiqaylap jiberdi. – Menimen daulaspanyz!  Medbiykeni shaqyryp: «Qarghys atqyr mynau nәrseni toqtatynyz», - dep aiqaylady.

Sodan song mayor jaryqpen emdeytin jәne massaj jasaytyn basqa bólmege ketti. Men onyng dәrigerden telefon soghugha rúqsat súrap, artyndaghy esikti japqanyn estidim. Ol qaytadan bólmege kirgende, men basqa appartta otyrdym. Onyng ýstinde plashy men basynda kepkisi bar edi. Ol mening janyma kelip,  iyghyma qolyn tiygizip:

- Keshiriniz, men dóreki bolsam,  - dep,  ol  sau qolymen mening iyghymnan sipap - Osy jana ghana mening әielim qaytys boldy. Keshiriniz, meni, - dedi.

- Qúdayym-  au, netken qaza,  - dedim, qayghysyna qatty qinalyp. Ol ernin tistenip, qasymda túrdy.

- Búl óte qiyn, mýmkin emes, – dep, ol janymda  terezeden kóz almay  túrdy. Sodan keyin jylap jiberdi – Tipti sengim kelmeydi, -  dep, dauysy ýzildi. Sodan jylaghanyn qoymastan, basyn kóterip, eshkimge qaramastan, jasauraghan kózderinen su bolghan betimen, ernin tistep, әskery tik túryp, apparattardyng janynan ótip, bólmeden shyqty.

Dәriger maghan mayordyng әskery qyzmetke jaramsyz dep tanylghannan keyin ýilengen óte jas әieli ókpe qabynudan qaytys bolghanyn aitty. Auru birneshe kýnge sozylypty. Áyeldi óledi dep eshkim oilamaghan. Mayor gospitalgha ýsh kýn kelgen joq. Sodan keyin әdettegidey uaqytta mundiyri jenining úshyn qara shýberekpen baylap keldi. Osy uaqyt ishinde qabyrghalarda apparattarmen jýrgizilgen emdeuge deyingijәne odan keyingi barlyq jaraqattardyng ýlken suretteri ilinip túrdy. Mayordyng apparatynyng aldynda emdeuden keyin qalpyna kelgen qoldardyng ýsh sureti birdey iluli túrdy. Dәrigerding búl suretterdi qaydan alghanyn bilmeymin. Men osy apparattar birinshi bizdi emdeytin shyghar dep oilaytynmyn. Biraq mayorgha búl suretter eshqanday ýmit syilamady, - ol suretterding janynda terezege qarap túrdy.

1927 jyl.

Audarghan Salauat Kәrim

Abai.kz

0 pikir