Jeksenbi, 5 Mamyr 2024
Biylik 2651 19 pikir 17 Sәuir, 2023 saghat 13:54

Saylau jәne Jana Qazaqstan

Saylau mәresine jetip, eski de jana ýkimet túnghysh ret jengen partiyanyng úsynysymen jasaqtaldy. Áriyne, «bitken iske synshy kóp», búl nәtiyjege naqty shyndyqtan alystap qalghan, óz subektivti tanymy men batystyng әdemi anyzy menstandarttyna qúlaysengen daukes azamattar men saylaugha barmay, qoghamdyq jelining shanyn shygharyp aiyzy qanyp, sodan lәzzat alatyn «divan batyrlardyn» ong jambasyna kelgen joq.

Olar әriyne, ondy-soldy aqparattardy әli de qarsha boratyp jatyr. 9-shy sәuirde halyqty Respublika alanyna qarsylyq aksiyasyna shaqyrghan edi. Biraq, kósemderining ózi tolyq kelmedi. Osyghan qaraghanda jenilisti moyyndaudyng ózi ýlken erlik eken ghoy!

Búl joly júrt kýtpegen jenis «Auyl» partiyasynyng algha ozuy boldy.

Áleumettik jelini jaulap almaghan, basshylary men qosshylary kókirek kermey, biyazy, sabyrly qalpymen júrt aldyna shyghyp, óz baghdarlamalaryn auyl arasynda nasihattay bildi. Asyghys-ýsigis saylau jaqyndaghanda payda bolyp, әleumettik jelini jaulap alyp, populistik úrandar men zamanauy tәsilderge kóp jýgingen «Respublika» men «Baytaq» ózderi kózdegen maqsattaryna tolyq jete almady. Tipti, jýk artqan týiesine emes, qoldaghan iyesinie sengen bireui Sanatqa da ilinbedi. «Ánsheyinde mergenning bәri mergen, qar jaughanda ozady kәri mergen», degen tәmsildi halqymyz osynday qúbylysqa qaratyp aitsa kerek.

Orta Aziya elderi boyynsha eng ýlken agrarlyq el retinde әri eldegi jetekshi últtyng kindigi auylgha baylanghan memleket túrghysynan kelgende «Auyl» partiyasy biraz jyldan bergi keshendi is-qimyly arqyly óz elektoratynyng jýregine jol tapty. Elding tynyshtyghy men kórkeyip-gýldenui olar ýshin eng basty qúndylyq. Onyng ýstine, el biyligi auylgha nazar audaryp, 2023-2027 jyldargha arnalghan auyldy damytudyng tújyrymdamasy turaly jarlyqqa qol qoydy.

Ótken jylghy preziydent saylauyna «Auyl» partiyasynyng atynan týsken kandidat Jiguly Dayrabaev myrza óz baghdarlamasynda «2023 jyl auyl jyly bolsyn» dep úsyndy. Saylau belsendiligi túrghysynan kelgende, Tәuelsizdikten keyin urbanizasiya zamany bastalghanda qalagha aghylghan migrant túrghyndar men Kenes zamanynda últtyq kody ózgeriske úshyrap, kosmopolit bolyp qalyptasqan bayyrghy qala túrghyndarymen salystyrghanda kindik qany tamghan jerinen úzap shyqpaghan auyl túrghyndarynyng belsendiligi әri jauapkershiligi joghary bolatynyn әleumettik statistika men naqty ómir rastap otyr.

Ótken jylghy preziydent saylauynda Almaty túrghyndarynyng 40 payyzy dauys berse, búl jolghy saylauda nebәri 26 payyz halyq óz taldauyn jasapty. Eski biylikting búlbúly atanghan Ertisbaev myrzanyng aty ózgergen Kommunistik partiyasynyng qoldaushylary - alyp kәsiporyndar kóp ornalasqan soltýstik, shyghys, batys, ortalyq oblystardaghy slavyan últynyng ókilderi ekeni bәrimizge ayan. Áriyne, júmysshy tabynyng úiymshyldyghy men prinsipshildigine eshkim kóz júma almaydy. Sondyqtan sayasatkerler men sayasattanushylar qiyaly romantikagha boy úrmay, ózi jem beretin blogerlerding divanda jatyp ap jasaghan qoghamdyq zertteulerine aldanbay, pragmatizm jolymen jýrgeni abzal.

El preziydenti «Tórtinshi qantar oqighasynan» beri bergen uәdesining denin oryndady. Mysaly, konstitusiyalyq sot qalpyna keldi. Auyl әkimderi synaq retinde saylana bastady. Partiya men qozghalystardy tirkeuge qoyylghan sandyq kórsetkish tómendep, kedergiler azaydy. Parlament pen mәslihat saylaularynda mojaritarlyq jýie qalpyna kelip, osy ret kóptegen oblys, qala, audandarda ózin-ózi úsynghan kandidattar aiqyn basymdyqpen jeniske jetti. Búl ózgerister men reformalardy elimiz belsendileri kóp jýginetin batystyng ózi joghary baghalap otyr. Kóretin kóz, týsinetin týisik bolsa múnyng ózi Jana Qazaqstandy qúrudaghy ong bastamalar. Sondyqtan da bolar Nazarbaev dәuirinde qarama-qarsy baghyt ústanghan eki azamat - Arman Shoraev pen Ermúrat Bapy eki iri qalada ózin-ózi úsynu arqyly saylauda baq synady. Áygili Ámirjan Qosanov pen Ermúrat Bapy sol «demokratiyanyng qyzuy» kóterilgen toqsanynshy jyldarda Qajygeldinning «kemesine» otyryp, bar sanaly ghúmyryn ózderi tereninen týsine bermeytin batystyng qúndylyqtaryn elimizge «jersindiru» ýshin júmsady. Sol jolda sotqa shaqyryldy, aiyppúl arqalady, uaqytsha tergeu kameralarynda otyrdy. Moralidyq, psihologiyalyq qysymgha úshyrady. Biraq, kýresin toqtatpady. Biylik auysyp, oiyn tәrtibi ózgergende, zaman aghymyna ilesip saylaugha týsti. Azamattyq qúqy men sayasatkerlik túlghasyna sengen Qosanov saylau tarihyndaghy jýz payyzgha jetip jyghylatyn «ertegini» úmyttyryp, halyqtyng 16 payyz dausyn jighan alghashqy kandidat bolyp este qaldy. Jenilisin moyyndap, halyqty alangha, kóshege shaqyryp arandatu jolyna týspedi. Sol ýshin de aq pen qarany aiyra bilmegen әleumet azamatyn qara esekke teris mingizip, aitpaghandy aitty. Endi, mine, Bapy Almaty da óz  bәsekelesterin jenip, parlamentke ótken edi, sypsyng sóz ben tyrnaq astynan kir izdeu kóbeye bastady. Sonda ómir boyy ózgeshe pikirde bolyp, biylikting jaghasyna jarmasu ekeuining mandayyna jazylghan ba?!  Adam tiri organizm bolghan song uaqyttyng ótuimen pikir de, kózqarasta ózgeredi. Qatyp qalghan eshtene joq. Ne jau, ne dos, ne jaqsy, ne jaman, ne pir, ne satqyn degen Kommunistik zamannyng qasang qaghidalarynan kútylatyn uaqyt bolmady ma? Olar qúndylyq retinde kótergen QDT, Aq jol, Naghyz Aqjol , Ádiletti Qazaqstan ýshin blogy, Demokratiyalyq kýshter Forumynyng talaptary men úsynystary, baghdarlamalary búl kýnde Jana Qazaqstandy qúrushylardyng iydeyalyna ainalyp, ómirimizge ene bastaghanda sol shoghyr azamattarynyng memleketshil, túlghalyq qasiyetine eriksiz riza bolasyn.

Ángimening bәri salystyrudan shyghady. Oppozisiya qughyngha týsip, aldy sheyt bolyp, arty shetelge jan saughalap ketkende әzirgi kerzi etikti «әigili demokratymyz» Shoraev marqúm Rahat Áliyev myrzanyng ong qoly bolyp, KTK telearnasyn mýddeli klandardyng joghyn joqtap, qamyn kýitteytin bazagha ainaldyrghan. Biyliktegi ashyq oily «Jas Týrkilerdin» ókili, refarmator Ghalymjan Jakiyanov pen Zeynolla Kәkimjanovtyng sonynan sham alyp týskenin jastar bilmemese de, orta jastan asqandar úmyta qoyghan joq. El ishi-syrtyn dýr silkindirgen «Núr bank» basshylary men qyzmetkerleri joghalatyn oqighada sol kezdegi qala әkimining búiryghymen bank kensesine tintu jýrgizgen qalalyq polisiyanyng ofiyserleri men soldattarynyng sotynda Arman myrza basshylyq etetin telarnanyng qanday baghyt ústanghanyn eshkim de úmyta qoyghan joq. Búl oqighanyng ayaghy qasiretpen ayaqtaldy. 2005 jyly Nazarbaev saylau shtabynyng aqparat qyzmetining jәne Almaty qalalyq shtabynyng bastyghy Arman Shoraev bolghanyn eske alsaq kimning kim ekenin angharamyz. Al, ol jyldary E.Bapi, Á.Qosanov, A.Sarym, E.Cairov qatarly kisiler óz kósemderimen, jaqtastarymen birge «Ádiletti Qazaqstan ýshin» blogynyng ainalasyna toptasyp, óz pikirleri men úsynystaryn, talaptaryn ortagha qoya bildi. Zang ayasyndaghy órkeniyetti dialog pen sayasy baghyttaghy aghartu sharalarynyng arqasynda biylik atynyng basyn tartty. Eng ókinishtisi, eki arys Altynbek pen Zamanbek shiryqqan sayasy kýres pen mýddening qúrban boldy. Degenmen, Orta Aziya elderinde qalyptasyp kele jatqan ómirlik nemese mirasqoryq biylik rejiymi Qazaqstanda iske aspady. Ishki-syrtqy kýsh astasyp ketetin revolusiyagha jol berilmedi. Óitkeni, batys sarapshylary ýzbey aitatyn «Sayasat - ymyralasu óneri» degen qaghidany biylik te, oppozisiya da týsindi.

Osy saylauda ónirlik nemese rulyq sananyng belgisi de beleng berdi. Ózin ózi úsynghan bir kandidattyng jankýierleri óz rulastarynyng sol ónirde saylaugha týsken barlyq inishekterine «ýlken aghagha» jol beruge ýndeu jasap, bas qosty. Ony әleumettik jelide ashyq jariyalady. Rayynan qaytpaghandargha әleumettik jeli arqyly psihologiyalyq, moralidyq jaqtan qysym jasady. Aghayyndar-au, Mәjilis mandaty aghagha tartatyn qoydyng basy nemese kәdeli jilik emes, otarshyldar ómirimizge tanghan bolystyq zamannyng shar taratuy emes, qózqarastar toghysatyn, iydeyalar bezbenge týsetin, azamattardyng әleumettik jaghdayy men elding bolashaghy talqylanatyn, biylikting ýsh pútaghynyng mýddesi toghysatyn alang ekenin úmytpayyq.

Árqanday saylaudyng da әttegen-ayy bolady. Onyng ýstine partiyagha bólinip, ózi únatqan kózqarastyng jeteginde ketken jekelerding de aitqany, kelip ansaghany oryndalmaydy. Óitkeni, mandat sanauly, kýsh teng emes. Dese de bar kemshilikti atap kórsetip, saylau zanyn jetildire, tolyqtyra týsuge mehanizm jasaudyng jóni basqa. Biraq, demokratiya men kisilik qúqyqty tu etip, últtyng berekesi men memleketting mýddesin qayyryp qoyyp,  halyqty tónkeris jasaugha, zandy biylikti audaryp tastaugha ýndeytin әrqanday әreket pen sharagha zandyq túrghydan tosqauyl qon kerek. Damudyng alghysharty birlik pen tynyshtyq. Tynyshtyq bolmaghan jerde saylau da bolmaydy. Ádil saylau qalyptaspaghan elde әleumettik jaghday jaqsarmaydy. Halyqtyng talap-tilegi de eskerilmeydi. Elimizding qazirgi jaghdayyna riza emes toptar men jeke túlghalar aitatyn, bizge ýlgi etip kórsetetin batystyng saylau jýiesi men qúndylyqtary bir kýnde qalyptasqan joq.

Eski Grek pen Rimdi aitpaghannyng ózinde, orta ghasyrda Italiyada bastalghan әdebiyet pen ónerding qayta gýldenui -renessanstan jәne Fransiyadaghy aghartu qozghalysynan keyin batystyng qoghamdyq, sayasy ómirinde ýlken ózgerister bola bastady. Úly Britaniyada koroli men aqsýiekter arasyndaghy birde ushyghyp, birde bәsendep otyrghan qayshylyq birtindep ymyragha kelu arqyly konstitusiyalyq reformalargha jalghasty. Sonymen qogham evolusiyalyq damu jolyna týsti. Búl jýiening ornaghanyna mine, jeti ghasyrgha tayady. Osy barysta dýniyege «kýni sónbes imperiya» keldi. Qúrlyqtaghy ejelgi taypalardy týbirinen joya otyryp, aghylshyn otarynan qútylghan jana memleket AQSh-ta da negizgi qayshylyq ortalyq federasiyalyq biylik pen jergilikti biylik arasynda órbidi. Ayaghy azamattyq soghysqa úlasty.Biraq ,osy ishki soghystan keyin eki jaq ymyragha kelip biylikting ýsh pútaghynyng ózara birin-biri baqylau, tejeu mehanizmi kemeldene týsti.Songhy saylaudan keyin Respublikalyq partiya jaqtastarynyng kapitolliyge basyp kirip qaruly qaqtyghystyng oryn aluy búl elde de qoghamdyq qayshylyqtyng ótkir týrde qalyp otyrghanyn kórsetti. Tipti, key batys sarapshylary «derjavanyng ymyrty bastaldy», - dep dabyl qaqty.

Al, revolusiya jolyn tandaghan Fransuzdar koroli men korolevanyng júrt aldynda basyn shapqan son, birinen keyin biri birneshe Respublika dýniyege kelip «revolusiya  óz perzentin ózi jeytin» qaterli sindrom qalyptasty. Demokratiya kóterisshilerding diktaturasyna ainaldy. Onyng aqyry 1871 jylghy Parij kommunasyna baryp tireldi. Osy aralyq ta әlemdi jaulaushy Bonapart Napoleon tarih saqynasyna shyghyp 1804 jyly 21-i nauryzda «Napoleon kodeksi» dýniyege kelip, batysta azamattyq qoghamnyng qalyptasuyna, damuyna erekshe rol atqardy. Búl degenimiz órkeniyetti, demokratiyalyq, túraqty, damyghan qoghamnyng ornauyna revolusionerlerge qaraghanda ashyq oily, tegeurindi korolidardyng yqpaly mol boldy degen sóz.

Ghúmyry qysqa Parij kommunasy kommunizm qozghalysynyng teoriyadan әmaliyatqa ótuining әsirese, qaruly kýrespen biylikti tartyp aludyng betashary boldy. Sol «Europany kezgen elesti» shyghystaghy bayyrghy órkeniyet elinde jýzege asyrushy Mao «Qay elde ezgi bolsa, sol elde qarsylyq bolady», - dep óz iydeologiyasyn tәpsirleydi. Biraq, tariyhqa jýginsek, sayasy tónkeris ozbyr, jauyz patshalardyng zamanynda emes әlsiz, meyirimdi, tiyip-qashyp reforma jasaghysy keletin, jasyq biyleushilerding zamanynda jýzege asqanyn kóremiz. «Men ólgen song әlemde topan su bassa de meyli», - deytin Fransuz koroliini qaraghanda, onyng múrageri Ludovik XVI әldeqayda meyirimdi, opaly bolghanyn, әkesi kezinde asqynghan qoghamdyq  qayshylyqty elitamen kenesip sheshkisi kelgenin tarihtan oqydyq. Biraq, nәtiyjesinde korolevamen birge alanda basy kesildi. «Alladan tilerim, menen keyin birde-bir Fransuzdyng bir tamshy qany tógilmesin!», - degen minajaty qabyl bolmady. Búlghaq jalghasyp Parij kósheleri qan sasydy.

Reseyding songhy imperatory Nikolay II de zaman aghymyna ilesip sayasi, demokratiyalyq ózgeristerge úmtyldy. Dúma qúryp biylikti bólisti.

Sayasy kózqarastary ýshin týrmede otyrghandargha jenildik jasady. Leniyn, Stalinder aty sýrgin bolghanymen zaty sanatoriyden kem emes jerlerde túryp jatty. Partiyalastarymen hat jazysyp túrdy. Kýnde tuberkulez auruyn júqtyrmas ýshin bir staqan sýt ishti. Baspasóz erkindigin erkin paydalandy... Kommunister biylikti kýshpen tartyp alghan song 1918 jyly shildede patshany býkil otbasy mýsheleri, kýtushilerimen qosa atyp tastady. Odan keyin ózgeshe kózqarastaghylardy - Sosial demokrattardy, eserlerdi, menishevikterdi týbegeyli joydy. 1937 jylghy qandy tazalauda Stalinnan basqa ortalyq komiytetting sayasy buro mýsheleri jәne marshaldardyn, generaldardyng basym bóligi qyrghyngha úshyrady. Al ashtyq pen soghystyng qarapayym halyqqa әkelgen zianyn eseptep shyghu mýmkin emes.

Qytaydyng songhy imperatorlary da 1908 jyly konstitusiyalyq reforma jasaugha talpyndy. Patshalar zamanynan jalghasqan imperiyalyq emtihan sistemasyn kýshinen qaldyryp, bilim, ghylym salasyna ózgeris әkeldi. Ólim jazasyn izgilendirdi. Revolusiyalyq baghyttaghy toptarmen, partiyalarmen ymyralasugha úmtyldy. Múnyng sony imperator taqtan týsip saray ishinde simvoldyq biylik qúrugha kelisim berdi de  Uhan, Sian qalalarynda bastalyp patsha әuleti men Manjur últyna qaratylghan genosiyding aldyn aldy. Tónkerisshiler men militarister ortalyqqa baghynghan tegeurindi ýkimet qúra almady. Qytay qyryq pyshaq bolyp qyrqysty. Japonnyng shapqynshylyghyna úshyrady. Memleketti qarumen bir tútastandyrghan kompartiya on jylgha jeter jetpes uaqytta jer reformasy, onshyldyqqa qarsy túru, mәdeniyet zor tónkerisi syndy  nauqandar arqyly memleketti túralatty, halyqty zar iyletti. Mao ózi izbasar dep belgilegen eki adam - memleket tóraghasy men  armiya marshaly sayasy kýresting qúrbany boldy. Búl aralyqta qanshama qarapayym halyq ashtan qyryldy, sayasy qúghyn-sýrginge úshyrady. Mine, búnyng bәri de evolusiyalyq ózgeristing jenisi emes, revolusiyanyng «jemisi» bolyp tabylady. Ekinshi Dýniyejýzi soghysynan beri әlemde 450-den astam sayasy tónkeris bolypty. Kenes shekpeninen shyqqan elder ishinde týrli-týsti tónkerister oshaghy bolghan Qyrghyz, Ukraina, Gruziya, Armeniyanyng jaghdayy mәz emes. Qyrghyz tuystar qanshama preziydentin ordagha basyp kirip tyrqyratyp quyp shyqty. Biraq damyp ketken ekonomikasyn kórmedik. Qayta «bir qyzymnan bir qyzym soraqy» degenning keri keldi. Maydannyng týspeytin Ukraina da oligrahtar bir birin ala jyqqanda biylikke artist keldi. Halqy bosyp ketip, jeri batys pen orystyng jana qarularyn synaytyn alangha ainaldy. Qanshama jas ghúmyr qyrshynynan qiyldy. Búl jerde әdiletti soghys dep aiqaylap shygha keletinder bar shyghar? Biraq, jeri tozyp, eli auyp ketken elding bolashaghy búlynghyr bolar?! Jaraly andyng shamyna tiyem dep Gruziya men Armeniyanyng jeri bóliske týsti. Onyng súrauy kimde?

Biraz jyldyng aldynda dýrkirep kelgen Arab kóktemi de úmytyla bastady. Jýgi auyp baryp týzelgen Mysyr qaytadan Mýbәraktyng qadirin týsine bastady. Lankester oshaghyna ainalyp kete jazdaghan Siriya men Liviya bir aunap baryp túrdy. Dala demokratiyasynyng oshaghy dep әspettelgen Mongholiyada qanshama biylik auysty. Biraq ózimiz siyaqty qazba baylyqtargha jeri túnyp  túrghan elding óndirisi órkendep, әleumettik jaghdayy jaqsaryp ketpedi. Baylyq әdil bólinbedi. Áleumettik jelide selfy týsirgish, saylau arqyly biylikke kelgen preziydenti kómir dauyna úrynyp, shetelge izin suytty. Demokratiyanyng otany Grekiyada partiyalar saylau aldynda halyqqa uәdeni ýiip-tógip berdi. Bir jylda 14 ret ailyq berip, azamattaryn  qyryq jasta zeynetke shyghardy. Jylyna bir ay aqyly demalys berdi. Osynsha әleumettik artyqshylyqtar 2009 jyly Euroodaqqa kirgen eldi bankrottyq jaghdaygha alyp keldi. Búl qiyndyqtan Germaniya men Qytaydyng kómegimen әupirimdep әreng shyqty.

Demokratiya, kisilik qúqyq, erkindik degen úghymdar alanda, mitingide halyqqa arqa sýiep, biylikke qarata aitylghanda asqaq, ór, jaghymdy estiledi, ózine bauraydy. Ásirese, otarlyq ezgiden shyqqan, diktatorlyq jýiening ozbyrlyghyn kórgen elder ýshin tipti de siqyry mol. Alayda, «Stratford Kommentary» ortalyghynyng negizin qalaushy AQSh sayasat tanushysy Djordj Fridman: «Barlyq bas kóteruler revolusiya emes, barlyq revolusiya demokratiyalyq qoghamgha úmtylady deuge kelmeydi jәne demokratiyalanudyng bәri libraldanu degendi de bildirmeydi», - dep biz tilge tiyek etken oqighalargha bagha berdi. Endeshe, biz nege adamnyng tabighatyn oilamaymyz? Jýieni adamzat oilap tapqan, adamnyng boyynda perishte men saytan qatar ómir sýredi. Saytan - nәpsi. Ol biylikke, baylyqqa, ataqqa úmtylsa, perishte degenimiz qoghamdyq morali. Ol zang men tәrtipti saqtaugha, әdildik pen tepe-tendik ornatugha qaqyly. Ekeui keyde teng týsip jatsa, keyde biri basym keledi. Biylik - adamnan, partiya - toptardan qúrylady. Sondyqtan da filosoftar «revolusiya kedeyding merekesi, baydyng bolmysy» dep anyqtama bergen. Biylik tobyrdyng qolyna nemese diktaturdyng qolyna týbegeyli ótkende tepe-tendik búzylady. Sondyqtan adamzat qoghamy ghasyrlargha jalghasqan izdenis ýstinde absolutti emes salystyrmaly týrdegi qoghamdyq týzimdi oilap tapty әri ony adamzatqa ortaq qúndylyq dep atady. Ol - demokratiya, kisilik qúqyq jәne erkindik. Alayda, belet tastau arqyly Sokratty u iship óluge mәjbýrlegen sol demokratiyanyng otany, Gitler de demokratiyalyq saylau arqyly bir belet basym dauyspen biylikke kelgen. Ekinshi Dýniyejýzi soghysynda Úlybritaniyanyng basyna kýn tughanda el tizginin qolyna alyp, әlemdik sayasatqa yqpal jasaghan Uniston Cherchilde jenisten keyin halyqtyng dausyn jinay almay qaldy.

Barlyq damymaghan kedey elder siyaqty Qazaqstannyng da basty qayshylylyghy biylik pen kapitaldyng qayshylyghy ainalasynda toqaylasyp túr. Eldegi baylyqtyng teng jartysyn 162 qazaqstandyq iyelep otyrghanyn ótkende el preziydenti aitty. Otyz jylgha sozylghan biylik monopoliyasy memleketting talmau jeri keden men salyq salasyn otbasy mýshelerimen, solargha jaqyn oligrahtardyng shengel dep aluyna mýmkindik berdi. Solardyng kesirinen budjet ortaydy, óndiris algha baspady. Jemqorlyq keulep ketti. Áleumettik ahual úshyqty. Kenes kezinde qalyptasqan adam kapitalyn tiyimdi paydalanu, әleumettik tepe-tendikti әdil saqtau tendensiyasy búzyldy. Q.Toqaev biylikti qolgha alghan song jogharyda aitylghan osal tústarymyzgha nazar audaryp, ózgeris jasaugha úmtylys jasady. Onyng beynesi kadr salasynan belgi berdi. Q.Qasymov, A.Pishpekbaev, A.Esimov, S.Mynbaev, A.Dauylbaev, IY.Tasmaghambetov, Q.Kósherbaev, A.Muhamedy t.b.  úzaq jyl jilikting mayly basyn ústaghan kisiler irkes-tirkes zeynetke jiberildi nemese júmystan ketti. Búl bastama K.Mәsimov, Q.Satybaldynyng úiqysyn qashyryp, odan keyingi kýlsheli nemere buynnyng zәresi úshyrghan bolu kerek. Sonymen monarhiyadan dәmelengen biylik, biznes elitalary «4-shi qantar oqighasyna» jýkti bolyp, týsik tastady. Al, Janaózendegi ereuil jәy qolamtagha tastalghan tamyzdyq qana.

On jyl degenimiz bir elding nemese últtyng janaryp, janghyruy ýshin jetkilikti uaqyt. Toqaev biyligi ýsh jylda qatang synaqtan sýrinbey ótti. Elding ýmitin aqtady. Endi azamattarymyz memleket mýddesin, úrpaqtar qamyn bәrinen joghary qoyyp, enbek etip, ter tógip, zangha baghynudy ózderinen bastaghany jón. Jana Qazaqstan revolusiyanyng oshaghy bolmay, evolusiyalyq damudyng besigine ainaluy ýshin eng aldymen memleketti qúrap otyrghan jetekshi últtyng ókilderi men elitalary bastamashy, mýddeli boluy tarihy paryz bolyp tabylady.

Ótken ghasyrda kóp últty, kóp dindi el retinde әlem kartasynan oryn alghan Qazaqstan jana ghasyrdyng ýshinshi on jyldyghy bastalghanda kóp vektorlyq sayasatty memleketti damytuda, gýldendirude basym baghytymyz bolady degen missiyany moynyna alyp otyr. Endi syrtqy jәne ishki sayasatta ózine degen senim men pragmatizm basym boluy kerek. Kenes zamanynan qalghan nauqanshyldyq pen jalghan esep beru tariyhqa ainalar kez keldi. Senim kenesi, Úly qúryltay, Praymeriz siyaqty qoyylymdardy úmytyp, Parlamentting rólyin kýsheytip, atqarushy biylikting jauapkershiligin aiqyndau, tórtinshi biylikting qogham, halyq pen biylik arasyndaghy nәzik qarym-qatynasyn últ, memleket túrghysynan baghyttap, retteu barlyq órkeniyetti qoghamgha tәn qasiyet bolmaq.

Omarәli Ádilbekúly

Abai.kz

19 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1329
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1183
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 926
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1037