Resey ýlgisimen qazaq eline tildik talap engizu qajet pe?
Jaqynda Reseyding Memlekettik Dumasy enbek migranttaryna orys tili, Resey tarihy men zannama negizderinen emtihan tapsyrudy mindetteytin zandy birinshi oqylymda-aq qabyldap tastady. 2015 jyldyng qantarynan bastap kórshi elge túrugha, ne júmys isteuge kelgen әrbir sheteldik atalghan talaptardy oryndauy tiyis. Arnayy oqu oryndary emtihan tapsyrghandardyng qolyna sertifikat beredi dep josparlanghan. 5 jylgha jaramdy qújattyng qúny - 5 myng rubliden (24050 tenge) bastalady.
Búdan tys TMD azamattary búdan bylay Reseyge óz elderining jeke kuәlikterimen emes, sheteldik tólqújatpen ghana kiruge rúqsat alady. Endi otandyq sarapshylar alandauly: qatang talaptar, әsirese, tólqújat mәselesi men emtihan qúny sheteldik migranttardyng Ortalyq Aziyadaghy ekonomikasy damyghan iri el - Qazaqstangha lap etip keluine әkep soghuy mýmkin. Keybir otandyq deputattar men kәsipkerler Reseyding ýlgisimen Qazaq eline de tildik talapty engizu qajettigin qoldaydy.
«Ya tvoya ne ponimati...»
Jaqynda Reseyding Memlekettik Dumasy enbek migranttaryna orys tili, Resey tarihy men zannama negizderinen emtihan tapsyrudy mindetteytin zandy birinshi oqylymda-aq qabyldap tastady. 2015 jyldyng qantarynan bastap kórshi elge túrugha, ne júmys isteuge kelgen әrbir sheteldik atalghan talaptardy oryndauy tiyis. Arnayy oqu oryndary emtihan tapsyrghandardyng qolyna sertifikat beredi dep josparlanghan. 5 jylgha jaramdy qújattyng qúny - 5 myng rubliden (24050 tenge) bastalady.
Búdan tys TMD azamattary búdan bylay Reseyge óz elderining jeke kuәlikterimen emes, sheteldik tólqújatpen ghana kiruge rúqsat alady. Endi otandyq sarapshylar alandauly: qatang talaptar, әsirese, tólqújat mәselesi men emtihan qúny sheteldik migranttardyng Ortalyq Aziyadaghy ekonomikasy damyghan iri el - Qazaqstangha lap etip keluine әkep soghuy mýmkin. Keybir otandyq deputattar men kәsipkerler Reseyding ýlgisimen Qazaq eline de tildik talapty engizu qajettigin qoldaydy.
«Ya tvoya ne ponimati...»
Barlyq gasterbayterlerdi rusifikasiyalau býkil problemany sheshe me? Resey sarapshylary men jurnalisteri búghan ýlken kýmәnmen qaraydy. Olardyng pikirinshe, sheteldik júmys kýshi enbek etetin jerlerinde orys tilin qajet etpeydi, tipti búghan múqtaj da emes, al orys jastarynyng ózderi bile bermeytin Resey tarihy men zannamasyn jattaudy talap etu kýlkili jayt, yaky týptep kelgende, búl talaptar tek sybaylas jemqorlyqtyng qazirgiden de ýdep ketuine sebep boluy mýmkin degen oida. Búghan kereghar pikir bildirushiler Germaniya men Fransiyanyng ýlgisimen tildi mindetteu - әlemdik praktika ekenin eske salady. Resey biyligi búl qatang talaptardy «gasterbayterlerding tildik ortagha iykemdelui men integrasiyasyna jasalyp jatqan ontayly qadamdar» degen ústanymda. Kýni býginge deyin Reseyge jylyna qansha enbek migranttarynyng kelip jatqany turaly derekter de naqtylanbaghan. Federaldy migrasiya qyzmeti kóp bolsa, 5 mln-gha juyq adam degen derek keltirse, tәuelsiz sarapshylar búl sandy 9-14 miyllion adamgha deyin jetkizedi. Songhy resmy mәlimetterge jýginsek, ótken jyly Reseyge Ózbekstannan - 2,3 mln adam, Ukraiynadan - 1,4 mln, Tәjikstannan - 1,1 mln, Ázirbayjannan - 620 myn, Qyrghyzstannan - 540 myn, Qytaydan - nebary 200 myng adam kelgen kórinedi. Endi myna qyzyqty qaranyz, Resey memlekettik statistika komiytetining mәlimetinshe, Mәskeu túrghyndarynyng jyl basyndaghy sany - 11 mln 979 myng adamdy qúraghan. Al gasterbayterlerding basym bóligi Mәskeuden nәpaqa tauyp jýr. Sheteldik júmys kýshining deni - músylmandar. Óz elderinen júmys tappaghan qyrghyzdar qala kóshelerin sypyrsa, ózbekter men tәjikter Mәskeu ghimarattaryn salyp, bazarlardy jaghalap jýr. Búghan óz toylaryn Mәskeu kóshelerinde dýrildetip ótkizip, tipti búl qylyghy ýshin Resey BAQ-taryn talay shulatqan sheshender men daghystandyq toptardyng el astanasynda túraqtap jatqanyn taghy qosynyz. Memleket astanasyna arman quyp kelgen tatarlar, bashqúrttar, t.b. da barshylyq. Resey biyligining typyrlap zang qabyldap jatqanynyng negizgi sebebi de osy diny faktordyng aldyn alugha baghyttalghan sharalar emes pe degen oy da keledi. Osydan birneshe jyl búryn Reseyde bolghanymyzda, Mәskeu týgili, Orynbordyng ózinde skinhedterding bary qatty seziletin. Songhy jyldary astanada qyzuqandy kavkazdyqtardyng kóbeygeninen be, әdette top bolyp bir adamdy úrugha jaraytyn skinhedter qazir shashtaryn ósirip, qara toptyng ishine elenbey kirip ketken siyaqty. Jalpy, Mәskeuding kelbeti ózgerip keledi. Týptep kelgende biylik tetikteri qanday talapty iske qossyn-qospasyn, biraq әlemdegi qay astana bolmasyn, Mәskeu de, Parij de, Berlin de músylman elderinen aghylghan júmys kýshine tәueldi bolyp otyrghan son, jappay músylmandanudyng aldynda túrghany talay aitylyp ta, jazylyp ta jatyr. Yaky tildik talaptyng diny qauipten tuyndap otyrghanyn joqqa shygharugha bolmaydy.
Biraq Resey qabyldap jatqan zannyng ekinshi jaghy kórshiles elderge de әser etpey qoymasy anyq. Sarapshylar, shynynda da, qatang talaptar jýzege asqan kýnnen bastap sheteldik júmys kýshi Qazaqstangha jappay aghylady dep qauiptenedi. «Elimizde resmy sanaq boyynsha, 500 myngha juyq, beyresmy búdan da kóp júmyssyzdar sany tirkelip jatqanda, bizding elge aldymen óz azamattarymyzdy júmyspen qamtyp, jarylqap alu qajettigi tuyndap túr» deydi mamandar. Óz kezeginde tildik talaptardy Qazaqstangha engizu - sheteldik júmys kýshine birshama toqtam boluy mýmkin. Biz sarapshylardy әngimege tartyp, eki saual tastadyq: 1. Reseyding migranttargha qoyylyp jatqan talabynan keyin sheteldik júmys kýshi qanshalyqty Qazaqstangha aghylady? Múnyng saldary qanday bolmaq? 2. Qazaqstan qanshalyqty sheteldik júmys kýshine múqtaj?
Baqytbek SMAGhÚL, Mәjilis deputaty, Áleumettik-mәdeny damu komiytetining mýshesi: Sheteldik júmys kýshine múqtaj emespiz
- 1.Basqa elden kelgen azamattar bizding tәuelsiz el ekenimizdi moyyndauy ýshin mindetti týrde memlekettik tilimizding dengeyin órkeniyetti elderdegidey kóterip, joghary dәrejege qoyymyz shart. Ekinshi jaghynan, múnday talap qazaq jeri kelimsekter men әrtýrli elden qashqan-pysqan adamdardyng ordasyna ainalmas ýshin qajet. Mәselen, qanshama sheteldikter qylmys jasap, azamattarymyzdy óltirip, onyng qanshasy halyqaralyq sottarda qaralmay, tipti sondaghy sot tabaldyryghyn jaghalaudyng ózi qiyndyqqa soghyp jatyr?! Qanshama qyzdarymyz ózgelermen shetel asyp jatyr. Syrttan kelgenderding bizding jalaqymyzdy alyp, eshqanday salyq tólemey, «esikten kirip, tóbege shyghyp, qúsyp ketpes ýshin» qatang talaptar boluy tiyis dep esepteymin. Búl - memleketting óz mýddesi men ústanymy, maqsaty.
Reseyde kóterilip jatqan tildik mәsele óte oryndy, dúrys. Búdan ýlgi alghan jón. Qashanghy tildik mәselede jaltaqtay beremiz?! Qazaqstan - tәuelsiz memleket, eshkim de bizge eshtene dey almaydy. Bizde memlekettik tilding shyn mәninde qúzyry da, mәrtebesi de kóterilmey otyr. Qazaqstan - eshkimdi alalamaytyn memleket. Eger sheteldikter búl elding suyn iship, dәmin tatyp, bangdy qalasa, onda mindetti týrde memlekettik tilde sóileui kerek. Jalpy, bizde damu tili - aghylshyn tili bolsa, el birligining tili - qazaq tili boluy kerek!
2. Qazaqstan sheteldik júmys kýshine múqtaj emes. Búl payda tabu kózine ainalghan nәrse. Óz elimizde qanshama azamat júmyssyz otyr. Tipti sheteldik júmysshylar keyde bizding mamandarymyzdan bes ese joghary ailyq alady. Narazylyq osyndaydan tuyndap jatqan joq pa? Mәselen, qytay júmysshylary 1,5 mln tenge jalaqy alsa, bizding júmysshymyz 300 myng tengeni mise tútady eken. Áriyne, sheteldik júmys kýshi bizding elge sondyqtan aghylady. Olardan salyq aludan bólek, qylmysker me, joq pa, osynday mәlimetterdi de anyqtau kerek. Olardy ýsh aida bir ret tekseru azdyq etedi. Ýnemi tirkeude túruy tiyis. Bizge múqiyat bolu kerek. Zanymyzdyng da qatal bolghany dúrys.
Azat QONYSBEK, kәsipker: Talap qonggha biz de qúqylymyz
- 1.Ras, sheteldik júmys kýshining bizge aghylu qaupi bar. Olar qazaq tilinde sayrap, qazaqtyng tarihyn qúrmettep, zandaryn bilui tiyis, eger múnday talaptardy oryndamasa, elderine qayta bersin. Eger múnday zandy qazir qabyldamasaq, Qazaqstan әr elden qashqan-pysqandardyng ordasyna ainalmasyna kim kepil?! Sondyqtan tildik talapty qoigha biz de qúqylymyz. Mәselen, qazir tenderge qatysu onay. Qazaqstanda bәri oryssha jýredi, erikkenning bәri Ukraiynadan da, Belarussiyadan da kelip, tenderge qatysyp jatyr. Eger óz últyn syilaytyn adamdar ministrlikterde otyrsa, memlekettik qújattardy tenderlerde qazaq tilinde ótkizudi talap ete bastauy kerek.
Qalay bolghan kýnde de Resey búl zanyn bekitip, jýzege asyratyny mәlim. Sheteldik júmys kýshi Qazaqstangha kóptep aghylsa, elimizde qylmys sany da kóbeyedi, sondyqtan shekaramyzdy bekitip, barlyq jerde tiyesili talaptar qoyyluy kerek. Qazaqstan - BÚÚ mýshesi, Konstitusiya boyynsha, memlekettik til - qazaq tili. Tildik talaptyng qoyyluy oryndy.
Búl jerde Resey ózining últtyng mýddesin qorghap otyrghany anyq. Búl әlemdik tәjiriybe, mәselen, Germaniyagha baryp, nemisshe bilmeseniz, eshkim júmysqa qabyldamaydy. Angliyada júmys berushi aghylshynsha sóileudi talap etedi. Qazaqstanda ghana qazaq tilin bilmey júmys isteuge bolady. Tildik talap qoymaytyn jalghyz memleket siyaqty.
2. Joq, elimiz migranttargha múqtaj emes. Mәselen, kezinde Elbasy «Habar» arnasynan ministrlikterde qanshama qarjynyng iygerilmey әri jymqyrylyp jatqanyn dúrys kótergen edi. Búl iygerilmegen, ne talan-tarajgha týsken qarjyny jastardy, onyng ishinde, әsirese, qarapayym otbasylardan shyqqan auyl balalaryn qayta oqytugha júmsasa, elge paydasy tiyer edi. Ár elden aghylghan kelimsekterge jaghday jasaghansha, aldymen auylda júmyssyz otyrghan azamattardy jarylqap alu qajet.
"Ayqyn" gazeti
